Нүд

Нүд (латин. oculus) бол хүн, амьтны харах эрхтэн юм. Амьд организмд гаднах орчноос ирж буй гэрлийг дүрсжүүлэн харуулдаг чухал эмзэг эрхтэн тогтолцоо. Нүд нь гэрлийг илрүүлж, мэдрэлийн эсүүд (нейрон) дэх цахилгаан химийн импульс болгон хувиргадаг. Дээд организмын хувьд нүд нь хүрээлэн буй орчноос гэрлийг цуглуулж, түүний эрчмийг диафрагмаар зохицуулж, линзний тохируулгатай угсралтаар дамжуулан дүрсийг төвлөрүүлж, энэ дүрсийг цахилгаан дохио болгон хувиргадаг нарийн төвөгтэй оптик систем юм. Эдгээр дохиог мэдрэлийн нарийн төвөгтэй замаар тархи руу дамжуулдаг бөгөөд энэ нь харааны мэдрэлээр дамжуулан нүдийг харааны холтос болон тархины бусад хэсгүүдтэй холбодог. Шийдвэрлэх чадвартай нүд нь үндсэндээ өөр арван хэлбэртэй байдаг ба амьтдын 96% нь нарийн төвөгтэй оптик системтэй байдаг. Нүд нь нялцгай биет, сэрээт нуруутан, хөхтөн, шавжийн төрлийн амьтдад байдаг.

Нүдний бүтэц

Хүний нүд нь дараах хэсгээс тогтдог.

Эвэрлэг бүрхүүл (Cornea): Гэрлийг хугалж цуглуулдаг. Нүдний нийт хугалах чадварын ойролцоогоор 65 хувийг гүйцэтгэдэг бөгөөд үндсэн бүрэлдэхүүнд байх уургийн ширхгийг алдаагүй дараалуулахын тулд өнгөгүй тунгалаг болдог. Эвэр бүрхэвчийн хэлбэрийн өчүүхэн өөрчлөлт нь харааны гажиг, ойр ба холын хараа муудахын гол шалтгаан болдог.
Солонгон бүрхүүл (Iris): Төв хэсэгт байгаа нүх (Pupil-Хүүхэн хараа)-ний хэмжээг өөрчилж нүдэнд орох гэрлийн хэмжээг зохицуулдаг бөгөөд энэ үйлдэл нь хоёр төрлийн булчингийн агшилт суналтаар зохицуулагдана. Гэрлийг шингээх меланин пигментыг агуулж байдаг бөгөөд хүүхэн харааны гадна талаар гэрлийг нэвтрүүлэхгүй. Арьс болон тухайн хүний меланины хэмжээ гэх мэтээс шалтгаалан нүдний өнгө өөр өөр байдаг.
Сормууслаг бие (Ciliary body): Нүдний болор (Lens)-ыг татах утасны хүчийг өөрчилж болрын зузааны хэмжээг тохируулах олон тооны булчингаас бүрдэх бөгж маягийн бүтэц.
Нүдний болор (Lens): Холыг харах үед нимгэн, ойрыг харах үед зузаан хэлбэрт хувирч фокусыг тохируулах, булчинлаг бүтэцтэй нүдний сормослог биетэй утсаар холбогдсон байдаг. Урт нарийн эсийг зөв эгнүүлэн тогтсон байдаг.
Нүдний цагаан (Sclera): Нүдний алимын хамгийн гадна талын давхарга бөгөөд нүдний алимын дотор хэсэг буюу "харанхуй өрөө"-г барьж байдаг. Нүдний нийт хүчний хэмжээг дэмжинэ. Мөн нарийн тайлбарлавал эвэр бүрхэвч ч нүдний цагаан хэсгийн нэг хэсэгт багтдаг.
Нүдний судаслаг бүрхүүл (Choroid): Нүдний цагаан хэсэг болон торлог бүрхэвчийн хоорондох давхарга бөгөөд нүдний алимыг бүхэлд нь судсаар ороон шим тэжээлийг хүргэдэг. Меланин пигментийг агуулан гэрлийг нэвтрүүлэхгүй. Нэмж хэлэхэд сормослог бие, солонгон бүрхүүл нь судаслаг бүрхэвчтэй холбогдож нэг давхаргыг үүсгэдэг.
Торлог бүрхүүл (Retina): Гэрлийг хүлээн авч цахилгаан дохионд хувиргах шиллэг биеийг агуулах давхарга бөгөөд олон төрлийн мэдрэлийн эсүүд холбогдон бүрдүүлсэн байдаг. Мөн гэрлийг хүлээн аваад зогсохгүй өөрөө дүрсийн боловсруулалт явуулдаг.
Шиллэг бие (Vitreous body-Гэрлийн нэвтрэх зам): Линзээр цуглуулсан гэрлийг торлог бүрхэвч хүртэл дамжуулна. Бодит бие нь цэлцэгнүүр шиг зөөлөн "Sponge" учраас 99 хувь нь ус байна. Судас ч гүйж ороогүй тунгалаг бөгөөд ус хадгалах чадвараа алдахад тунгалаг биш болдог.
Харааны мэдрэл (Optic nerve-Мэдээ дамжуулах суваг): Торлог бүрхэвч нь хүлээн авсан дүрсээ цахилгаан дохио хэлбэрээр тархинд илгээдэг. Торлог бүрхэвчийн шиллэг биеийн талын давхаргаас үргэлжлэн ойролцоогоор 1000000 ширхэг мэдрэлээс бүрдэх багц.
Нүдний булчин (Muscles of the eye): Нүдний алимын чиглэх чиглэлийг тохируулна.

Энэ анатомийн тухай өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.