Hangul
Powyżej napis Chosŏn'gŭl; poniżej Hangeul | |
Charakterystyka | |
Rodzaj | |
---|---|
Typ |
nielinearne |
Kierunek pisma |
od lewej do prawej |
Języki pisma | |
Czas używania |
od XV w. |
Twórca | |
Kodowanie | |
Unicode |
U+AC00–U+D7AF |
ISO 15924 |
|
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Nazwa koreańska | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
Hangul (również hangŭl, hangeul, hangyl, kor. 한글 ha(ː)n.ɡɯɭ), w KRLD znany jako Chosŏn'gŭl (조선글 tsʰo.sʰɔn.ɡɯɭ) – alfabet koreański stworzony w XV wieku przez Sejonga Wielkiego; składa się z 24 znaków: 14 spółgłosek i 10 samogłosek. Jest jednym z niewielu alfabetów[1], które zostały stworzone sztucznie, a nie wyewoluowały z hieroglifów czy ideogramów, jak to się działo w przypadku większości współczesnych pism. Każda sylaba zapisywana jest jako blok, na polu kwadratu, składający się ze znaków alfabetu (tzw. jamo). Słowa w tym alfabecie zapisywać można poziomo lub pionowo.
- Nazwa hangeul (한글 [hanɡɯl]) została wymyślona przez Ju Si-gyeong w 1912 roku i oznacza w dawnym koreańskim „wielkie pismo”, a w dzisiejszym „koreańskie pismo”. Nazwa ta nie ma odpowiednika w chińskich znakach hancha. Słowo to jest transkrybowane w następujące sposoby:
- Hangeul lub Han-geul w transkrypcji poprawionej używanej przede wszystkim w Republice Korei
- Han’gŭl lub hangŭl w transkrypcji McCune’a-Reischauera (czasami zapisuje się bez znaków diakrytycznych: hangul), używanej przede wszystkim w Korei Północnej
- Hankul w romanizacji Yale
- Hangyl w transkrypcji polskiej
- Pierwotna nazwa brzmiała Hunmin Jeongeum
- Północnokoreańczycy preferują nazwę Chosŏn’gŭl (Dzosongyl) (조선글).
Inne nazwy
[edytuj | edytuj kod]Do wczesnych lat XX wieku hangul uważany był jako nieodpowiedni dla wykształconej elity, która preferowała tradycyjne pismo hancha. Określali go nazwami:
- Eonmun (hangul: 언문, hancha: 諺文 „niezgodne pismo”)
- Amgeul (암글 „pismo kobiece”; pisane także jako Amkeul 암클). Am (암) jest prefiksem określającym rzeczownik rodzaju żeńskiego
- Ahaetgeul lub Ahaegeul (아햇글 lub 아해글 „dziecięce pismo”)
- Achimgeul (아침글 „pismo, którego możesz nauczyć się w poranek”)
- Gugmun (hangul: 국문, hancha: 國文 „narodowe pismo”)
Nazwy te są obecnie uważane za archaiczne.
Jamo
[edytuj | edytuj kod]„Jamo” (자모; 字母) oznacza literę wchodzącą w skład alfabetu koreańskiego – ja znaczy litera lub znak, mo - matka.
Tekst zapisuje się tworząc kolejne sylabogramy (czyli zapisy poszczególnych sylab). Sylabogram zawiera litery odpowiadające poszczególnym głoskom składającym się na daną sylabę.
Występuje 51 jamo, z czego 24 są proste (nie złożone) i są odpowiednikami liter w alfabecie łacińskim. Pozostałe 27 jest złożeniami 2 lub 3 jamo podstawowych. Z 24 prostych jamo, 14 to spółgłoski (ja’eum; 자음; 子音; dosłownie „dźwięk dziecka”) a 10 to samogłoski (moeum; 모음; 母音; dosłownie „dźwięk matki”).
- 14 podstawowych spółgłosek
- 5 podwojonych spółgłosek
- 11 złożonych samogłosek
- 10 podstawowych samogłosek
- 11 dyftongów
Cztery z podstawowych samogłosek mają kształt, który nie należy do podstawowych (zawiera dodatkowe kreski oznaczające zmiękczenie głoski) ㅑ (ya), ㅕ (yeo), ㅛ (yo) oraz ㅠ (yu).
Budowa jamo
[edytuj | edytuj kod]Spółgłoski
[edytuj | edytuj kod]Budowa podstawowych spółgłosek jamo opiera się na modelu fizycznej morfologii języka, podniebienia, zębów i gardła w trakcie wymawiania danej litery. Można je podzielić na pięć grup, każdą z podstawowym kształtem i jedną lub więcej formą pochodną z dodatkowymi kreskami. Nazwy w nawiasach to tradycyjna sinokoreańska terminologia lingwistyczna.
- Spółgłoski tylnojęzykowe (아음 ; 牙音 ; a-eum; „dźwięk trzonowy”):
- ㄱ g, ㅋ k
- Podstawowy kształt: ㄱ przedstawia tylną część języka dotykającą podniebienia miękkiego.
- Spółgłoski dziąsłowe (설음 ; 舌音 ; seol-eum; „dźwięk językowy”):
- ㄴ n, ㄷ d, ㅌ t, ㄹ r/l
- Podstawowy kształt: ㄴ przedstawia koniec języka dotykający dziąsła.
- Spółgłoski dwuwargowe (순음 ; 唇音 ; sun-eum; „dźwięk wargowy”):
- ㅁ m, ㅂ b, ㅍ p
- Podstawowy kształt: ㅁ przedstawia położenie warg.
- Spółgłoski zębowe (치음 ; 齒音 ; chieum; „dźwięk zębowy”):
- ㅅ s, ㅈ j, ㅊ ch
- Podstawowy kształt: ㅅ początkowo wyglądał /\. Przedstawia widok boczny zębów.
- Spółgłoski zwarte (후음 ; 喉音 ; hueum; „dźwięk gardłowy”):
- ㅇ ng, ㅎ h
- Podstawowy kształt: ㅇ przedstawia kształt gardła.
Porządek alfabetyczny
[edytuj | edytuj kod]W porządku alfabetycznym liter koreańskich nie miesza się ze sobą spółgłosek i samogłosek, jak dzieje się to w alfabetach opartych na znakach łacińskich czy cyrylicy. Spółgłoski znajdują się przed samogłoskami. Dzisiejsze ustawienie liter zostało określone w 1527 roku przez Choi Sejin. W obu Koreach istnieje trochę odmienne ich położenie, ale podstawowe jamo znajdują się na tych samych pozycjach.
Wersja południowokoreańska
[edytuj | edytuj kod]Obecny porządek alfabetyczny spółgłosek jamo:
ㄱ ㄲ ㄴ ㄷ ㄸ ㄹ ㅁ ㅂ ㅃ ㅅ ㅆ ㅇ ㅈ ㅉ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ
Podwójne spółgłoski występują zaraz po ich podstawowej wersji.
Samogłoski:
ㅏ ㅐ ㅑ ㅒ ㅓ ㅔ ㅕ ㅖ ㅗ ㅘ ㅙ ㅚ ㅛ ㅜ ㅝ ㅞ ㅟ ㅠ ㅡ ㅢ ㅣ
Wersja północnokoreańska
[edytuj | edytuj kod]Spółgłoski:
ㄱ ㄴ ㄷ ㄹ ㅁ ㅂ ㅅ ㅇ ㅈ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ ㄲ ㄸ ㅃ ㅆ ㅉ ㅇ
Pierwszy ㅇ reprezentuje końcowy dźwięk /ng/. Ostatnie ㅇ reprezentuje początkowy element graficzny o zerowej wartości fonetycznej. Podwojone jamo zajmują miejsca przed ostatnim ㅇ, ale po wszystkich podstawowych spółgłoskach.
Samogłoski:
ㅏ ㅑ ㅓ ㅕ ㅗ ㅛ ㅜ ㅠ ㅡ ㅣ ㅐ ㅒ ㅔ ㅖ ㅚ ㅟ ㅢ ㅘ ㅝ ㅙ ㅞ
ㅐ oraz ㅔ znajdują się po podstawowych samogłoskach, nie po odpowiadającymi im ㅏ i ㅓ.
Nazwy spółgłosek
[edytuj | edytuj kod]Litera | Nazwa południowokoreańska | Nazwa północnokoreańska |
---|---|---|
ㄱ | giyeok (기역) | gieuk (기윽) |
ㄴ | nieun (니은) | |
ㄷ | digeut (디귿) | dieut (디읃) |
ㄹ | rieul (리을) | |
ㅁ | mieum (미음) | |
ㅂ | bieup (비읍) | |
ㅅ | siot (시옷) | sieut (시읏) |
ㅇ | ieung (이응) | |
ㅈ | jieut (지읒) | |
ㅊ | chieut (치읓) | |
ㅋ | kieuk (키읔) | |
ㅌ | tieut (티읕) | |
ㅍ | pieup (피읖) | |
ㅎ | hieut (히읗) |
Litera | Nazwa południowokoreańska | Nazwa północnokoreańska |
---|---|---|
ㄲ | ssanggiyeok (쌍기역) | doengieuk (된기윽) |
ㄸ | ssangdigeut (쌍디귿) | doendieut (된디읃) |
ㅃ | ssangbieup (쌍비읍) | doenbieup (된비읍) |
ㅆ | ssangsiot (쌍시옷) | doensieut (된시읏) |
ㅉ | ssangjieut (쌍지읒) | doenjieut (된지읒) |
Nazwy samogłosek
[edytuj | edytuj kod]Nazwa samogłoski jest sylabą wywodzącą się z połączenia litery ㅇ (ieung) i danej samogłoski:
Litera | Nazwa |
ㅏ | a (아) |
ㅐ | ae (애) |
ㅑ | ya (야) |
ㅒ | yae (얘) |
ㅓ | eo (어) |
ㅔ | e (에) |
ㅕ | yeo (여) |
ㅖ | ye (예) |
ㅗ | o (오) |
ㅘ | wa (와) |
ㅙ | wae (왜) |
ㅚ | oe (외) |
ㅛ | yo (요) |
ㅜ | u (우) |
ㅝ | weo (워) |
ㅞ | we (웨) |
ㅟ | wi (위) |
ㅠ | yu (유) |
ㅡ | eu (으) |
ㅢ | ui (의) |
ㅣ | i (이) |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tale of Hong Gildong – World Digital Library [online], www.wdl.org [dostęp 2017-11-23] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Halina Ogarek-Czoj, Romuald Huszcza, Gunn-Young Choi: Podręcznik języka koreańskiego, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2007, ISBN 83-86483-51-2.