Kreta

Kreta (Grieks: Κρήτη, Kriti) is 't grootste Griekse eilaand, en is in grootte 't vuufde eilaand in de Middellaanse Zee. 't Eilaand is, samen mit een paor aandere kortbie-elegen eilaandjes, de meest zujelijke regio van de dartien Griekse regio's.

Deur de goeie ligging tussen de kusten van Klein-Azië, Cyprus, Egypte en Syrië hef Kreta, dat oek wè bekend is as de Venesiaanse benaming Candia, een lange geschiedenisse as centrum van de zeehaandel. Tussen 1600 en 1400 v. Chr. kregen de Kretenzers, zoas de inwoeners van Kreta heten, deur hulen mach op zee een hoog beschavingspeil.

Geografie

Kreta is ruum 8300 vierkaante kilemeter groot, 't lig in 't zujen van de Egeïsche Zee en is gelieke de grens mit de Libische Zee. 't Eilaand is 260 kilemeter lange en de breedte verschil van twaolf kilemeter (bie Ierapetra) tot zestig kilemeter (tussen Dion en Lithinon). 't Eilaand het een umtrek van zo'n 1050 kilemeter.

Kreta hef veule bargen en van 't wessen naor osen toe he-j een barg of dreje. In 't wessen he-j de Lefka Ori (Witte Bargen), waorvan mit 2452 meter de Pachnes de hoogste top is. 's Wienters leit der op disse bargen altied snee en zelfs tot begin juni ku-j van grote ofstaand de resjes snee zien. De Samariakloof löp deur dit gebargte. In 't centrale deel van Kreta he-j 't Idagebargte mit de Ida Psiloritis as hoogste barg (2456 meter). In 't osen he-j bie de Lassithihoogvlakte 't Diktigebargte, waorvan de Dikti mit 2148 meter de hoogste barg is. De bargen bestaon grotendeels uut kalksteen (ons woord 'kriet' kump van Kreta), der zitten oek een bulte grotten en tegen de vuuftig kloven. Der lopen verspreid over Kreta een antal reviertjes dee een groot deel van 't jaor dreuge liggen.

De kusliende hef een lengte van ruum 1050 kilemeter. De zuudkus van Kreta ku-j herkennen deur de stikke rotswanen en deur starke erosie. De noordkus is wat vlakker en an disse kant he-j dan oek de meeste stranen. De weinige straandjes an de zuudkus liggen meestentieds in of-elegen baaien. De ofstaand tussen Kreta en 't vastelaand van Griekenlaand is ongeveer honderd kilemeter. Zo'n dreehonderd kilemeter in 't zujen van Kreta lig 't Afrikaanse laand Libië.

Eilanen

Kreta hef een paor eilaandjes dee derbie heuren, waoronder 't belangriekste eilaandjen Gavdos (29,6 km²). De interessantste bin werschienlijk de zuud-oostelijke eilaandjes Chrissi en Koufonisi (4,8 km²), dee 'onbewoend' bin.

Stejen

De grootste stad van Kreta is Iraklion (Heraklion) mit ongeveer 175.000 inwoeners. Heraklion is de vierde stad van Griekenlaand nao Athene, Thessaloniki en Patras. Aandere belangrieke stejen bin Chania (± 65.000 inw.) in 't noord-wessen, Rethimnon (± 32.000 inwoeners) dat krek tussen Iraklion en Chania in lig en Agios Nikolaos (± 15.000 inwoeners) in 't noord-osen. In 't zuud-osen (op 't smalste gedeelte van 't eilaand is 't twaolf kilemeter) lig Ierapetra mit ± 13.000 inwoeners. 't Antal inwoeners verschilt nogal es umdat der nao 't toeristische seizoen weer een kwak meensen naor 't vastelaand gaon.

Bestuurlijke indeling

Bestuurlijk is 't eilaand op-edeeld in vier departementen (nomi):

Chania (Χανιά)
Rethimnon (Ρέθυμνο)
Iraklion (Ηράκλειο)
Lassithi (Λασίθι)

't Antal inwoeners was in 2007 zo'n 600.000 waorvan ongeveer de helfte in 't departement Iraklion woent. 't Havenstadjen Ierapetra (14.000 inwoeners) is de meest zujelijke stad van Europa.

't Weer

Kreta hef een Middellaans Zeeklimaot mit dreuge, warme zoemers en milde wienters mit veul regen. 's Zoemers is de gemiddelde dagtemperetuur op zeeniveau zo'n 30 °C mit uutschieters van 40 °C. 's Wienter is de gemiddelde mirregtemperetuur op zeeniveau zo'n 15 tot 20 °C allewel 't oek wel kouwer kan ween. De minimumtemperetuur is dan net boven 't vriespunt, mar nachvors kump wè veur. In de bargen he-j vanzelf legere tempereturen, 's zoemers is 't daor meestentieds veul koeler, rond 20 tot 25 °C 's nachs koelt 't dan weer vlogge of tot 5 of 10 °C. 's Wienters liggen der dikke pakken snee op de toppen. Der is zelfs een skipiste in de umgeving van Anogia.

Maand	Gem. temp. overdag (°C)	Gem. temp. 's nachs	Zonuren per dag	Dagen neerslag per maond	Temperetuur zeewaoter
Jannewaori	16	9	3	11	16
Febrewaori	16	8	5	8	15
Meert	17	10	7	8	17
April	21	12	8	4	18
Mei	24	15	10	2	19
Juni	28	19	12	1	22
Juli	29	21	13	0	24
Augustus	30	22	12	0	25
September	27	19	10	2	24
Oktober	24	16	6	5	23
November	21	13	5	6	20
December	17	10	4	10	17

Talen

De voertaal op Kreta is Grieks, meestentieds dialek. Engels is veural in de toeristische gebieden de tweede taal. In sommige bargdarpjes praoten de ouweluui soms een mondjen Duuts.