Μετάβαση στο περιεχόμενο

Κρήτη

Επεξεργασία συνδέσμων
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Για άλλες χρήσεις, δείτε: Κρήτη (αποσαφήνιση).

Συντεταγμένες: 35°00′N 25°00′E / 35.00°N 25.00°E / 35.00; 25.00

Κρήτη
Δορυφορική εικόνα της Κρήτης
Γεωγραφία
ΤοποθεσίαΑνατολική Μεσόγειος
Έκταση8.336 km²
Ακτογραμμή1.046[1] km
Υψόμετρο2.456 μ
Υψηλότερη κορυφήΊδη (Ψηλορείτης)
Χώρα
ΠεριφέρειαΚρήτης
Περιφερειακές ενότητεςΗρακλείου
Λασιθίου
Ρεθύμνου
Χανίων
Μεγαλύτερη πόληΗράκλειο
Δημογραφικά
Πληθυσμός622.909
Πυκνότητα74,35 /χλμ2
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Η Κρήτη είναι το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο νησί της Ελλάδας και το πέμπτο μεγαλύτερο σε έκταση της Μεσογείου, μετά τη Σικελία, τη Σαρδηνία, την Κύπρο και την Κορσική. Πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της είναι το Ηράκλειο, το οποίο είναι έδρα της περιφέρειας Κρήτης που συμπεριλαμβάνει γειτονικά νησιά και νησίδες. Με πληθυσμό 622.909 μονίμων κατοίκων, περίπου 160 χιλιόμετρα νότια της ελληνικής ηπειρωτικής χώρας και εκτεινόμενη από τα δυτικά προς τα ανατολικά, βρέχεται βόρεια από το Κρητικό πέλαγος και νότια από το Λιβυκό πέλαγος.

Αποτελεί σημαντικό κομμάτι της οικονομίας και της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ελλάδας, διατηρώντας τα δικά της πολιτισμικά στοιχεία. Κατά τα έτη 3000 π.Χ.–1400 π.Χ. ήκμασε στο νησί ο Μινωικός πολιτισμός, ο αρχαιότερος πολιτισμός της Ευρώπης, με κυριότερα κέντρα του την Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια, τη Ζάκρο και τα Γουρνιά όπου βρέθηκαν ανακτορικά συγκροτήματα.

Γεωγραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ψηλορείτης
Το φαράγγι της Σαμαριάς

Η Κρήτη βρίσκεται στο νότιο άκρο του Αιγαίου πελάγους και καλύπτει μια περιοχή 8.336 τ.χλμ. Ο μόνιμος πληθυσμός της είναι 623.065 κάτοικοι, ενώ ο πραγματικός, ντε φάκτο, 682.928 σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Έχει μήκος περίπου 260 χιλιόμετρα και ποικίλλει στο πλάτος από μέγιστο 60 χιλιομέτρων, από το ακρωτήριο Δίον έως το ακρωτήριο Λίθινο, σε ελάχιστο 12 χιλιομέτρων στον ισθμό της Ιεράπετρας στην ανατολική Κρήτη. Η ακτογραμμή της παρουσιάζει βαθύ γεωγραφικό διαμελισμό, ο οποίος παρουσιάζει στην Κρήτη πάνω από 1.000 χιλιόμετρα ακτών.

Το νησί είναι εξαιρετικά ορεινό με τρεις κύριες οροσειρές, τα Λευκά Όρη (2453 μ.), τον Ψηλορείτη (Ίδη) (2456 μ.) και τη Δίκτη (Λασιθιώτικα Όρη) (2148 μ.) που το διασχίζουν κατά σειρά από τη δύση ως την ανατολή. Επιπλέον ορεινοί όγκοι είναι αυτοί της Θρυπτής (1476 μ) στα ανατολικά και τα Αστερούσια Όρη με κορυφή τον Κόφινα (1231 μ.) στα νότια. Στα βόρεια του νομού Ρεθύμνης υψώνονται τα Ταλαία όρη (1088 μ.) καθώς και το αυτόνομο όρος Κέντρος (1777 μ.) στον ίδιο νομό.

Σε αυτά τα βουνά υπάρχουν εύφορα οροπέδια, όπως ο Ομαλός στα Λευκά Όρη, η Νίδα στην Ίδη και το Λασίθι, και το Καθαρό στη Δίκτη. Στο νησί υπάρχουν σημαντικά σπήλαια όπως το Δικταίο και το Ιδαίο άντρο. Κύριο μορφολογικό χαρακτηριστικό της Κρήτης είναι τα επιβλητικά φαράγγια όπως το διάσημο φαράγγι της Σαμαριάς, το φαράγγι του Ρίχτη, το φαράγγι Ίμπρου, το φαράγγι του Χα, το φαράγγι Σαρακίνας ή Σαραντάπηχου, το φαράγγι των Μύλων, καθώς και το Κουρταλιώτικο φαράγγι.[2]

Κλίμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Κρήτη ανήκει στη μεσογειακή κλιματολογική ζώνη που προσδίδει τον κύριο κλιματικό χαρακτήρα της, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως εύκρατο. Η ατμόσφαιρα μπορεί να είναι αρκετά υγρή, ανάλογα με την εγγύτητα στη θάλασσα. Ο χειμώνας είναι αρκετά ήπιος και υγρός, με αρκετές βροχοπτώσεις, ως επί το πλείστον, στα δυτικά τμήματα του νησιού. Η χιονόπτωση είναι σπάνια στις πεδινές εκτάσεις, αλλά αρκετά συχνή στις ορεινές. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται στους 25 με 30 βαθμούς Κελσίου. Η νότια ακτή, συμπεριλαμβανομένης της πεδιάδας της Μεσαράς και των Αστερούσιων ορέων, απολαμβάνει περισσότερες ηλιόλουστες ημέρες και υψηλότερες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού σε σχέση με την υπόλοιπη μεγαλόνησο με την μέση ετήσια θερμοκρασία να φτάνει τοπικά μέχρι και τους 21.6 βαθμούς κελσίου στην Ψαρή Φοράδα Ηρακλείου. Η χλωρίδα του νησιού απειλείται από τη βαθμιαία ανάπτυξη της κτηνοτροφίας.

Κλιματικά δεδομένα Ηρακλείου
Μήνας Ιαν Φεβ Μάρ Απρ Μάι Ιούν Ιούλ Αύγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Έτος
Μέση Μέγιστη °C (°F) 15.2 15.5 16.8 20.2 23.5 27.3 28.6 28.4 26.4 23.1 20.1 17.0 21,9
Μέση Μηνιαία °C (°F) 12.1 12.3 13.3 16.1 19.2 23.2 25.2 25.1 22.9 19.8 16.8 14.0 18,4
Μέση Ελάχιστη °C (°F) 9.0 9.0 9.8 12.0 14.9 19.0 21.7 21.7 19.3 16.5 13.4 10.5 14,8
Υετός mm (ίντσες) 91,5 77,4 57,4 30 15,2 3,2 1 0,7 19,5 68,8 58,8 77,1 500,6
Μέσες ημέρες κατακρημνίσεων 10.1 9.1 6.9 3.4 1.9 0.5 0.1 0.1 1.3 4.9 6.0 8.9 53,2
Μέσες μηνιαίες ώρες ηλιοφάνειας 117.8 124.7 176.7 228.0 300.7 351.0 372.0 347.2 282.0 198.4 150.0 120.9 2.769,4
Πηγή: Hong Kong Observatory[3]

Πανίδα και Χλωρίδα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κυριότερα θηλαστικά του νησιού αποτελούν ο ασβός (άρκαλος στα κρητικά), η νυφίτσα, η ζουρίδα (πετροκούναβο), ο σκαντζόχοιρος, η μυγαλή, ο μυωξός, διάφορα είδη ποντικών και αρουραίων και πολλά είδη νυχτερίδας.[4] Επίσης, τα νερά της Κρήτης φιλοξενούν μεγάλο αριθμό θαλάσσιων θηλαστικών, όπως φυσητήρες, φάλαινες, δελφίνια και μεσογειακές φώκιες.[5] Οι ουρανοί της Κρήτης φιλοξενούν ένα μεγάλο αριθμό αρπακτικών πτηνών, με κυριότερα τους απειλούμενους γυπαετούς και χρυσαετούς, καθώς και τον μεγαλύτερο αριθμό όρνεων στην Ευρώπη. Επίσης, οι ακτές του νησιού αποτελούν σημαντικό καταφύγιο για θαλάσσιες χελώνες καρέτα καρέτα ή δερματοχελώνες. Επίσης στο νησί εκτρέφονται το αυτόχθον Μεσσαρίτικο άλογο[6][7][8] και ο αυτόχθων Κρητικός Ιχνηλάτης. Ενώ ζει ελεύθερη στα βουνά η ενδημική άγρια αίγα της Κρήτης, το Κρι-Κρι.

Ο κάμπος της Μεσσαράς από τα Αστερούσια Όρη στο νότιο μέρος του Ν. Ηρακλείου

Εκτός από τα ζώα, υπάρχουν πολλά ενδημικά είδη φυτών, ακόμη και σε στενοενδημική μορφή, δηλαδή που βρίσκονται απομονωμένα σε περιορισμένες περιοχές, όπως η Μαλοτύρα (Siderites syrioca). Στην Κρήτη υπάρχουν εκατοντάδες είδη ορχιδέας, που αποτελούν πόλο έλξης για τους λάτρεις και τους ερευνητές των φυτών. Επίσης γνωστά είναι τα βότανα της Κρήτης, όπως ο δίκταμος και η κόκκινη τουλίπα, η οποία πλέον απαντάται σε πολλά μέρη. Τα φυτά της Κρήτης έχουν υπάρχει αντικείμενο έλξης και συστηματικής μελέτης από περιηγητές τουλάχιστον από την εποχή του Τουρνεφόρ (αρχές 18ου αιώνα) με βασική ιδέα αυτήν της μοναδικότητας και ενδημικότητας. Οι ιδέες αυτές παράγουν σήμερα και στοιχείο πολιτισμικής περηφάνιας και τις συναντά κανείς ευρέως στην Κρήτη, ιδίως σε ορεινές περιοχές όπως τα Σφακιά όπου απαντώνται και πολλές από τις ενδημικές ποικιλίες αυτές[9]. Τα φυτά και δη η ιδιότητα των άγριων και ενδημικών ειδών να αντέχουν ορεινές συνθήκες (ξηρασία, υψόμετρο, άνεμος, κλπ.) συναντώνται και σε μαντινάδες αλλά και άλλες αναπαραστάσεις μέσω των οποίων μιλούν σύγχρονοι Κρητικοί για την ίδια τη ζωή τους αλλά και τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιοχής τους καθώς τη διακρίνουν από άλλες περιοχές [10]

Μυθολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο χορός του πολέμου όπως τον φαντάστηκε ο Λόρενς Άλμα-Ταντέμα το 1869. Πινακοθήκη Τέχνης Γκίλντχολ (Guildhall Art Gallery), Λονδίνο.

Πολλοί ιστορικοί της αρχαιότητας αναφέρονται στη μυθολογία της Κρήτης. Ο παρακάτω μύθος προέρχεται από το πέμπτο βιβλίο του Διόδωρου του Σικελιώτη και το πρώτο βιβλίο της βιβλιοθήκης του Απολλόδωρου, καθώς θεωρούνται σημείο αναφοράς για την ελληνική μυθολογία και σε μεγάλο βαθμό συμφωνούν μεταξύ τους. Επίσης οι περιγραφές τους είναι πιο πλήρεις από ότι άλλων συγγραφέων. Ο μύθος ξεκινάει πολύ πριν τη γέννηση των θεοτήτων της κλασικής Ελλάδας, με τον Κρήτη, τον πρώτο Δάκτυλο και πρώτο βασιλιά της Κρήτης. Ακολουθεί η ανάπτυξη των πρωτόγονων τεχνών και η δημιουργία των πρώτων ανθρώπινων κοινωνιών. Ύστερα η Ρέα γεννάει τον Δια στο όρος Ίδα και ανατρέφεται εκεί από τις Νύμφες Αδράστεια και Ίδα. Η Ρέα ταυτίζεται από σύγχρονους μελετητές με τη Μεγάλη Μητέρα, την κύρια θεότητα της Μινωικής θρησκείας, η οποία προϋπάρχει όλων.[11][12][13]

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Ιστορία της Κρήτης
Κύριο λήμμα: Ενετοκρατία στην Κρήτη
Χάρτης της Κρήτης της εποχής της Αναγέννησης.

Ανασκαφές το 2008-2009 στον Πλακιά της νότιας Κρήτης έφεραν στο φως εργαλεία χειρός 130.000 έως 190.000 ετών, γεγονός που αναγκάζει τους ειδικούς να αναθεωρήσουν την προέλευση, τις κινήσεις, καθώς και τις ικανότητες των προϊστορικών ανθρώπων[14][15][16][17]. Στη νήσο Γαύδο έχουν επίσης βρεθεί ίχνη κατοίκησης από την Πρώιμη και τη Μέση Παλαιολιθική περίοδο.[18]

Μέσα στη 2η χιλιετία π.Χ. αναπτύσσεται στην Κρήτη ο Μινωικός πολιτισμός, ο πρώτος πολιτισμός της Ευρώπης, δημιουργούνται ανάκτορα και μεγάλη ναυτική δύναμη, και αποκτά ηγεμονική θέση σε ολόκληρη τη Μεσόγειο[19]. Τη δύση του μινωικού πολιτισμού τον 17ο αιώνα π.Χ. ακολουθεί η μυκηναϊκή επικράτηση στο νησί τους επόμενους αιώνες[20][21], έως και την κάθοδο τον Δωριέων το 1100 π.Χ. όπου τα πράγματα ακολουθούν μια φθίνουσα πορεία προς τους σκοτεινούς αιώνες. Η Κρήτη κατά την κλασική εποχή δεν θα συμμετάσχει στους περσικούς και τους Πελοποννησιακούς πολέμους, Ενώ κατά την ελληνιστική εποχή έχουμε κάθε είδους εσωτερικές διενέξεις μεταξύ των μεγάλων πόλεων του νησιού καθώς και εξωτερικές παρεμβάσεις από τούς Μακεδόνες και τους Ρόδιους. Ο Μάρκος Αντώνιος Κρητικός επιτέθηκε στην Κρήτη το 71 π.Χ. και απωθήθηκε. Το 69 π.Χ., η Ρώμη απέστειλε τον Κουίντο Καικίλιο Μέτελλο, ο οποίος έπειτα από σκληρή εκστρατεία διάρκειας τριών ετών πέτυχε την κατάληψη της Κρήτης για λογαριασμό της Ρώμης το 66 π.Χ., ενώ ο ίδιος ο Μέτελλος έλαβε το προσωνύμιο "Κρητικός" ως τιμή για την κατάληψή του και υποταγή της Κρήτης. Με τη δημοσίευση του εικονοκλαστικού διατάγματος του Λέοντα Γ του Ίσαυρου το 726 μ.Χ. η Ανατολική Ρωμαίικη Αυτοκρατορία θα διχαστεί. Και ενώ η εικονομαχία μαίνονταν μεταξύ του 820 μ.Χ. και 829 μ.Χ. θα αποβιβαστούν στο νησί οι Άραβες[22] της Ανδαλουσίας και θα κυριεύσουν τη νήσο. Την άνοιξη του 961 ο Βυζαντινός στρατηγός (δομέστικος των σχολών) Νικηφόρος Β´ Φωκάς [23] ξεκίνησε επιχείρηση μεγάλης κλίμακας με στόχο την ανακατάληψη της Κρήτης που βρισκόταν από το 824 υπό αραβική κυριαρχία. Χάρη στην καλή οργάνωση του στρατού, και πρωτίστως στο ταλέντο του διακεκριμένου στρατηγού και μελλοντικού αυτοκράτορα, στις 8 Μαρτίου η καλά οχυρωμένη πόλη του Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) έπεσε στα χέρια των Βυζαντινών. Η επανένταξη της Κρήτης στη βυζαντινή επικράτεια υπήρξε από τα σπουδαιότερα γεγονότα της εποχής και συντέλεσε στην αναδίπλωση των Αράβων και την άνοδο της βυζαντινής ισχύος κατά τον 10ο αιώνα.

Κατά την Δ΄ Σταυροφορία το 1201 μ.Χ. και με τις συμφωνίες που ακολούθησαν στην Κωνσταντινούπολη, η Κρήτη παραχωρήθηκε στη Δημοκρατία της Βενετίας. Τους δυο επόμενους αιώνες η Βενετία αντιμετώπισε δεκάδες εξεγέρσεις από τούς Κρήτες γαιοκτήμονες απόγονους των βυζαντινών οικογενειών (Σκορδίλης,[24] Γαβαλάς, Καλαφάτης, Αρxολέον, Χορτάτζης, Μουσούρος, Βαρούχας, Λύτινοι, Βλαστοί, Αργύροι-Διογένες, Καλλέργης, Φωκάδες, Μελλισινοί)[25]. Σύμφωνα με τις Ενετικές απογραφες με τελευταία την απογραφή του Τριβάν[26] οι οποίοι αντιστάθηκαν πληρώνοντας βαρύ τίμημα αίματος, και υποχρεώθηκε σε πολλές υποχωρήσεις απέναντι τους έως ότου επιτεύχθηκε η ειρήνη, με τη σύμβαση του 1299, αλλά ουσιαστικά μετά την αποστασία του αγίου Τίτου το 1363[27]. Κατά την πολιορκία και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, οι Κρήτες έδωσαν το παρών μαχόμενοι σύμφωνα με τον Φραντζή[28][29] στους Πύργους του Βασιλείου του Λέοντος και του Αλεξίου με επικεφαλής τον Μανούσο Καλικράτη[30], όπου η εποχή αλλάζει, καθώς ο μεσαίωνας δίνει τη θέση του στην αναγέννηση, και η Κρήτη μπαίνει σε μια περίοδο άνθισης των τεχνών και των γραμμάτων όπου ουσιαστικά τέθηκαν τα θεμέλια της σύγχρονης Ελλάδας πολιτισμικά[31][32]. Η περίοδος αυτή θα τελειώσει με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς το 1669, και η Κρήτη θα επιστρέψει στον μεσαίωνα για τους επόμενους δυο αιώνες. Από το 1770 έως και την τελική αυτονόμηση του νησιού το 1898 η Κρήτη θα περάσει μια περίοδο ασταμάτητων πολέμων και εξεγέρσεων, οι οποίοι θα αναδείξουν μεγάλους οπλαρχηγούς κάποιοι απόγονοι των παλιών οικογενειών[33][34] και πολιτικούς όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος μετά τη θητεία του στην Κρητική πολιτεία θα αναλάβει τις τύχες της Ελλάδας αρκετές φορές διαδοχικά και με εξαιρετικές επιτυχίες για τη χώρα.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, πολλοί Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη. Κατά την επακόλουθη Ανταλλαγή πληθυσμών, με βάση τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923, οι Τούρκοι που κατοικούσαν στην Κρήτη, περίπου 33.000, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το νησί και Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στο νησί, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της Κρήτης να καταστεί εθνικά και θρησκευτικά ομογενής.[35]. Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες εμπλούτισαν τον τοπικό πολιτισμό και την οικονομία και δημιούργησαν συνοικισμούς που φέρουν τα ονόματα των πόλεων της Μικράς Ασίας από όπου προήλθαν, όπως Νέες Κλαζομενές, Νέα Αλικαρνασσός, Νέα Βρύουλα, Νέα Αλάτσατα [36][37][38].

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η τελευταία φορά που οι Κρήτες κλήθηκαν να υπερασπιστούν το νησί τους, και, στην πλειοψηφία τους άοπλοι, κατάφεραν να καταγραφούν στις σελίδες της ιστορίας του δευτέρου παγκόσμιου πολέμου καθυστερώντας τους Γερμανούς από την επικείμενη επίθεση τους κατά της Ρωσίας (επιχείρηση Μπαρμπαρόσα).[39][40][41]

Πολιτισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Κρήτη ομιλείται από την πλειοψηφία των κατοίκων η Κρητική διάλεκτος. Υπάρχει μεγάλη παράδοση στη μαντινάδα.Η Κρήτη επίσης είναι γνωστή για την παραδοσιακή μουσική της, χαρακτηριστικά όργανα της οποίας είναι πρωτίστως η κρητική λύρα και το λαούτο και δευτερευόντως το βιολί, το μαντολίνο και η ασκομαντούρα. Μερικοί από τους γνωστότερους Κρητικούς μουσικούς είναι ο Νίκος Ξυλούρης, ο Θανάσης Σκορδαλός, ο Κώστας Μουντάκης και ο Ψαραντώνης.

Μεγάλη παράδοση υπάρχει και στον χορό με αρκετά διαφορετικά είδη. Από τους πιο γνωστούς χορούς είναι ο σιγανός, ο πεντοζάλης, ο συρτός ή χανιώτης, η σούστα και ο καστρινός ή μαλεβιζιώτικος.

Πολλοί ιστορικοί της αρχαιότητας αναφέρουν τους μυθικούς Κουρήτες, και τον πολεμικό χορό τους, στον μύθο της γέννησης του Δία στην Κρήτη (Βλέπε παράγραφος Μυθολογία αυτού του λήμματος). Ο Πλάτωνας κατά την κλασική εποχή αναφέρει στους Νόμους ότι οι Αθηναίοι θα έπρεπε να μιμηθούν τους Κρήτες και την αθλητικότητα τους όταν χορεύουν τον χορό του πολέμου, τους οποίους αναφέρει ως Κουρήτες[42]. Κατά την αρχαιότητα[43] φαίνεται ότι υπήρχε χορευτική παράδοση στην Κρήτη, και η σχέση εκείνων με τους σημερινούς παραδοσιακούς χορούς είναι μεγάλη. Ενδιαφέρον έχουν οι αναφορές στους κρητικούς χορούς από ευρωπαίους περιηγητές του 16ου και του 17ου αιώνα. Ο Άγγλος περιηγητής Τζορτζ Σάντις βρέθηκε στην Κρήτη το 1610 και δημοσίευσε το έργο του το 1621.

«Οι άνθρωποι της ενδοχώρας χορεύουν με τα τόξα τους λυγισμένα στα χέρια τους, τις φαρέτρες την πλάτη, και τα ξίφη τους στη μέση, όπως οι πρόγονοι τους, που καλούσαν αυτόν τον χορό πυρρίχιο, και όπως τότε, έτσι και αυτοί τραγουδούν καθώς χορεύουν, και απαντούν ο ένας στον άλλο»[44][45].

Ο Γάλλος περιηγητής Πιέρ Μπελόν βρέθηκε στην Κρήτη το 1550 και δημοσίευσε το έργο του το 1588.

«Αφού ήπιαν άρχισαν να χορεύουν μέσα στη βαριά κάψα του μεσημεριού, όχι σε ίσκιο, έξω στον ήλιο. Ήταν Ιούλιος, ο πιο φλογερός μήνας του καλοκαιριού. Και παρόλο που ήταν φορτωμένοι με τα άρματά τους, δεν σταμάτησαν να χορεύουν μέχρι που νύχτωσε. Ήταν φορτωμένοι στην πλάτη με μια αρμαθιά από 150 βέλη βαλμένα σε τάξη. Το τόξο κρέμονταν από τον ώμο με έναν τελαμώνα, και προσπαθούσαν να κάνουν τα μεγαλύτερα άλματα. Θα ήταν χαριτωμένοι αν άφηναν κάτω τη βαριά αρματωσιά τους, μα αυτός ο χορός φέρνει στο νου το χορό των αρχαίων Κουρητών.»[46]

Χαρακτηριστική επίσης είναι και η κρητική φορεσιά, που συνήθως φοριέται από τα παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.

Στη λογοτεχνία Κρητικοί συγγραφείς έχουν προσφέρει πολλά με γνωστότερους τον Βιτσέντζο Κορνάρο που έγραψε τον Ερωτόκριτο τον 17ο αιώνα, τον Νίκο Καζαντζάκη τον 20ο αιώνα, ο οποίος προτάθηκε 3 φορές για Νόμπελ λογοτεχνίας.

Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης στην Κρήτη αναπτύχθηκε η Κρητική σχολή ζωγραφικής που επηρέασε τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο.

Το νησί είναι ακόμα γνωστό για αρκετά παραδοσιακά έθιμα όπως ο κρητικός γάμος.

Λαϊκή Τέχνη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λαϊκή τέχνη διατηρήθηκε σε όλους τους αιώνες και βρίσκει σήμερα την έκφρασή της στα υφαντά, τα κεντήματα, τα κεραμικά, τα ξυλόγλυπτα, τη μεταλλοτεχνία και τη ζωγραφική. Σε όλα τα μέρη της Κρήτης γυναίκες δουλεύουν στους αργαλειούς και άντρες στον τροχό και τον πάγκο, προσφέροντας μια μεγάλη ποικιλία από όμορφα έργα τέχνης. Αρχικά τα έργα αυτά προορίζονταν για προσωπική χρήση, αλλά με το πέρασμα των ετών έγιναν περιζήτητα όπως οι περίφημες ξυλόγλυπτες κρητικές κασέλες, τα σεντούκια, οι λύρες αλλά και τα υφαντά. Ο όρθιος αργαλειός της εποχής του Ομήρου υπάρχει ακόμα σε πολλά μέρη καθώς και ο νεότερος ο οριζόντιος. Ολόκληρες οικογένειες απασχολούνται σήμερα με την υφαντουργία, από την εκτροφή των προβάτων ως την τελική ύφανση του μαλλιού. Πολλές υφάντρες εξακολουθούν να βάφουν το μαλλί που χρησιμοποιούν με φυτικές βαφές και στη συνέχεια βυθίζουν το νήμα στη θάλασσα για να μην ξεβάφει. Τα κρητικά υφαντά, διακρίνονται για τα πλούσια και ζωηρά τους χρώματα και τα σχέδια τους που είναι είτε γεωμετρικά είτε παραστάσεις ζώων και φυτών.

Δημογραφικά δεδομένα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ με την απογραφή του 2021, η Περιφέρεια Κρήτης, είχε πληθυσμό 617.360 κατοίκους. Σε σχέση με την απογραφή του 2011, υπέστη μια μείωση της τάξης του -0,9% (το 2011, είχε 623.065 κατοίκους). Στην ποσόστωση φύλου, το 50,7% (312.988 κάτοικοι) είναι γυναίκες και το 49,3% (304.372 κάτοικοι) είναι άνδρες.[47]

Δημογραφικά δεδομένα ανά Περιφερειακή Ενότητα
Π.Ε. Έκταση

(τ.χλμ.)

Πληθυσμός

(2021)

Πυκνότητα

πληθυσμού ανά τ.χλμ.

Ηρακλείου 2.641 302.450 114,52
Λασιθίου 1.827 75.900 41,54
Ρεθύμνης 1.494 83.567 55,93
Χανίων 2.376 155.443 65,42

Οικονομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η οικονομία της Κρήτης, η οποία βασιζόταν κυρίως στη γεωργία, άρχισε να αλλάζει ορατά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970. Ενώ διατηρείται η παραδοσιακή έμφαση στη γεωργία και στην κτηνοτροφία, λόγω του κλίματος και της έκτασης του νησιού, παρουσιάζεται μια πτώση στις κατασκευές, καθώς και μια μεγάλη αύξηση στην παροχή υπηρεσιών (κυρίως σχετικών με τον τουρισμό). Και οι τρεις αυτοί τομείς της κρητικής οικονομίας, η (γεωργία, η επεξεργασία-συσκευασία, και οι υπηρεσίες), συνδέονται άμεσα και αλληλοεξαρτώνται. Η Κρήτη εμφανίζει μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα που αγγίζει το 100% εκείνου της υπόλοιπης χώρας και η ανεργία κυμαίνεται περίπου στο 4%[εκκρεμεί παραπομπή].

Το νησί διαθέτει τρεις σημαντικούς αερολιμένες: τον αερολιμένα Νίκος Καζαντζάκης στο Ηράκλειο που είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στην Ελλάδα σε κίνηση επιβατών και εμπορευμάτων, τον αερολιμένα Ι. Δασκαλογιάννης στα Χανιά και το νέο, μικρότερης έκτασης αερολιμένα στη Σητεία.

Πόλεις και Χωριά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι μεγαλύτερες πόλεις της Κρήτης είναι:

Πολιτική οργάνωση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το νησί της Κρήτης είναι μία από τις 13 περιφέρειες της Ελλάδας και αποτελείται από τέσσερις περιφερειακές ενότητες:

Δικαιοσύνη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Για τις πολιτικές και ποινικές υποθέσεις στην Κρήτη λειτουργούν τέσσερα Πρωτοδικεία (Χανίων, Ρεθύμνης, Ηρακλείου και Λασιθίου με έδρα τη Νεάπολη), 10 Ειρηνοδικεία [48] και 3 Πταισματοδικεία (Χανίων, Ρεθύμνης και Ηρακλείου). Για τις διοικητικές υποθέσεις λειτουργούν δύο Διοικητικά Πρωτοδικεία (Χανίων και Ηρακλείου). Δευτεροβάθμια δικαστήρια λειτουργούν στο Ηράκλειο και στα Χανιά. Συγκεκριμένα, για τις πολιτικές και ποινικές υποθέσεις λειτουργούν δύο Εφετεία (Κρήτης με έδρα τα Χανιά και Ανατολικής Κρήτης με έδρα το Ηράκλειο), ενώ για τις διοικητικές διαφορές λειτουργεί ένα Διοικητικό Εφετείο (Χανίων).

Τουρισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Κρήτη είναι ένας από τους δημοφιλέστερους ελληνικούς προορισμούς διακοπών. Το 15% των συνολικών αφίξεων, λιμένα και αερολιμένα, στη χώρα γίνονται μέσω της πόλης του Ηρακλείου[εκκρεμεί παραπομπή]. Το 2006 οι ναυλωμένες πτήσεις στο Ηράκλειο αριθμούσαν το 20% του συνόλου των πτήσεων ναύλωσης στη χώρα και συνολικά, περισσότεροι από δύο εκατομμύρια τουρίστες επισκέφθηκαν την Κρήτη κατά το έτος αυτό[εκκρεμεί παραπομπή]. Η αύξηση αυτή στον τουρισμό απεικονίζεται στον αριθμό κλινών των ξενοδοχείων, ο οποίος αυξήθηκε στην Κρήτη κατά 53% από το 1986 έως το 1991, ενώ το υπόλοιπο της Ελλάδας παρουσίαζε αύξηση των 25%[εκκρεμεί παραπομπή]. Η σημερινή τουριστική υποδομή στην Κρήτη εξυπηρετεί μεγάλο εύρος προτιμήσεων, από μεγάλα, πολυτελή ξενοδοχεία, με όλες τις προδιαγεγραμμένες εγκαταστάσεις (πισίνες, εγκαταστάσεις αθλητισμού και αναψυχής κλπ), έως μικρότερα ιδιόκτητα οικογενειακά διαμερίσματα ή οργανωμένες κατασκηνώσεις. Η πρόσβαση των επισκεπτών στο νησί γίνεται αεροπορικώς μέσω του διεθνούς αερολιμένα στο Ηράκλειο και των κρατικών αερολιμένων στα Χανιά και στη Σητεία, ή ακτοπλοϊκώς στους λιμένες Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνου, Αγίου Νικολάου, Σητείας και Καστελίου Κισσάμου.

Μεταφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Μεταφορές στην Κρήτη

Οδικό δίκτυο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρόλο που η Κρήτη έχει ένα καλά ανεπτυγμένο οδικό δίκτυο, ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα του νησιού, στερείται σύγχρονων αυτοκινητοδρόμων. Συγκεκριμένα, ο Αυτοκινητόδρομος 90, γνωστός και ως "Βόρειος Οδικός Άξονας Κρήτης", είναι ένας υπό σχεδιασμό αυτοκινητόδρομος, ο οποίος θα συνδέει την Κίσσαμο με τη Σητεία, μέσω Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Αγ. Νικολάου, του οποίου η κατασκευή αναμένεται να ξεκινήσει εντός του 2023.[49] Υπάρχει κι ένας υπό σχεδιασμός αυτοκινητόδρομος, που θα τον συνδέσει με τον Νέο Αερολιμένα Καστελλίου.[50] Το Εθνικό Οδικό Δίκτυο του νησιού αποτελείται από την Εθνική Οδό 90, που πρόκειται να αντικατασταθεί από τον ΒΟΑΚ, την Εθνική Οδό 92, που συνδέει τη Χερσόνησο με το Καστέλλι, την Εθνική Οδό 94, που συνδέει τα Χανιά με το Αεροδρόμιο της Σούδας, την Εθνική Οδό 97, που συνδέει την πόλη του Ηρακλείου με τη Μεσαρά και η Εθνική Οδός 99, που συνδέει το Ηράκλειο με την Κνωσσό.[51] Τέλος, η κάθε Περιφερειακή ενότητα, έχει και το αντίστοιχο επαρχιακό οδικό δίκτυο.[52] Το οδικό δίκτυο καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του νησιού, με εξαίρεση τους οικισμούς Λουτρό και Αγία Ρουμέλη στην ΠΕ Χανίων, οι οποίοι δεν διαθέτουν κάποια οδό που να τους συνδέει με το υπόλοιπο νησί.[53]

Υπάρχουν δύο υπηρεσίες ΚΤΕΛ, τα ΚΤΕΛ Χανίων-Ρεθύμνου (Δυτική Κρήτη) και ΚΤΕΛ Ηρακλείου-Λασιθίου (Ανατολική Κρήτη).

Ακτοπλοϊκές μεταφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Κρήτη, δραστηριοποιούνται οι ANEK Lines (που συνδέει τα Χανιά, το Ηράκλειο και τη Σητεία με τον Πειραιά, τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα), Minoan Lines (Που συνδέει τα Χανιά και το Ηράκλειο με τον Πειραιά και τις Κυκλάδες), Blue Star Ferries (που συνδέει τα Χανιά, το Ηράκλειο & τη Σητεία με τον Πειραιά), η Seajets (που συνδέει την Κίσαμο με τα νησιά της Πελοποννήσου και το Γύθειο, καθώς και το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο με τις Κυκλάδες.) και η ΑΝΕΝΔΥΚ (Που συνδέει την Παλαιόχωρα, τη Σούγια και τη Χώρα Σφακίων με την Αγία Ρουμέλη, το Λουτρό και τη Γαύδο). Η Κρήτη διαθέτει λιμάνια στην Κίσσαμο, τα Χανιά, το Ρέθυμνο, το Ηράκλειο, τον Άγιο Νικόλαο, τη Σητεία, την Ιεράπετρα, τη Χώρα Σφακίων, την Αγία Ρουμέλη, το Λουτρό, τη Σούγια και την Παλαιόχωρα (συνολικά 12). Το πλοίο είναι το μοναδικό μέσον που συνδέει την Αγία Ρουμέλη και το Λουτρό μεταξύ τους, και με την ηπειρωτική νήσο.

Αεροπορικές μεταφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Κρήτη υπάρχουν τρία αεροδρόμια, στο Ηράκλειο, στα Χανιά και στη Σητεία.

Σιδηροδρομικές μεταφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Κρήτη υπήρξε βιομηχανικό σιδηροδρομικό δίκτυο, από το 1922 έως το 1935, το οποίο συνέδεε τον Κούλε Ηρακλείου με τον Ξηροπόταμο Ηρακλείου, κατά τη διάρκεια κατασκευής του λιμένος Ηρακλείου. Έκτοτε, υπήρξαν ουκ ολίγες μελέτες για ανάπτυξη σιδηροδρόμου στην Κρήτη, η οποίες όμως πάντα έμεναν άκαρπες.[54] Υπάρχουν, ωστόσο, ενεργές σκέψεις, που αφορούν την κατασκευή τροχιοδρομικής γραμμής (Τραμ), το οποίο θα συνδέει το Ηράκλειο με το Νέο Αεροδρόμιο Καστελίου Πεδιάδας, από τον Δήμο Ηρακλείου και την Αττικό Μετρό.[55][56]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «Introduction to Crete». interkriti.org. Ανακτήθηκε στις 19 Μαΐου 2013. 
  2. ↑ «Φαράγγια - Ταξιδιωτικός Οδηγός Κρήτης». www.cretanbeaches.com. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2020. 
  3. ↑ "Climatological Information for Iraklion, Greece" Αρχειοθετήθηκε 2012-11-20 στο Wayback Machine. – Hong Kong Observatory
  4. ↑ «Οι νυχτερίδες της Κρήτης»[νεκρός σύνδεσμος]
  5. ↑ «Πανίδα της Κρήτης» από www.cretanbeaches.com. Αρχειοθέτηση 5/2/2017. Ανακτήθηκε 1/2/2018.
  6. ↑ Jasper Nissen: Enzyklopädie der Pferderassen. Franckh-Kosmos Verlags GmbH & Co, Stuttgart 2003, ISBN 3-440-09723-4 (German)
  7. ↑ Hendricks, Bonnie. International Encyclopedia of Horse Breeds. University of Oklahoma Press, 1996, p. 283. ISBN 0-8061-2753-8
  8. ↑ «Messara description in the European Farm Animal Biodiversity Information System». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2019. 
  9. ↑ Kalantzis, Konstantinos (2019). Tradition in the Frame: Photography, Power and Imagination in Sfakia, Crete. Bloomington: Indiana University Press. σελ. 23-58. ISBN 978-0-253-03713-8. 
  10. ↑ Kalantzis, Konstantinos (2019). Tradition in the Frame: Photography, Power and Imagination in Sfakia, Crete. Bloomington: Indiana University Press. σελ. 51. ISBN 978-0-253-03713-8. 
  11. ↑ Martin Persson Nilsson (1971) The Minoan-Mycenaean Religion and Its Survival in Greek Religion. Biblo & Tannen Publishers. σελ. 536.
  12. ↑ Bruce Rimell (2015) Eleusis ISBN 1326205307. Chapter: Rhea
  13. ↑ Claudio Beretta (2003) I nomi dei fiumi, dei monti, dei siti. ISBN 8820330989. σελ. 160.
  14. ↑ «Team Led by PC Faculty Member Finds Evidence of Earliest Seafaring by Human Ancestors, Providence College». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαΐου 2010. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2019. 
  15. ↑ Strasser F. Thomas et al. (2010) Stone Age seafaring in the Mediterranean, Hesperia (The Journal of the American School of Classical Studies at Athens), vol. 79, pp. 145-190.
  16. ↑ Wilford, J.N., On Crete, New Evidence of Very Ancient Mariners The New York Times, 15 Feb 2010.
  17. ↑ Bruce Bower, Hominids Went Out of Africa on Rafts Wired Science, January 8, 2010.
  18. ↑ Kopaka K. & Matzanas C. 2009, «Palaeolithic industries from the island of Gavdos, near neighbour to Crete in Greece», Antiquity 83(321)
  19. ↑ Carl Waldman, Catherine Mason (2006) Encyclopedia of European Peoples. σελ. 523
  20. ↑ Tartaron, Thomas F. (2013). Maritime Networks in the Mycenaean World. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9781107067134. σελ. 28
  21. ↑ Schofield, Louise (2006). The Mycenaeans. Los Angeles, CA: J. Paul Getty Museum. ISBN 9780892368679. σελ. 71-72
  22. ↑ «Αραβες».  H παράμετρος |url= είναι κενή ή απουσιάζει (βοήθεια)
  23. ↑ Ινστιτουτο Μειζονος Ελληνισμου. «Κατάληψη του Χάνδακα από το Νικηφόρο Φωκά». Κατάληψη του Χάνδακα από το Νικηφόρο Φωκά. ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ. 
  24. ↑ «Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών». 
  25. ↑ «Εταιρια Κρητικων Ιστορικων Μελετων». 
  26. ↑ «University of Thesaly». 
  27. ↑ Detorakis, Theocharis E. (1986). History of Crete. Athens. OCLC 715204595. pp. 170–187.
  28. ↑ «Χρονικον του Φραντζη». 
  29. ↑ Μουστάκας, Κωνσταντίνος (2 Μαΐου 2008). «Γεώργιος Φραντζής». Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - Κωνσταντινούπολη. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουλίου 2023. 
  30. ↑ «1453 μ.Χ.: Ο Μανούσος Καλλικράτης και οι τελευταίοι Κρήτες υπερασπιστές της Βασιλεύουσας». https://www.patris.gr/. https://www.patris.gr/.  Εξωτερικός σύνδεσμος στο |website=, |publisher= (βοήθεια)
  31. ↑ David Holton, Literature and Society in Renaissance Crete, Cambridge University Press 1991, ISBN 978-0521325790. p. 7.
  32. ↑ Κρητικά Χρονικά, Τόμος ΙΕ'-ΙΣΤ', Τεύχος ΙΙΙ (1961-1962) Andre Mirambel Το πρόβλημα του κρητικού ιδιωματικού στοιχείου στη νεοελληνική λογοτεχνία, εκδότης Ανδρέας Γ. Καλοκαιρινός. σελ. 165
  33. ↑ «Τα 12 αρχοντοπουλα». 
  34. ↑ «Κισσαμος». 
  35. ↑ Θεοχάρης Δετοράκης (2000). «Κρήτη». Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάννικα. 36, σσ. 151. 
  36. ↑ «Νέα Αλικαρνασσός: Η Μικρασιατική καταγωγή των κατοίκων της περιοχής». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Οκτωβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2017. 
  37. ↑ Η εγκατάσταση των Μικρασιατών στα Χανία (εφημερίδα Χανιώτικα Νέα).
  38. ↑ «Πώς υποδέχονταν οι Κρητικοί τους Μικρασιάτες - Μία εξαιρετική αφήγηση». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2017. 
  39. ↑ Beevor, Antony (1991). Crete: The Battle and the Resistance. London: John Murray. ISBN 0-7195-4857-8. pp. 116–117
  40. ↑ MacDonald, Callum (1995). The Lost Battle – Crete 1941. Papermac. ISBN 0-333-61675-8. pp. 176–178.
  41. ↑ MacDonald, Callum (1995). The Lost Battle – Crete 1941. Papermac. ISBN 0-333-61675-8. p. 195.
  42. ↑ Πλάτωνος Νόμοι, (796b)
  43. ↑ ΚΡΑΣΣΑΝΑΚΗΣ. «Κρασσανακης ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ» (PDF). ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ. 
  44. ↑ George Sandys (1621) A relation of a journey begun An: Dom (Travel 1610) Fovre bookes.
  45. ↑ Ronald Frederick Willetts (1977) The Civilization of Ancient Crete, University of California Press. σελ. 17.
  46. ↑ Pierre Belon (1588) Les Observations de plusieurs singularitez et choses mémorables trouvées en Grèce, Asie, Judée, Égypte, Arabie (Travel 1550). σελ. 48
  47. ↑ https://elstat-outsourcers.statistics.gr/Census2022_GR.pdf
  48. ↑ * Στην περιφέρεια του Πρωτοδικείου Ηρακλείου: Ειρηνοδικείο Ηρακλείου, Ειρηνοδικείο Καστελλίου Πεδιάδος, Ειρηνοδικείο Μοιρών, Ειρηνοδικείο Πύργου Κρήτης.
    • Στην περιφέρεια του Πρωτοδικείου Χανίων: Ειρηνοδικείο Χανίων, Ειρηνοδικείο Βάμου.
    • Στην περιφέρεια του Πρωτοδικείου Λασιθίου: Ειρηνοδικείο Λασιθίου (Νεάπολη), Ειρηνοδικείο Ιεράπετρας, Ειρηνοδικείο Σητείας.
    • Στην περιφέρεια του Πρωτοδικείου Ρεθύμνης: Ειρηνοδικείο Ρεθύμνης.
  49. ↑ «Γ. Κεφαλογιάννης: Εντός του 2023 ξεκινά ο Βόρειος Οδικός Άξονας Κρήτης». www.naftemporiki.gr. 18 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2021. 
  50. ↑ «Νέο Αεροδρόμιο Καστέλλι: 18χλμ αυτοκινητόδρομου για τη σύνδεση με τον ΒΟΑΚ, στα 40χλμ η απόσταση». Ypodomes.com. 17 Οκτωβρίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2021. 
  51. ↑ ΦΕΚ 319/τ. Β'/1963 αριθμ. Γ. 25871/9-7-1963 Απόφαση Υπουργού Δημοσίων Έργων, Περί αριθμήσεως εθνικών οδών
  52. ↑ ΦΕΚ 47/τ. Α'/8.2.1956 Περί Καθορισμού των Επαρχιακών Οδών των Νομών του Κράτους κατά τις διατάξεις του Νόμου 3155/1955 (ΦΕΚ 63/Α)
  53. ↑ «Αγία Ρουμέλη, γνωρίστε την Αγία Ρουμέλη». www.explorecrete.com. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2021. 
  54. ↑ admin (5 Αυγούστου 2019). «Όταν λειτούργησε για πρώτη και τελευταία φορά σιδηροδρομική γραμμή στην Κρήτη - Ποια τα σχέδια σήμερα;». Αγώνας της Κρήτης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2021. 
  55. ↑ Anatolh-s (20 Σεπτεμβρίου 2018). «Τραμ στο Ηράκλειο: Ένα έργο που σχεδιάζεται μια εικοσαετία». Ανατολή. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2021. 
  56. ↑ Ολγα, Κλώντζα. «Το τραμ κάνει στάση σε Ηράκλειο, Βόλο, Θεσσαλονίκη». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2021. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Κρήτη&oldid=10810362"