Języki uralskie
Języki uralskie – rodzina językowa, której językami posługuje się około 24 mln ludzi, zamieszkujących północną Eurazję i Nizinę Węgierską. Zalicza się do niej języki ugrofińskie i samojedzkie[1]. Jest łączona z językami ałtajskimi w ligę uralo-ałtajską, dawniej uznawaną za rodzinę. Nowsze badania lingwistyczne wskazują na związek języków uralskich z językiem jukagirskim; dla potrzeb tej koncepcji tworzy się rodzinę uralsko-jukagirską. Na podstawie analizy form zaimków osobowych snuje się hipotezy o pokrewieństwie rodziny uralskiej z rodziną indoeuropejską[2]. Jest powszechnie włączana do hipotezy nostratycznej[2].
Większość specjalistów jest zdania, że języki uralskie są rodziną językową, wywodzącą się od wspólnego prajęzyka[3][4]. Pojawiały się jednak opinie postulujące uznanie ich za ligę językową[5]. Językoznawcy wysuwający taki postulat nie uznają pokrewieństwa języków samojedzkich z ugrofińskimi. Język jukagirski włączany jest do języków uralskich jedynie przez niektórych językoznawców.
Klasyfikacja języków uralskich
[edytuj | edytuj kod]- języki ugrofińskie (ok. 24 mln)
- języki fińskie (ponad 9,6 mln)
- języki bałtycko-fińskie (ok. 7,3 mln)
- języki wołżańskie (ok. 1,5 mln)
- maryjski (czeremiski) (ok. 550 tys.)
- mordwiński (ok. 900 tys.) w tym:
- języki permskie (ok. 1,2 mln)
- komi (ok. 500 tys.)
- komi właściwy (komi-zyriański) (ok. 345 tys.)
- komi-permiacki (ok. 150 tys.)
- udmurcki (ok. 700 tys.)
- komi (ok. 500 tys.)
- saamski (ok. 35 tys.)
- języki ugryjskie (ponad 14 mln)
- chantyjski (ok. 20 tys.)
- mansyjski (wogulski) (ok. 8 tys.)
- węgierski (ok. 14 mln)
- języki fińskie (ponad 9,6 mln)
- języki samojedzkie (samodyjskie) (30 tys.)
- języki północnosamojedzkie
- juracki (nieniecki) (25 tys.)
- nganasański (tawgi-samojedzki) (700)
- eniecki (jenisej-samojedzki) (200)
- języki południowosamojedzkie
- języki północnosamojedzkie
- języki ugrofińskie (ok. 24 mln)
- (język jukagirski) (0,7 tys.)
Porównanie
[edytuj | edytuj kod]| polski | proto-uralski | fiński | estoński | północnosaamski | erzjański | maryjski | komi | chantyjski | mansyjski | węgierski | nieniecki |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ogień | *tuli | tuli | tuli | dolla | tol | tul | tyl- | - | - | - | tu |
| ryba | *kala | kala | kala | guolli | kal | kol | - | kul | kul | hal | xalya |
| gniazdo | *pesä | pesä | pesa | beassi | pize | pəžaš | poz | pel | pit'ii | fészek | pyidya |
| ręka | *käti | käsi | käsi | giehta | ked´ | kit | ki | köt | kaat | kéz | - |
| oko | *śilmä | silmä | silm | čalbmi | śel´me | šinča | śin | sem | sam | szem | sæw° |
| żyła | *sïxni | suoni | soon | suotna | san | šün | sën | Lan | taan | - | te' |
| kość | *luwi | luu | luu | - | lovaža | lu | ly | loγ | luw | - | le |
| wątroba | *mïksa | maksa | maks | - | makso | mokš | mus | muγəl | maat | máj | mud° |
| iść | *meni- | mennä | minema | mannat | - | mija- | mun- | mən- | men- | megy-/men- | myin- |
| żyć | *elä- | elää | elama | eallit | eŕa- | ila- | ol- | - | - | él- | yilye- |
| umrzeć | *kaxli- | kuolla | koolma | - | kulo- | kola- | kul- | kol- | kool- | hal- | xa- |
| myć | *mośki- | - | mõskma | - | muśke- | muška- | myśky- | - | - | mos- | masø- |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Uralskie języki, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29].
- ↑ a b Robert Lawrence Trask, The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics, Chicago: Fitzroy Dearborn, 2000, s. 358, ISBN 978-1-57958-218-0, OCLC 1101226560 (ang.).
- ↑ Riho Grünthal, Sirpa Penttinen, Tapani Salminen, Proceedings of the Fifth International Finno-Ugrist Students' Conference, Helsinki, 22-26 May 1988, Castrenianum Complex of the University of Helsinki Finno-Ugrian Society, 1989, s. 15, ISBN 978-951-45-5237-3 [dostęp 2020-03-25] (ang.).
- ↑ Robert M.W. Dixon i inni, The Amazonian Languages, Cambridge University Press, 1999, ISBN 978-0-521-57021-3 (ang.).
- ↑ Word, wyd. 1–3, t. 54, International Linguistic Association., 2003, s. 303 [dostęp 2020-03-25] (ang.).