Lista dels emperaires romans
Aquelarticle presenta la liste des emperaires romans dempuèi August fins a la deposicion de Romul August.
Lo títol d'Emperaire roman, resultant d'un concèpte pro modèrne, resumís la posicion tenguda pels individús tenent lo poder dans l'Empèri roman. L'Empièri, desvolopat dempuèi la Republica romana après aver fach de sa capitala Roma lo poder dominant en Euròpa al sègle I AbC, se caracteriza per la concentracion dels poders entre las mans d'un sol individú, puslèu qu'entre aqueles del "Senat e del pòble roman (Senatus populusque romanus, SPQR).
August (Augustus) es sovent reconegut coma essent lo primièr emperaire. Segon las fonts, Juli Cesar (Gaius Julius Caesar) fa o fa pas partit de la lista coma essent lo primièr. Oficialament e al moment de sa mòrt en 44 AbC, ten lo títol de dictator a vida, mas es August qu'acaba amb la Republica en 27 AbC. Aquel sap trapar un equilibri entre un poder pro fòrt per èsser durable e lo manten aparent de las institucions republicanas[1], e mèna, al contrari de Cesar, una vida privada simpla e sens luxe ostentatòri (volent paréisser coma un primus inter pares, « primièr entre los sieus parelhs »), tot acumulant una immensa concentracion de poders, de segur d'origina republicana, mas desligat de lor magistratura (imperium, tribun de la plèba, eca). S'assegura d'utilizar pas de títol especific per qualificar sos poders, que pas jamai pren d'esperel, mas se los fas conferirr pel Senat. Son regne comença en 27 AbC, es el que realiza las refòrmas que Cesar sonque aviá promulgadas, donant atal a l'Empèri de trachs economics e socials fòrça diferents d'aqueles de la Republica.
Lo mot latin imperator, que nos ven « emperaire », designava a l'origina pas qu'una qualitat militara (aquela de general en cap) d'entre totes los títols e poders acumulats per August. Per designar l'emperaire, los Romans utilizavan puslèu los tèrmes de « Cesar », d’« August (títol) », car consideravan totes los emperaires coma ligatss senon per la sang, al mens per una mena de ligam d'adopcion, a la familha de Cesar (los primièrs emperaires èran de vertat de sa familha). Lo prenom de l'emperaire après son aveniment es Imperator per la majoritat dels sobeirans romans, los nomen e cognomen variant seguent los titularis. Lo tèrme modèrne d'emperaire es donc utilizat per descriure los dirigents de l'empèri roman, essent donat los ligams estrechs qu'entretengavan amb l'armada (que dependava lo sosten armat de lor poder) e discriminava pas los estils diferents de govèrn pendent las diferentas fasas de l'Empèri.
Fin finala, se cal destriar lo periòde del Principat ont los emperaires se comportan mai o mens al biais d'August, es a dire coma de magistrats (levat unas excepcions) e lo periòde del Dominat ont las institucions de Dioclecian e de Constantin transforman prifongondament lo ròtle d'emperaire, lo fasent passar de primus inter pares a dominus et deus, « senhor e dieu », revelant atal l'evolucion de fach ligada a la Crisi del tresen sègle.
Lo Principat (-27 a 285)
[modificar | Modificar lo còdi]Dinastia dels Julioclaudians
[modificar | Modificar lo còdi]La dinastia dels Juliclaudians règna dempuèi lo començament de l'Empèri en -27 fins al suicidi de Neron en 68. Donant las relacions incestuosas frequentas, unes emperaires son a vegada considerats coma de "fòls", coma Caligula[2]. Juli Cesar es a vegada a tòrt considerat coma lo primièr empereraire de la dinastia, qu'èra de las gens dels Iulii, alara qu'èra nomenat dictator a vida de la Republica romana e imperator a títol militar. Après sa mòrt lo 15 de març de -44, es son nebòt e filh adoptiu Octavi (futur August) que fonda lo Principat e l'Empèri roman en -27 e regna mai de quarante ans, son règne essent un dels mai long de l'istòria de l'Empèri.
Lo poder passa de biais dinastic, coma dins una monarquia, unes emperaires nomenon lor successor a lor preferéncia. Sus cinc emperaires, sonque dos morisson de causa naturala. Mai, alara que Tibèri ven de mostrar sul tròn, un primièr usurpator de l'Empèri ensag de prene lo poder sens capitar.
Retrach | Nom | Naissença | Magistraturas e títol | Regne | Succession | Mòrt | Notas |
---|---|---|---|---|---|---|---|
August GAIVS IVLIVS CAESAR AVGVSTVS |
23 de setembre de 63 AbC Roma (Itàlia) |
August (a p. de 27 AbC.) Tribun (a p. de 23 AbC.) Pontifex maximus (12 AbC.) Cònsol (a p. de 2 AbC.) Pater patriae (2 AbC.) |
16 de genièr de 27 AbC. – 19 d'agost de 14 (41 ans) |
Ven de facto emperaire a la seguida d'un acòrdi entre el lo Senat roman. | 19 d'agost de 14 (a 76 ans) Causa naturala |
[A 1] | |
Tibèri TIBERIVS IVLIVS CAESAR AVGVSTVS |
16 novembre 42 av. J.-C. Rome |
Cònsol (a p. de 13 AbC.) imperator (9 AbC-16) Tribun (a p. de 6 AbC.) Pontifex maximus (15) |
18 de setembre de 14 – 16 de març de 37 (22 ans) |
Filh d'un primièr maridatge de Livia, la femna d'August. Adoptat per August. |
16 de març de 37 (e 78 ans) Benlèu de vielhum, benlèu assassinat |
[A 2] | |
Usurpator | Clemens en 16 : Esclau d'Agrippa Postumus. Pren l'identitat de son mèstre après son execucion. Arrestat e executat sus òrdre de Tibèri. | [A 3] | |||||
Caligula GAIVS IVLIVS CAESAR AVGVSTVS GERMANICVS |
31 d'agost de 12 Antium (Itàlia) |
Pater patriae (34) Pontifex maximus (34) Cònsol (a p. de 35) imperator (a p. de 35) Tribun (a p. de 40) |
18 de març de 37 – 24 de genièr de 41 (3 ans) |
Pichon nebòt de Tibèri e son fellen adoptiu. Reire fellen d'August e de Marc Antòni. |
24 de genièr de 41 (à 28 ans) Assassinat pendent una conspiracion implicant de senators e la garda pretoriana Damnatio memoriae |
[A 4] | |
Claudi TIBERIVS CLAVDIVS CAESAR AVGVSTVS GERMANICVS |
1èr d'agost de 10 AbC. Lugdunum (Gàllia) |
Cònsol (37-51) Tribun (a partir de 41) Pontifex maximus (41) Pater patriae (42) |
25/26 de genièr de 41 – 13 d'octobre de 54 (13 ans) |
Nebòt de Tibèri, fraire de Germanic e oncle de Caligula. Fellen de Marc Antòni. Proclamat emperaire per la garda pretoriana. |
13 d'octobre de 54 (à 64 ans) Benlèu empoisonat per sa femna Agripina la Jova, en favor de son filh Neron |
[A 5] | |
Usurpator | Scribonian en 42: Legat de Dalmacia. Considerat coma lo successor possible de Caligula. Se suicida sus l'illa de Lissa après aver èsser abandonat per las tropas. | [A 6] | |||||
Neron NERO CLAVDIVS CAESAR AVGVSTVS GERMANICVS |
15 de decembre de 37 Antium (Itàlia) |
Tribun (a p. de 54) Cònsol (a p. de 55) Pater patriae (55) Pontifex maximus (55) imperator (a p. de 56) |
13 d'octobre de 54 – 8 de junh de 68 (13 ans) |
Fellen de Germanic, nebòt, bèl filh e filh adoptiu de Claudi. Reire reire fellen d'August. |
9 de junh de 68 (a 30 ans) Se suicida après aver èsser declarat enemic public du Senat Damnatio memoriae |
[A 7] | |
Usurpators | Gai Juli Vindex en 68: Legat en Gàllia lugdunenca que comença una revòlta menant amb el los autres governaires; son initiativa provòca la rebellion menant Galba a prene lo poder. Se suicida après la desfacha de son armada per Luci Vergini Ruf. | [A 8] | |||||
Luci Clodi Macer en 68: Legat de la Legio III Augusta en Africa; se revòlta contra Neron e arrèsta l'exportacion de cerealas cap a Roma dempuèi Cartage. Assassinat per Treboni Garutian pendent que Galba es emperaire. | [A 9] | ||||||
Notas |
|
An dels quatre emperaires
[modificar | Modificar lo còdi]Los quatre emperaires sont Galba, Oton, Vitelli e Vespasian, los tres primièrs essent nomenats e capvirats (assassinats o suicidits) pendnet l'an 69. En decembre, Vespasian fonda la dinastia dels Flavians, e règna encara gaireben detz ans. Los ans 68 e 69 correspondon a una novèla guèrra civila romana, oposant entre eles dels ciutadans romans. A la mòrt de Neron en 68, Nimfidi Sabin ensag d'usurpar lo tròn a Galba, fasent valer sa pretenduda descendéncia de Caligula.
Retrach | Nom | Naissénça | Magistraturas e títols | Regne | Succession | Mòrt | Notas |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Galba SERVIVS SVLPICIVS GALBA CAESAR AVGVSTVS |
24 de decembre de 3 AbC. près de Terracina (Itàlia) |
Cònsol (33 e 69) | 8 de junh de 68 – 15 de genièr de 69 (Modèl:Edat en mes mois) |
Pren lo poder après lo suicidi de Neron, amb lo sosten de las legions ispanicas. | 15 de genièr de 69 (à 71 ans) Assassinat per la garda pretoriana dins un còp d’Estat menat per Oton |
[B 1] | |
Usurpator | Nimfidi Sabin en 68: Prefècte du pretòri de Neron, s'autoproclama emperaire après lo suicidi d'aquel, cridant qu'es lo filh illegitim de Caligula. Assassinat per la garda pretoriana alara que Galba torna a Roma. | [B 2] | |||||
Oton MARCVS SALVIVS OTHO CAESAR AVGVSTVS |
25 d'abril de 32 Ferentinum (Etruria) |
Cònsol (69) | 15 de genièr de 69 – 16 d'abril de 69 (Modèl:Edat en mes mois) |
Nomenat per la garda pretoriana. | 16 d'abril de 69 (a 36 ans) Se suicidi après la desfacha de la batalha de Bedriacum contra Vitelli |
[B 3] | |
Vitelli AVLVS VITELLIVS CAESAR AVGVSTVS GERMANICVS |
24 septembre 15 Rome |
Consul (48 et 69) | 17 avril 69 – 20 décembre 69 (Modèl:Âge en mois mois) |
Pren lo poder amb lo sosten de las legions germanas contra Oton. | 20 de decembre de 69 (a 54 ans) Assassinat per las tropas de Vespasian |
[B 4] | |
Notas |
|
Dinastia dels Flavians
[modificar | Modificar lo còdi]Vespasian es lo darrièr emperaire de l'an dels quatre emperaires (69) e lo fondator de la dinastia dels Flavians. Los sieus aliats se ligan un a una lo camp de Vespasian, Vitelli es fin finala batut pendent la segonda batalha de Bedriacum. Los tres emperaires flavians ensajan de far tornar l'equilibri economic e militar de l'Empèri, aflaquit pels darrièrs emperaires juliocladians e per la guèrra civila de 69.
Vespasian reglementa d'en primièr l'estatut de l'emperaire, que precisa sos poders segon la Lex de imperio Vespasiani, contribuissent a far del Prince pas mai un òme excepcionalament investit de mai d'un poders mas un magistrat del pòble roman, e legitima la designacion de l'emperaire per l'armada, de per abans investit pel Senat[3]. Tanben torna afar d'òrdre dins las finanças de l’Estat, mestreja doas revòltas e comença la construccion del Colisèu (70). Fin finala, nomena sos dos filhs, Tit e Domician, Cesars (ne fasent atal sos eritièrs), lo cort règne de Tit (2 ans) essent seguit per aquel de son fraire fins a son assassinat en 96 que marca la fin de la dinastia.
Retrach | Nom | Naissença | Magistraturas e títols | Regne | Succession | Mòrt | Notas |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Vespasian TITVS FLAVIVS CAESAR VESPASIANVS AVGVSTVS |
17 de novembre de 9 près de Reate (Itàlia) |
Tribun (a p. de 69) Pater patriae (70) Pontifex maximus (70) imperator (a p. de 70) Censor (73-74) |
1èr de julhet de 69 – 24 de junh de 79 (9 ans) |
Pren lo poder amb lo sosten de las legions de l'Èst contra Vitelli. | 24 de junh de 79 (à 69 ans) Causa naturala |
[C 1] | |
Usurpator | Juli Sabin en 69-70: s'autoproclama emperaire après l'execucion de Vitelli e mena la revòlta de Gàllia. Desfach, viu en clandestinitat pendent d'annadas abans d'èsser traït e executat sus òrdre de Vespasian en 78. | ||||||
Tit TITVS FLAVIVS CAESAR VESPASIANVS AVGVSTVS |
30 de decembre de 39 Rome |
Cònsol (a p. de 70) Tribun (a p. de 71) Censor (73) Pater patriae (79) Pontifex maximus (79) imperator (a p. de 70) |
24 de junh de 79 – 13 de setembre de 81 (2 ans) |
Filh de Vespasian. | 13 de setembre de 81 (a 41 ans) Causa naturala (pèsta) |
[C 2] | |
Usurpator | Terenti Maxim en 79-80: se refugia en Asia amb Artaban IV, un rei part; paréis a Neron fisicament e dins sos actes. | [C 3] | |||||
Domician TITVS FLAVIVS CAESAR DOMITIANVS AVGVSTVS |
24 d'octobre de 51 Rome |
Cònsol (a p. de 71) Tribun (a p. de 81) Censor perpetual (a p. de 85) Pater patriae (82) Pontifex maximus (82) imperator (a p. de 82) |
14 de setembre de 81 – 18 de setembre de 96 (15 ans) |
Filh de Vespasian. | 18 de setembre de 96 (à 44 ans) Assassinat per d'oficials de la cort Damnatio memoriae |
[C 4] | |
Usurpator | Antòni Saturnin en 89: governaire de la Germània superiora, pòt pas menaire sos aliats Germans a causa del degel del Ren. Es vencut per un general de Domician. | [C 5] | |||||
Notas |
|
Dinastia dels Antonins
[modificar | Modificar lo còdi]Lo nom de la dinastia ven d'Antonin lo Pietós (Antonius Pius), e lors règnes successius, mai pasibles que los precedents, sus 84 ans an tanben donat lo nom de "sègle d'aur" al sègle II, balhant una certa estabilitat à l'Empèri. Los cinc primièrs emperaires son chafrats los "cinq bons emperaires"[4]. Levat Comòde, cada emperaire moriguèt de causa naturala, e causiguèt de son vivent aquel que li succedariá, quatre d'entre eles avent pas agut d'eritièr natural.
Retrach | Nom | Naissença | Magistraturas e títols | Regne | Succession | Mòrt | Notas |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Nerva MARCVS COCCEIVS NERVA CAESAR AVGVSTVS |
8 de novembre de 30 Narni (Itàlia) |
Cònsol (a p. de 71) Tribun (a p. de 96) Pater patriae (96) Pontifex maximus (96) Imperator (96-97) |
18 de setembre de 96 – 27 de genièr de 98 (1 an) |
Nomenat pel Senat. | 27 de genièr de 98 (e 67 ans) Causa naturala |
[D 1] | |
Trajan CAESAR MARCVS VLPIVS NERVA TRAIANVS AVGVSTVS |
18 septembre 53 Italica (Bétique) |
Consul (91-112) Tribun (à p. 97) Pater patriae (98) Pontifex maximus (98) imperator (à p. 98) |
28 janvier 98 – 7 août 117 (Modèl:Âge ans) |
Fils adoptif et héritier de Nerva. | 7 août 117 (à Modèl:Âge ans) Cause naturelle |
[D 2] | |
Adrian CAESAR PVBLIVS AELIVS TRAIANVS HADRIANVS AVGVSTVS |
24 janvier 76 Italica (Bétique) ou Rome |
Tribun (à p. 102) Consul (108) Pontifex maximus (117) imperator (117, 135) Pater patriae (128) |
11 août 117 – 10 juillet 138 (Modèl:Âge ans) |
Fils adoptif et héritier de Trajan. | 10 juillet 138 (à Modèl:Âge ans) Cause naturelle |
[D 3] | |
Antonin lo Pietós CAESAR TITVS AELIVS HADRIANVS ANTONINVS AVGVSTVS PIVS |
19 septembre 86 près de Lanuvium (Itàlia) |
Cònsol (120-145) Tribun (a P. de 138) Pontifex maximus (138) Imperator (138, 142) Pater patriae (139) |
10 de julhet de 138 – 7 de març de 161 (22 ans) |
Filh adoptiu e eritièr d'Adrian[D 4]. | 7 de març de 161 (a 74 ans) Causa naturala |
[D 5] | |
Luci Aurèli Ver CAESAR LVCIVS AVRELIVS VERVS AVGVSTVS |
15 de decembre de 130 Roma |
Cònso (154-167) Tribun (a p. de 161) imperator (161-167) Pater patriae (166) |
7 mars 161 – janvier 169 (≈ Modèl:Âge ans) |
Fils adoptif et héritier d'Antonin le Pieux. Coempereur avec Marc Aurèle fins a sa mort. |
Genièr de 169 (a ≈ 38 ans) Causa naturala (Apoplexia) |
[D 6] | |
Marc Aurèli CAESAR MARCVS AVRELIVS ANTONINVS AVGVSTVS |
26 d'abril de 121 Roma |
Cònsol (140-161) Tribun (a p. de 147) Pontifex maximus (161) Imperator (161-179) Pater patriae (166) |
7 de març de 161 – 17 de març de 180 (19 ans) |
Filh adoptiu e eritièr d'Antonin lo Pietós. Coemperaire amb Luci Aureli Ver fins a 169. |
17 de març de 180 (a 58 ans) Causa naturala |
[D 7] | |
Usurpator | Avidi Cassi en 175: governaire de Siria, s'autoproclama emperaire après la rumor que Marc Aurèli seriá mòrt, e contunha sa revòlta quitament après aver apres qu'es encara en vida. | [D 8] | |||||
Commòde CAESAR MARCVS AVRELIVS COMMODVS ANTONINVS AVGVSTVS |
31 d'agost 161 Lanuvium (Itàlia) |
Tribun (a p. de 176) Imperator (176-186) Cònsol (a p. de 177) Pontifex maximus (180) Pater patriae (180) |
1èr de genièr de 177 – 31 de decembre de 192 (15 ans) |
Filh de Marc Aurèli. Emperaire adjunt a partir de 177. |
31 de decembre de 192 (à 31 ans) Assassinat dins son palais, escanat Damnatio memoriae |
[D 9] | |
Notas |
|
Segond an dels quatre emperaires
[modificar | Modificar lo còdi]193 es un autre an que se succediguèron diferents emperaires. La lista va de la mòrt de Commòde lo 31 decembre de 192, sul còp remplaçat per Pertinax, causir pel Senat puèi assassinat per la garda pretoriana, alara qu'a sa mòrt Didi Julian crompa son coronament als soldats de la garda fàcia Tit Flavi Sulpician. Fin finala, a partir del mes de junh, Septimi Sever, fondator de la dinastia dels Sevèrs, e proclamat emperaire per las legions de Panònia, alara que Pescenni Niger l'èst per las legions de Siria e Clodi Albin per las legions de Bretanha. Sevèr arriba a Roma e decapita Julian, puèi se liga anb Albin contra Niger que desfach a Issos en 194. Desfach Clodi Albin en 196 a la batalha de Lugdunum.
Retrach | Nom | Naissença | Magistraturas e títols | Regne | Succession | Mòrt | Notas |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Pertinax CAESAR PVBLIVS HELVIVS PERTINAX AVGVSTVS |
1er août 126 Alba (Itàlia) |
Cònsol (175, 192) Pontifex maximus (192) |
1èr de genièr de 193 – 28 de març de 193 (27 mes) |
Proclamat emperaire per la garda pretoriana. | 28 de marça de 193 (à 66 ans) Assassinat per la garda pretoriana |
[E 1] | |
Didi Julian CAESAR MARCVS DIDIVS SEVERVS IVLIANVS AVGVSTVS |
133 o 137 Milan (Itàlia) |
Cònsol (a p. de 175) | 28 de març de 193 – 1èr de junh de 193 (-27 mes) |
Ganha l'enquant pel pòste d'emperaire organizat per la garda pretoriana. | 1èr de junh de 193 (à ≈ 56 o 60 ans) Executat suls òrdres del Senat |
[E 2] | |
Natas |
|
Dinastia dels Severs
[modificar | Modificar lo còdi]Retrach | Nom | Naissença | Regne | Succession | Mòrt | Notas |
---|---|---|---|---|---|---|
Septimi Sever CAESAR LVCIVS SEPTIMIVS SEVERVS PERTINAX AVGVSTVS |
11 d'avbil de 145 Leptis Magna (Africa) |
9 d'avril de 193 – 4 de febrièr de 211 (17 ans) |
Pren lo poder amb lo sosten de las legions de Panònia. | 4 de febrièr de 211 (a 65 ans) Causas naturalas |
[F 1] | |
Usurpators | Pescenni Niger en 193-194: un dels autres pretendents al tròn au pendent lo Segond an dels quatre emperaires, sostengut per las legions sirianas. | [F 2] | ||||
Claudi Albin en 196-197: un dels autres pretendents al tròn au pendent lo Segond an dels quatre emperaires, sostengut per las legions Bretània. | [F 3] | |||||
Caracalla CAESAR MARCVS AVRELIVS SEVERVS ANTONINVS PIVS AVGVSTVS |
4 d'abril de 188 Lugdunum (Gàllia) |
198 – 8 d'abril de 217 (≈ 19 ans) |
Filh de Septimi Sever. Coemperaire amb Septimi Sever dempuèi 198; amb Sever e Geta de 209 a febrièr de 211; amb Geta fins a decembre de 211. |
8 d'abril de 217 (a 29 ans) Assassinat per un soldat pendent una conspiracion implicant Macrin |
[F 4] | |
Geta CAESAR PVBLIVS SEPTIMIVS GETA AVGVSTUS |
7 de març de 189 Roma |
209 – 26 de decembre de 211 (≈ 2 ans) |
Filh de Septimi Sever. Coemperaire amb Sever e Caracalla de 209 a febrièr de 211; amb Caracalla fins a decembre de 211. |
26 de decembre de 211 (à 22 ans) Assassinat suls òrdres de Caracalla |
[F 5] | |
Macrin MARCVS OPELLIVS SEVERVS MACRINVS AVGVSTVS PIVS FELIX amb Diadumenian MARCVS OPELLIVS ANTONINVS DIADUMENIANVS AVGVSTVS |
≈ 165 Cesarèa (Mauretània) |
11 d'abril de 217 – 8 de junh de 218 (1 an) |
Prefècte del pretòri de Caracalla, Macrin benlèu conspirèt per l'assassinar e s'autoproclamar emperaire a sa mòrt. Nomena son filh Diadumenian coemperaire en mai de 217. |
8 de junh de 218 (a ≈ 53 ans) Ambedos executats en favor d'Elagabal |
[F 6] | |
Elagabal MARCVS AVRELIVS ANTONINVS AVGVSTVS |
≈ 203 Emès (Siria) |
8 de junh de 218 – 11 de març de 222 (3 ans) |
Fellen de la sògra de Septimi Sever, presumit filh illegitim de Caracalla. Proclamat emperaire per las legions sirianas. |
11 de març de 222 (a ≈ 19 ans) Assassinat per la garda pretoriana Damnatio memoriae |
[F 7] | |
Usurpators | Gelli Maxim en 219: oficièr de la Legio IV Scythica en Syrie. Executat. | [F 8] | ||||
Vèr fin de 219: cap de la Legio III Gallica en Sirae. Pendent la revòlta de la Legion, s'autoproclama emperaire. Executat e la legion es dissolguda. | [F 9] | |||||
Seleuc après 221: benlèu es Juli Antòni Seleuc, en Mesia, o M. Flavi Vitelli Seleuc, Cònsol en 221. | [F 10] | |||||
Sever Alexandre CAESAR MARCVS AVRELIVS SEVERVS ALEXANDER AVGVSTVS |
1èr d'octobre de 208 Arca (Judèa) |
13 de març de 222 – 18 de març de 235 (13 ans) |
Fellen de la sògre de Septimi Sever, cosin e eritièr adoptiu d'Elagabal. | 18 de març de 235 (a 26 ans) Assassinat per l'armada |
[F 11] | |
Usurpators | Sèi Sallusti en 227: Prefècte del pretòri a Roma, fach Cesar per Alexandre e paire de l'imperatritz Orbiana. Executat per temptativa de murtre sus la persona de l'emperaire après aver reculhit sa filha amb la garda pretoriana après qu'aquela aja estat repudiada. | [F 12] | ||||
Taurin en 231: en Orient. Se suicida dins l'Eufrates. | [F 13] | |||||
Notas |
|
Crisi del sègle tres
[modificar | Modificar lo còdi]Anarquia militara
[modificar | Modificar lo còdi]Retrach | Nom | Naissença | Regne | Succession | Mòrt | Notas | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Maximin Ièr lo Traci CAESAR GAIVS JVLIVS VERVS MAXIMINVS AVGVSTVS |
≈ 173 Tràcia o Mesia |
20 de març de 235 – 24 de junh 238 (≈ 3 ans) |
Proclamat emperaire per las legions germanas après lo murtre de Sevèr Alexandre. | 24 de junh de 238 (a ≈ 65 ans) Assassinat per la garda pretoriana Damnatio memoriae |
[G 1] | ||
Usurpators | Magne Maxim en 235: ancian cònsol, ordona a unes soldats de destruire un pont que permetava a Maximin de passar lo Ren. | [G 2] | |||||
Quartin en 235: en Orient, sostengut per de soldats leials a Sevèr Alexandre. | [G 3] | ||||||
Gordian Ièr CAESAR MARCVS ANTONIVS GORDIANVS SEMPRONIANVS AFRICANVS AVGVSTVS |
≈ 159 Frigia |
22 de març de 238 – 12 d'abril de 238 (Modèl:Durada) |
Proclamat emperaire alara qu'èra procònsol en Africa pendent una revòlta contra Maximin 1èr. Regne ensems amb son filh Gordian II en oposicion a Maximin. Tecnicament un usurpator, mas es legitimat retrospectivament per Gordian III. |
12 d'abril de 238 (a ≈ 79 ans) Se suicida après aver aprés la mòrt de son filh Gordian II |
[G 4] | ||
Gordian II CAESAR MARCVS ANTONIVS GORDIANVS SEMPRONIANVS ROMANVS AFRICANVS AVGVSTVS |
≈ 192 | 22 de març de 238 – 12 d'abril de 238 (Modèl:Durada) |
Proclamat emperaire ensems amb son paire Gordian Ièr en oposicion a Maximin Ièr per una lei del Senat. | 12 d'abril de 238 (a ≈ 46 ans) Tuat pendnet la batalha de Cartage, l'oposant a l'armada demorada fidèl a Maximin |
[G 5] | ||
Maxime Pupien CAESAR MARCVS CLODIVS PVPIENVS MAXIMVS AVGVSTVS |
≈ 178 | 22 d'abril de 238 – 29 de julhet de 238 (7 mes) |
Proclamat emperaire amb Balbin pel Senat après la mòrt de Gordian Ièr e II, en oposicion a Maximin Ièr. Coemperaire amb Balbin e Gordian III. |
29 de julhet de 238 (a ≈ 60 ans) Assassinat per la garda pretoriana |
[G 6] | ||
Balbin CAESAR DECIMVS CAELIVS CALVINVS BALBINVS PIVS AVGVSTVS |
≈ 165 | 22 d'abril de 238 – 29 de julhet de 238 (7 mes) |
Proclamat emperaire amb Pupian pel Senat après la mòrt de Gordian Ièr e II, en oposicion a Maximin Ièr. Coemperaire amb Pupian e Gordian III. |
29 de julhet de 238 (a ≈ 73 ans) Assassina per la garda pretoriana |
[G 7] | ||
Gordian III CAESAR MARCVS ANTONIVS GORDIANVS AVGVSTVS |
20 de genièr de 225 Rome |
22 d'abril de 238 – 11 de febrièr de 244 (5 ans) |
Proclamat emperaire pels soseteires de Gordian Ièr (son grand) e II (son nebòt) puèi pel Senat. Coemperaire amb Pupian e Balbin fins a julhet de 238. |
11 de febrièr de 244 (a 19 ans) Desconeguda, benlèu assassinat suls òrdres de Felip l'Arab |
[G 8] | ||
Usurpators | Sabinian en 240: governaire de província (procònsol) en Africa. | [G 9] | |||||
Salvian en 241: governaire d'Egipte. | |||||||
Felip l'Arabi CAESAR MARCVS IVLIVS PHILLIPVS AVGVSTVS amb Felip II MARCVS IVLIVS PHILLIPVS SEVERVS AVGVSTVS |
≈ 204 Shahba (Siria) |
Febrièr de 244 – setembre/octobre de 249 (≈ 5 ans) |
Prefècte del pretòri de Gordian III, pren lo poder après sa mòrt. Nomena son filh Felip II coemperaire en estiu de 247. |
Setembre/octobre de 249 (a ≈ 45 ans) Tuat pendent una batalha contra Dèci, près de Verona |
[G 10] | ||
Usurpators | Pacacian en 248: sul Danubi. Tuat pels sieus soldats. | ||||||
Jotapian en 248-249: en Orient. Tuat pels sieus soldats. | |||||||
Deci CAESAR GAIVS MESSIVS QVINTVS TRAIANVS DECIVS AVGVSTVS avec Erenni Etrusc QVINTVS HERENNIVS ETRVSCVS MESSIVS DECIVS AVGVSTVS |
≈ 201 Budalia (Panònia inferiora) |
Setembre/octobre de 249 – junh de 251 (≈ 1 an) |
Governaire jos Felip Ièr. Proclamat emperaire per las legions del Danubi e venceire de Felip pendent una batalha. Nomena son filh erenni Etrusc coemperaire al começament de 251. |
Junh de 251 (a ≈ 50 ans) Anbedos tuats pendent la batalha d'Abrittus contra los Gòts |
[G 11] | ||
Usurpators | Luci Prisc en 249-[[251]: en Traci. Sostengut pels Gòts. | ||||||
Valens Licinian en 250: usurpa lo poder a Rome pendent que Dèci es en guèrra contra los Gòts. Executat sus òrdre de Valerian, general de Dèci. | |||||||
Ostilian CAESAR CAIVS VALENS HOSTILIANVS MESSIVS QVINTVS AVGVSTVS |
≈ 230 Roma |
Junh de 251 – setembre/octobre 251 (≈ 0 mes) |
Filh de Dèci. Acceptat coma son eritièr (Cesar) pel Senat. |
Setembre/octobre de 251 (a ? ans) Causas naturalas (peste) |
[G 12] | ||
Trebonian Gal CAESAR GAIVS VIBIVS TREBONIANVS GALLVS AVGVSTVS amb Volusian GAIVS VIBIVS VOLVSIANVS AVGVSTVS |
≈ 206 Itàlia |
Junh de 251 – agost de 253 (≈ 5 ans) |
Governaire de la Mesia superiora, proclamat emperaire per las legions del Danubi après la mòrt de Dèci e en oposicion a Ostilian. Nomena son filh Volusian coemperaire a la fin de 251. |
Agost de 253 (a ≈ 47 ans) Assassinat per las sieunas tropas, en favor d'Emilian |
[G 13] | ||
Emilian CAESAR MARCVS AEMILIVS AEMILIANVS AVGVSTVS |
≈ 207 Africa |
Agost de 253 – octobre de 253 (≈ 0 mes) |
Governaire de la Mesia superiora, proclamat emperaire per las legions del Danubi après sa victòris suls Gòts. Acceptat coma emperaire après la mòrt de Trebonian Gal. |
Octobre de 253 (a ≈ 46 ans) Assassinat per las sieunas tropas, en favor de Valerian |
[G 14] | ||
Notas |
|
Trente Tirans
[modificar | Modificar lo còdi]Se nomena los Trente Tirans una seria d'usurpators qu'an o aurián viscut al sègle, pendent los règnes de Valerian, de Gallian, de Claudi lo Gothic e d'Aurelian entre 253 e 270.
Retrach | Nom | Naissença | Regne | Succession | Mòrt | Notas | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Valerian CAESAR PVBLIVS LICINIVS VALERIANVS AVGVSTVS |
≈ 195 ? |
Octobre de 253 – 260 (≈ 6 ans) |
Governaire del Noric e de la Rètia, proclamat emperaire per las legions del Ren après la mòrt de Trebonian Gal. Acceptat coma emperaire a la mòrt d'Emilian. |
260 (a ≈ 65 ans) Capturat pendent la batalha d'Edesse contra los Perses, morís en captivitat |
[H 1] | ||
Usurpators | Urani Antònin en 253-254: Eissit de l'esclavatge. Se revòlta en Capadòcia e Siria. | [H 2] | |||||
Silbannac en 253: a Roma, sostengut per de soldats leials a Emilian. | |||||||
Gallian CAESAR PVBLIVS LICINIVS EGNATIVS GALLIENVS AVGVSTVS avec Salonin PVBLIVS LICINIVS CORNELIVS SALONINVS VALERIANVS AVGVSTVS |
≈ 218 ? |
Octobre de 253 – setembre de 268 (≈ 14 ans) |
Filh de Valerian. Nomena coemperaire amb son paire en 253. Son filh Salonin es brevament coemperaire en julhet abans son assassinat de Postum. |
Setembre de 268 (a ≈ 50 ans) Assassinat a Aquilèu pels sieus òmes |
[H 3] | ||
Usurpators | Ingenú en 260: legat de Panònia. Batut per Aureòl, general de Gallian, se nega dins lo riu Drave ensajant de s'escapar | ||||||
Regalian en 260: general en Dàcia. Tuat sul camp de batalha pels Roxolans qui'ensajan de s'imstallar. | |||||||
Macrian le Jove en 260-261: es proclamat emperaire per son paire Macrian. Assassinat pels sieus soldats en Illíria après aver estat batut per Aureòl. | |||||||
Quiet en 260-261: es proclamat emperaire per son paire Macrian. Assassinat per Odenat de Palmir sus òrdre de Gallian. | |||||||
Valens Tessalonic en 261: enviat per Gallian per véncer Macrian. S'autoproclama alara emperaire. Assassinat pels sieus soldats après aver desfach Pison. | |||||||
Pison en 261: enviat per Macrian per véncer Valens Tessalonic. S'autoproclama alara emperaire. Desfach e assassinat per Pison. | |||||||
Ballist en 261-264: se proclama emperaire en 261 après la mòrt de Quiet. Assassiat sus òrdre d'Odenat de Palmir tres ans mai tard. | |||||||
Mussi Aemilian en 261-262: se proclama emperaire en Egipte en 261 après la mòrt de Macrian. Defach e executat per Aurèli Teodot, general de Gallian. | |||||||
Aureòl en 268: se proclama emperaire en Itàlia en 268. Assetjat per Gallian a Milan, es executat sus òrdre de Claudi II lo Gotic après l'assassinat de Gallian. | |||||||
Notas |
|
Emperaires illirians
[modificar | Modificar lo còdi]Retrach | Nom | Naissença | Regne | Succession | Mòrt | Notas | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Claudi II lo Gotic CAESAR MARCVS AVRELIVS CLAVDIVS AVGVSTVS |
10 de mai de 213 Sirmium (Panòmia) |
Setembre de 268 – genièr de 270 (≈ -2 mes) |
General victoriós de la batalha de Naissus, pren lo poder a la mòrt de Gallian. | genièr de 270 (a ≈ 56 ans) Causa naturala (pèste) |
[I 1] | ||
Quintil CAESAR MARCVS AVRELIVS CLAVDIVS QVINTILLVS AVGVSTVS |
≈ 220 Sirmium (Panòmia) |
Janvier 270 – septembre 270 (≈ 6 mois) |
Fraire de Claudi II lo Gotic, pren lo poder après sa mòrt. | setembre de 270 (a ≈ 70 ans) Causa incertana |
[I 2] | ||
Aurelian CAESAR LVCIVS DOMITIVS AVRELIANVS AVGVSTVS |
9 de setembre de 214 Sirmium (Panòmia) |
Setembre de 270 – setembre de 275 (≈ 5 ans) |
Proclamat emperaire per las legions del Danubi a la mòrt de Claudi II lo Gaotic, en oposicion a Quintil. | Setembre de 275 (a ≈ 60 ans) Assassinat per la garda pretoriana |
[I 3] | ||
Tacit CAESAR MARCVS CLAVDIVS TACITVS AVGVSTVS |
≈ 200 Interamna |
25 de setembre de 275 – junh de 276 (≈ -25 mes) |
Elegit pel Senat per remplaçar Aurelian, après un cort interregne. | Junh de 276 (a ≈ 76 ans) Causa naturala (benlèu assassinat) |
[I 4] | ||
Florian CAESAR MARCVS ANNIVS FLORIANVS AVGVSTVS |
≈ 210 | Junh de 276 – setembre de 276 (≈ 0 mes) |
Fraire de Tacit, elegit per l’armada per li succedir. | Setembre de 276 (a ≈ 66 ans) Assassinat per las sieunas tropa, en favor de Pròb |
[I 5] | ||
Pròb CAESAR MARCVS AVRELIVS PROBVS AVGVSTVS |
19 d'agost de 232 Sirmium (Panòmia) |
Setembre de 276 – setembre/octobre de 282 (≈ 6 ans) |
Governaire d'una província de l'Èst, proclamat emperaire per las legions del Danubi contra Florian. | Setembre/octobre de 282 (a ≈ 50 ans) Assassinat per la sieuna tropas, en favor de Car |
[I 6] | ||
Car CAESAR MARCVS AVRELIVS CARVS AVGVSTVS |
≈ 224 Narbo (Gàllia) |
Setembre/octobre de 282 – julhet/agost de 283 (≈ -1 mes) |
Prefècte del pretòri de Pròb, pren lo poder abans o après sa mòrt. | Julhet/agost de 283 (a ≈ 59 ans) Causa incertana |
[I 7] | ||
Numèri CAESAR MARCVS AVRELIVS NVMERIVS NVMERIANVS AVGVSTVS |
≈ 253 | Julhet/agost de 283 – novembre de 284 (≈ 15 mes) |
Filh de Car, li succedís amb son fraire Carin. | 284 (a ≈ 31 ans) Causa incertana (benlèu assassinat) |
[I 8] | ||
Carin CAESAR MARCVS AVRELIVS CARINVS AVGVSTVS |
≈ 250 | Julhet/agost de 283 – març de 285 (≈ 2 ans) |
Filh de Car, li succedís amb son fraire Numèri. | 285 (a ≈ 35 ans) Morís pendent una batalha contra Dioclecian |
[I 9] | ||
Notas |
|
Lo Dominat (285 a 476)
[modificar | Modificar lo còdi]Après la fin de la crisi del sègle III, Dioclecian s’autoproclama emperaire en 284 e pausa las basas de la separacion de l'Empèri roman en 286.
Tetrarquias e dinastia dels Constantinians
[modificar | Modificar lo còdi]La tetrarquia (285-324) es un sistèma foncionant, coma son nom l'indica, sus quatre govèrns: per cada division de l'Empèri (Orient e Occident), existís un emperaire màger (« August ») e un emperaire subordonat (« Cesar »), lo Primus Augustus (« Primièr August ») demora pasmens l'emperaire màger. Tres tetrarquias se succiguèron abans que lo sistèma se desagrèja e [[Constantin I lo Grand|Constantin I lo grand sègle i]] torna sol mèstre de l'Empèri en 324.
Nota: donar l'encambament dels règnes respectius, lo tablèu çai dejós es pas necessàriament cronologic.
Legenda |
Retrach | Nom | Naissença | Regne | Succession | Mòrt | Notas | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Dioclecian CAESAR GAIVS AVRELIVS VALERIVS DIOCLETIANVS AVGVSTVS |
22 de decembre de 244 Salona (Dalmàciade) |
20 de novembre de 284 – 1èr mai de 305 (≈ 20 ans) |
Proclamat emperaire per l'armada après la mòrt de Numèri contra Car Sol mèstre de l'Empèri de 285 a 286 Emperaire de l'Orient de 286 a 293 (◼︎) « August » de l'Orient fin a 305 (◼︎) quand abdica |
3 de decembre de 311 (a 66 ans) Causa naturala à Aspalatos |
[J 1] | |||
Maximi Ercul CAESAR GAIVS AVRELIVS VALERIVS MAXIMIANVS AVGVSTVS |
250 Sirmium (Panòmia) |
1èr d'abril de 286 – 1èr de mai de 305 (≈ 19 ans) |
Adoptat coma Emperaire per Dioclecian de 286 a 293 « August » de l'Occident fins a 305 quand abdica amb Dioclecian |
310 (a ≈ 60 ans) Capturat per Constantin Ièr puèi se suicida sus l'òrdre d'aquel |
[J 2] | |||
Usurpators | Carausi en 286-293: Se revòlta en Britània e en Gàllia. Assassinat per son rival Allèct. | |||||||
Allèct en 293-297: Se revòlta sonque en Britània car ten pas pro de mejans per aparar Gàllia. Tuat dins un combat contra Constanci Clòr. | ||||||||
Constanci Clor CAESAR GAIVS FLAVIVS VALERIVS CONSTANTIVS AVGVSTVS |
31 de març de 250 Darania (Mesia) |
1èr de mai de 305 – 25 de julhet de 306 (≈ 1 an) |
Adoptat coma « Cesar » de l'Occident e eritièr per Maximi en 293 « August » de l'Occident find a 306 (◼︎) |
306 (a ≈ Modèl:Âge ans) Causa naturala |
[J 3] | |||
Galèri CAESAR GALERIVS VALERIVS MAXIMIANVS AVGVSTVS |
260 Felix Romuliana (Mesia) |
1èr de mai de 305 – mai de 311 (≈ 6 ans) |
Adoptat coma « Cesar » de l'Orient e eritièr per Dioclecian de 293 a 305 « August » de l'Orient de 305 a 307 (◼︎) « August » de l'Orient e de l'Occident de 307 a 308 (◼︎) « August » de l'Orient de 308 a 310 (◼︎) « August » de l'Orient e de l'Occident de 310 a 311 (◼︎) |
311 (a ≈ Modèl:Âge ans) Causa naturala |
[J 4] | |||
Sevèr II FLAVIVS VALERIVS SEVERVS AVGVSTVS |
vèrs 265 | Julhet de 306 – Abril 307 (≈ 10 mes) |
Adoptat coma « Cesar » e eritièr per Constanci Clòr en 305 Li succedís coma « August » de l'Occident de 306 a 307 |
16 de setembre de 307 (a ? ans) Capturat per Maxenci e forçat a se suicidar (o assassinat) |
[J 5] | |||
Constanci Ièr « lo Grand » CAESAR FLAVIVS CONSTANTINVS VALERIVS AVGVSTVS |
27 de febrièr de 272 Naissus (Mesia) |
306|07|25|337|05|22}} ans) | Filh de Constanci Clòr, proclamat emperaire per la tropas de son paire Acceptat coma « Cesar » de l'Occident per Galèri de 306 a 307 S’autoproclama « August » de l'Occident en 307 après la mòrt de Sevèr II e refusa la relegacion en « Cesar » per Galèri fins a 309 Emperaire de l'Occident de 311 a 324 après aver eliminat Maxenci Primièr emperaire roman à se convertir al cristianisme Sol mèstre de l'Empèri fins a 337 |
22 de mai de 337 (a 65 ans) Causa naturala |
[J 6] | |||
Usurpators | Maxenci en 306-312: Filh de Maximi, pren lo poder en 306 contra Sevère II e nomenat « Cesar » de Roma per Maximi en 307 après la mòrt de Sevèr. Morís dins la batalha del pont Milvius contra Constanci Ièr. | [J 7] | ||||||
Domici Alexandre en 308-310: Se revòlta en Africa en copant lo porgiment en blat. Batut e executat sus òrdre de Maxenci. | ||||||||
Maximin II CAESAR GALERIVS VALERIVS MAXIMINVS AVGVSTVS |
20 de novembre de 270 Dàcia |
1èr de mai de 311 – Julhet/Agost de 313 (≈ 2 ans) |
Nebòt de Galèri, adoptat coma « Cesar » e son eritièr en 305 Li succedís coma « August » de l'Orient (amb Licini) de 311 a 313 |
Julhet/Agost de 313 (a ≈ Modèl:Âge ans) Déesfach dins la guèrra civila contra Licini, es benlèu suicidat pauc après |
[J 8] | |||
Licini CAESAR GAIVS VALERIVS LICINIVS AVGVSTVS |
vèrs 265 Felix Romuliana (Mesia) |
11 de novembre de 308 – 18 de setembre de 324 (≈ 15 ans) |
Nomenat « August » de l'Occident per Galèri contra Maxenci en 308 `ven « August » de l'Orient en 311 après la mòrt de Galèri (amb Maximin II) Venceire de Maximin, ven lo sol Emperaire de l'Orient de 313 a 324 S'adjonh Valèri Valens en 317 e Martinian en 324 coma « Augusts » de l'Occident en oposicion a Constantin I lo Grand (anbedos son executats dins las setmanas que venon) |
325 (a ≈ 60 ans) Desfach dins la guèrra civila contra Constantin Ier e capturat, executat l'an suivante |
[J 9] | |||
Constantin II « lo Jove » CAESAR FLAVIVS CLAVDIVS CONSTANTINVS AVGVSTVS |
316 Arle (Gàllia) |
22 de mai de 337 – 340 (≈ 3 ans) |
Filh de Constantin Ièr Nomenat « Cesar » de l'Occident en 317 « August » adjunt amb sos fraires Constans Ièr e Constanci II |
340 (a ≈ 24 ans) Mòrt dins una batalha contra Constans Ièr |
[J 10] | |||
Constans Ièr CAESAR FLAVIVS IVLIVS CONSTANS AVGVSTVS |
320 ? |
22 de mai de 337 – febrièr de 350 (≈ 12 ans) |
Filh de Constantin Ièr « August » adjunt amb sos fraires Constantin II e Constanci II |
febrièr 350 (à ≈ 29 ans) Assassinat suls òrdres de l'usurpator Magnenci |
[J 11] | |||
Usurpators | Magnenci de 350 à 353: ven protector de Constans que fa assassinar en 350 per s'autoproclamar August a Autun. Se suicida a Lion en 353 après sa desfacha contra Constanci II. | [J 12] | ||||||
Nepocian en 350 nebòt de Constantin Ièr, s'autoproclama emperaire de Roma contra Magnenci. Assassinat pels soldats d'aquel darrièr après 28 jorns de regne. | [J 13] | |||||||
Vetranio en 350: general de Constans, proclamat « Cesar » contra Magnenci e temporariament acceptat coma « August » de l'Occident per Constanci II. Abdica fàcia a aquel e es exiliat a Bursa ont morís en 356. | [J 14] | |||||||
Silvan en 355: general de Constanci II, s'autoproclama emperaire en Panònia. Assassinat pels sieus soldats après 28 jorns de regne. | ||||||||
Constanci II CAESAR FLAVIVS IVLIVS CONSTANTIVS AVGVSTVS |
7 d'agost de 317 Sirmium (Panònia) |
22 de mai de 337 – 3 de novembre de 361 (≈ 24 ans) |
Filh de Constantin Ièr « August » adjunt amb sos fraires Constantin II e Constans Ièr Sol emperaire de 350 a 361 |
361 (a ≈ Modèl:Âge ans) Causa naturala |
[J 15] | |||
Julian CAESAR FLAVIVS CLAVDIVS IVLIANVS AVGVSTVS |
331/332 Constantinòble (Tràcia) |
Febrièr de 360 – 26 de junh de 363 (≈ 3 ans) |
Cousin de Constanci II, nomenat « Cesar » de l'Occident en 355 Proclamat « August » per sas tropas en 360 Sol emperaire après la mòrt de Constanci |
26 de junh de 363 (a ≈ 31 ans) Mortalament ferrit dins une batalha |
[J 16] | |||
Jovian CAESAR FLAVIVS IOVIANVS AVGVSTVS |
331 Singidunum (Mesia) |
26 de junh de 363 – 17 de febrièr de 364 (≈ 8 mes) |
General de Julian, proclamat emperaire per sas tropas a la mòrt de Julian | 17 de febrièr de 364 (a ≈ 52 ans) Causa naturala (ofegament per de fums) |
[J 17] | |||
Notas |
|
Dinastia dels Valentinians
[modificar | Modificar lo còdi]Legenda |
Retrach | Nom | Naissença | Regne | Succession | Mòrt | Notas | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Valentinian Ièr FLAVIVS VALENTINIANVS AVGVSTVS |
321 Cibales (Panòmia) |
26 de febrièr de 364 – 17 de novembre de 375 (≈ 11 ans) |
Elegit per l'armada per remplaçar Jovian coma « August » de l'Occident | 17 de novembre de 375 (a ≈ Modèl:Âge ans) Causa naturala |
[K 1] | ||
Usurpator | Firm II de 372 a 375 :ensag d'establir un reialme moro independant. Traït per son fraire Gildon, es executat sus òrdre de Valentinian. | ||||||
Valens FLAVIVS IVLIVS VALENS AVGVSTVS |
328 Cibales (Panònia) |
28 de març de 364 – 9 d'agost de 378 (≈ 14 ans) |
Fraire de Valentinian Ièr que lo nomena « August » adjunt de l'Orient | 9 d'agost de 378 (à ≈ 50 ans) Tuat pendent la batalha d'Adrianòple contra los Gòts |
[K 2] | ||
Usurpator | Procòpi de 365 a 366: cosin e eritièr de Julian l'Apostat, usurpa lo tròn pendent que Valens combat leo Perses. Batut e executat sus òrdre de Valens. | ||||||
Gracian FLAVIVS GRATIANVS AVGVSTVS |
18 d'abril/23 de mai de 359 Sirmium (Panònia) |
4 d'agost de 367 – 25 d'agost de 383 (≈ 16 ans) |
Filh de Valentinian Ièr, nomenat « August » adjunt de l'Occident en 367 puèi ven « August » de l'Occident après la mòrt de Valentinian | 25 d'agost de 383 (a ≈ 24 ans) Assassinat per une faccion rebèla de l'armada |
[K 3] | ||
Valentinian II FLAVIVS VALENTINIANVS INVICTVS AVGVSTVS |
371 Milan (Itàlia) |
17 de novembre de 375 – 15 de mai de 392 (≈ 16 ans) |
Filh de Valentinian Ièr, proclamat emperaire per l'armada de Panònia après la mòrt de Valentinian Acceptat coma « August » adjunt de l'Occident per Gracian |
15 de mai de 392 (a ≈ 20 ans) Benlè assassinat |
[K 4] | ||
Usurpators | Maxim de 387 a 388: se revòlta e assassina Gracian en 383 abans d'èsser reconegut coma legitim per Teodòsi en 386. Envasís lo domèni de Valentinian II en 387 abans de n'èsser caçat e executat en 388 per Teodòsi. | ||||||
Victor en 388: nomenat Cesar per son paire Maxim en 384. S'autoproclama emperaire a la mòrt de son paire. Capturat e executat sus òrdre de Teodòsi. | |||||||
Notas |
|
Dinatia dels Teodosians
[modificar | Modificar lo còdi][[Teodòsi I|Teoodòsi I sègle i]] es lo darrièr emperaire a dirigir efectivament la totalitat de l'Empèri roman. Sos successors son sos filhs Flavi Arcadi encargat de l'Orient, futur « Empèri bizantin », que viu fins a 1453, e Flavi Onori encarga de l'Occident, nomenar « Empèri roman d'Occident », que s'aclapa en 476.
Legenda |
Retrach | Nom | Naissença | Regne | Succession | Mòrt | Notas | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Teodòsi I FLAVIVS THEODOSIVS AVGVSTVS |
11 de genièr de 347 |
19 de genièr 379 – 17 de genièr 395 (15 ans) |
Nomat « August » de l'Orient per Gracian après la mòrt de Valens, puèi ven sol mèstre de l'Empèri après la mòrt de Valentinian II | 17 de genièr de 395 (a 48 ans) Causa naturala |
[L 1] | ||
Maxim MAGNUS CLEMENS MAXIMUS AVGVSTVS |
335 (Ispània) |
31 d'agost de 384 – 28 d'agost de 388 (3 ans) |
Usurpateur du trône de l'Occident de 383 au 384, puis coempereur légitime | 28 d'agost de 388 (a ≈ 53 ans) Executat sus òrdre de Teodòsi I |
[L 2] | ||
Usurpator | Eugèni de 392 a 394: marcha sus Roma amb los Francs e los Alamans alara que Teodòsi I es retengut en Orient. Aquel empòrta la victòria a la riu freja e Eugèni es executat. | [L 3] | |||||
Flavi Arcadi FLAVIVS ARCADIVS AVGVSTVS |
377 (Ispània) |
Genièr de 383 – 1èr de mai de 408 (≈ 25 ans) |
Filh de Teodòsi I Nomenat « Cesar » de l'Orient en 383 après la mòrt de Gracian |
1èr de mai de 408 (a ≈ 31 ans) Causa naturala |
[L 4] | ||
Flavi Onòri FLAVIVS HONORIVS AVGVSTVS |
9 de setembre de 384 ? |
23 de genièr de 393 – 15 d'agost de 423 (30 ans) |
Filh de Teodòsi I Nomenat « Cesar » de l'Occident en 393 après la mòrt de Valentinian II |
15 d'agost de 423 (a 38 ans) Causa naturala |
[L 5] | ||
Teodòsi II FLAVIVS THEODOSIVS AVGVSTVS |
10 d'abril de 401 |
Genièr de 402 – 28 de julhet de 450 (≈ 48 ans) |
Filh d'Arcadi Nomenat « Cesar » de l'Orient en 402 |
28 de julhet de 450 (a ≈ 49 ans) Causa naturala |
[L 6] | ||
Constanci III FLAVIVS CONSTANTIVS AVGVSTVS |
? Naissus (Mesia superiora) |
8 de febrièr de 421 – 2 de setembre de 421 (7 mes) |
Maridat a la filha de Teodòsi I, Galla Placidia Nomenat « Cesar » de l'Occident amb Onòri |
2 de setembre de 421 (a ? ans) Causa naturala |
[L 7] | ||
Usurpator | Joan de 423 à 425: Foncionri jol regne d'Onòri, proclamat emperaire de l'Occident per Castin sens jamai èsser reconegut per l'Orient. Desfach per l'armada de Teodòsi II e Valentinian III, capturat e executat en julhet de 425. | [L 8] | |||||
Valentinian III FLAVIVS PLACIDIVS VALENTINIANVS AVGVSTVS |
2 de julhet de 419 |
23 d'octobre de 424 – 16 de març de 455 (30 ans) |
Filh de Constanci III Nomenat « Cesar » de l'Occident per Teodòsi II a la mòrt d'Onòri, contre Joan |
16 de març de 455 (a ≈ 35 ans) Assassinat, benlèu suls òrdres de Petròni Maxim |
[L 9] | ||
Marcian FLAVIVS MARCIANIVS AVGVSTVS |
396 Tràcia o Illiria |
Estiu de 450 – Genièr de 457 (≈ 6 ans) |
Nomenat coma successor (e espos) de Pulqueriá, la sórre de Teodòsi II | Genièr de 457 (à ≈ 61 ans) Causa naturala |
[L 10] | ||
Notas |
|
Darrièrs emperaires d'Occident
[modificar | Modificar lo còdi]L'Empèri roman d'Occidant desaparéis en 476 quand son darnièr emperaire, Romul Augustul, es deposat per Odoacre. Juli Nepos es el lo darrièr emperaire legitim, reconegut per l'emperaire d'Orient e pels reis dels pòbles federats (Francs, Vsigòts, Burgonds ....) fins a sa mòrt en 480.
Pasmens, vèrs l'an 500, a la seguida de sa victòria fàcia als Ostrogòts, lo rei dels Francs [[Clodovèu I|Clodovèu Isègle i]] recebèt lo títol de cònsol dels Romans del costat de l'emperaire d'Orient. Ne profiècha alara per prene lo títol d’« August ».
Portrait | Nom | Naissença | Regne | Succession | Mòrt | Notas |
---|---|---|---|---|---|---|
Petròni Maxim FLAVIVS ANICIVS PETRONIVS MAXIMVS AVGVSTVS |
396 | 17 de març de 455 – 31 de mai de 455 (2 mes) |
S'autoproclama emperaire amb lo sosten de l'armada après la mòrt de Valentinian III, sens jamai èsser reconegur per l'Orient | 31 de mai de 455 (a ~ 61 ans) Assassinat, benlèu lapidat per la fola |
[M 1] | |
Interregne (1 mes) | ||||||
Avit EPARCHIVS AVITVS AVGVSTVS |
385 | 9 julhet de 455 – 17 d'octobre de 456 (15 mes) |
Magister militum jos Petròni Maxim, proclamat emperaire pel rei visigòt Teodoric II a la mòrt de Maxim | après 456 Capvirat per son magister militum, Ricimer. Causa e data de la mòrt desconeguda |
[M 2] | |
Interrègne (5 mes) | ||||||
Majorian IVLIVS VALERIVS MAIORIANVS AVGVSTVS |
Novembre de 420 | Abril de 457 – 2 d'agost de 461 (~ 4 ans) |
Nomenat emperaire per Ricimer | 7 d'agost de 461 (a ~ 40 ans) Capvirat e decapitat suls òrdres de Ricimer |
[M 3] | |
Interrègne (3 mes) | ||||||
Sever III LIBIVS SEVERVS AVGVSTVS |
vèrs 420 Lucania (Itàlia) |
Novembre de 461 – Agost de 465 (~ 3 ans) |
Nomenat emperaire per Ricimer, sens jamai èsser reconegut per l'Orient | Agost de 465 (a ~ 45 ans) Benlèu empoisonat per Ricimer |
[M 4] | |
Interregne (2 ans) | ||||||
Anthèmi PROCOPIVS ANTHEMIVS AVGVSTVS |
vers 420 | 12 d'abril de 467 – 11 de juilhet de 472 (5 ans) |
Nomenat emperaire per Ricimer, amb lo sosten de l'emperaire d'Orient Leon Ièr, lo Traci | 11 de julhet de 472 (a ~ 52 ans) Executat per Ricimer |
[M 5] | |
Olibri FLAVIVS ANICIVS OLYBRIVS AVGVSTVS |
420 | 11 de julhet de 472 – 2 de novembre de 472 (4 mes) |
Gendre de Valentinian III Nomenat emperaire per Ricimer, sans jamai èsser reconegut per l'Orient |
2 de novembre de 472 (a ~ 52 ans) Causa naturala |
[M 6] | |
Interregne (4 mes) | ||||||
Gliceri FLAVIVS GLYCERIVS AVGVSTVS |
vèrs 420 | Març de 473 – Junh de 474 (15 es) |
Nomenat emperaire per Gondebaud (successor de Ricimer), sens jamai èsser reconegut per l'Orient | après 480 Capvirat per Juli Nepos. Causa e data de la mòrt desconegudas |
[M 7] | |
Juli Nepot FLAVIVS IVLIVS NEPOS AVGVSTVS |
vèrs 430 | Junh de 474 – 28 d'agost de 475 (1 an) |
Nebòt per aliança de Leon I lo Traci Nomenat emperaire contre Glicèri |
9 de mai de 480 (a ~ 50 ans) Capvirat per Flavi Orestes. |
[M 8] | |
Interregne (2 mes) | ||||||
Romul August(ul) FLAVIVS ROMVLVS AVGVSTVS |
vèrs 461 | 31 d'octobre de 475 – 4 d'octobre de 476 (1 an) |
Nomenat per son paire Flavi Orestes, sens jamai èser reconegut per l'Orient | après 507 Causa e date de la mòrt desconegudas |
[M 9] | |
Notas |
|
Emperaires d'Orient
[modificar | Modificar lo còdi]L'Empèri roman d'Orient, que los istorians nomenan tanben « Empèri bizantin » a partir de la Nauta Edat Mejada, desaparéis en 1453 pendent la presa de Constantinòble pels Otomans.
Pendent gaireben de mila ans se succediguèron tretze dinastias d'emperaires. Alara que Flavi Arcadi es lo primièr emperaire roman d'Orient après la separacion oficiala de l'Empèri, Zenon es considerat coma lo darrièrr emperaire roman d'Orient e lo primièr emperaire bizantin, donant l'aclapament de l'Empèri roman d'Occident en 476.
Notas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Auguste évita l'écueil de sembler restaurer une monarchie honnie des Romains depuis la Royauté en ménageant les institutions en place, notamment le Sénat
- ↑ Suétone (trad.
- ↑ (fr) « IV : Les Flaviens (69 à 96) », sur Histoire.fr (consulté le 25 octobre 2011)
- ↑ (fr) « V : Les Antonins (96 à 193) », sur Histoire.fr (consulté le 25 octobre 2011)
Annèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]- Roma antica
- Empèri roman
- Naut Empèri roman
- Crisi del tresen sègle
- Antiquitat tardièra | Bas Empèri roman
- Empèri roman d'Occident
- Empèri roman d'Orient
- Empèri roman
- Usurpator roman
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- Chris Scarre et Brandon Shaw, Chronicle of the Roman Emperors, Thames & Hudson, 1995, réédition 2001, ISBN 0-500-05077-5
- Tacitus, The Annals of Imperial Rome, Penguin Classics, Michael Grant Publications Ltd, 1971, réédition 1985, ISBN 0-14-044060-7
- Martha Ross, Rulers and Governments of the World, Vol.1 Earliest Times to 1491, Bowker, 1978, ISBN 0-85935-021-5
- Clive Carpenter, The Guinness Book of Kings Rulers & Statesmen, Guinness Superlatives Ltd, 1978, ISBN 0-900424-46-X
- R.F.Tapsell, Monarchs Rulers Dynasties and Kingdoms of The World, Thames & Hudson, 1981, réédition 1987, ISBN 0-500-27337-5
Ligams exteènes
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) Roman Emperors.org, biografias dels emperaires romans.
- (en) Livius.org, biografias e retrachs dels emperaires romans.