БӀаьрг

ХӀара йаззам бу бӀаьргех йукъара лаьцна. бӀаргех адаман лаьцна, хьажа Адаман бӀаьрг.

ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа БӀарг (маьӀна).

БӀарг (лат. oculus) — дийнатийн сенсоран меже (меже бӀаьрсин система), таро йолу тӀеэца электромагнитан излучени серлонан диапазонехь тулгӀенан йохаллехь латтайо функци бӀаьрсинан. Адаман бӀаьрг чухула богӀу 90 % хаам гуонахара Ӏаламера^[1].

Букъа сурт долчу дийнатийн бӀаьрг периферически дакъа ду бӀаьрсин анализаторан, цунна чохь фоторецепторан функци кхочуш йо нейросенсоран (фоторецепторан) сетчаткин клеткаш ^[2].

БӀаьрган эволюци

БукъдаьӀахк йоцу дийнатайн тайп-тайпана шен хӀоттоамца а, бӀаьрсин таронашца бӀаьргаш — цхаьаклетка йерш, дуккху клеткаш йерш, нийса хьоьжуш дерш а, хьовсийна (инвертированни) дерш, паренхиман, эпителиалан, атта, чолхе дерш.

Чолхе когаш долчера дукха хьолехь масийтта бӀаьрг хуьлу (наггахь шала ца хуьлу, масала, науплиаьни бӀаьрг искогболчеран) йа шиъ чолхе фасеточни бӀаьрг. Чолхе когаш долчеран хулу цхьана хеннах атта а, чолхе а бӀаьргаш. Масала, зӀуганий хуьлу шиъ чолхе а, кхоъ атта а бӀаьрг. Стулоцучера 3—6 парабӀаьргаш хуьлу (1 пара — коьртанаш, йа медиаланаш, дисинарш — агӀон тӀера). Щитни — 3. Эволюцехь фасеточни бӀаьргаш хилла атта бӀаьргаш цхьанакхетна. Гергара долу шен хӀоттамца атта бӀаргашна мечехвосташ а, стуолачера а, хетарехь, кхолладела чолхе бӀаьргех трилобитокепарчеран дайх цхаьнакхетта церан дакъалгаш.

Адаман бӀаьрг лаьтта бӀаьрган Ӏежах а, бӀаьрсин нервах шен чкъоьраца. Адаман а, кхечу букъадаьӀахк йолчеран а шишша бӀаьарг хулу, уьш лаьтта коьртан туьтан бӀаьрган кӀаьгнаш чохь.

И меже кхоллайелла цкъа, тайп-тайпана хӀоттам белахь а тайп-тайпана дийнатийн тайпанийн, цхьатерра генетикин код йу бӀаьргийн урхаллин. 1994 шарахь швейцарин профессоро Геринг Вальтера (нем. Walter Gehring) дӀайиллина ген Pax6 (и ген лору генийн говзанча, цуо жигаралица урхалла до кхечу генийн белхаца). И ген хуьлу адаман а, дуккху а кепийн, масала, сагалматийн, медузийн и ген. 2010 шарахь коьртехь В.Гериг волчу Ӏилманчийн тобанна, карийна Cladonema radiatum кепара медузийн ген Pax-A. БӀаьрг мозанна дрозофлна биллина, аьтто баьлла нормера бӀаьрг кхио, урхалла деш цуьнана белхан, аьтту баьлла бӀаьргаш дан массийтта хуьлуш доцучу меттигехь^[3].

Генетически трансформацин гӀоьнца дӀамахӀиттадар, генаш eyeless дрозофилин а, small eye дехкан а йу лакхара гомологичность, оцо терго йо бӀаьрг киаран: генноинженерийн конструкцеш кхуллуш, цуьнан гӀоьнца йора экспресси дехкан генна тайп-тайпана имагиналан экъанца мозан, мозанна гучудовлура эктопически фасеточни бӀаьргаш когаш тӀехь а, тӀемаш тӀехь а, кхечу дегӀан меженаш тӀехь а^[4]^[5]. Дийнна схьаэцча бӀаьрг кхиорна йукъозийна масийтта эзар ген, амма цхьанна «дӀадолоран гено» (ген говзанча) и генийн программо йолайо. Оцу гено шен функцеш оццул генара схьайар, сагалматашна а, букъадаьӀахк йолчеран а, тешалла до бӀаьрг йукъара схьабаларх массо шинаагӀор-симметри йолчу дийнатийн.

БӀаргийн барамаш

Хьажа кхин а

Билгалдахарш

↑ Волкова И. П. Роль зрения в жизнедеятельности человека и последствия его нарушения в психическом и личностном развитии (оьрс.). koleso.mostinfo.ru (2008 шеран 20 май). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 3 апрель. Кху чуьра архивйина оригиналан 2013 шеран 18 февралехь Архивйина 2013-02-18 — Wayback Machine
↑ Быков, 2001, с. 220—221.
↑ статья "Медузы и мухи заверили общность происхождения глаз" на сайті [[мембрана (сайт)|membrana.ru]] (бил-боцу.) (2010 шеран 30 июль). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 7 август. Архивйина 2013 шеран 1 февралехь Архивйина 2011-11-14 — Wayback Machine
↑ Жимулев И. Ф.// Общая и молекулярная генетика (курс лекций для студентов 3-го курса) — сетевая публикация. Гл.14.1 «Генетика развития», с. 14/17 (оьрс.). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 22 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2009 шеран 19 апрелехь Архивйина 2009-04-19 — Wayback Machine
↑ Gehring WJ. The genetic control of eye development and its implications for the evolution of the various eye-types (en) // Int J Dev Biol.. — 2002. — No. 46(1). — P. 65—73. — PMID 11902689. Архивйина 2013 шеран 23 апрелехь.

Литература

Глаз // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Г. Е. Крейдлин. Жесты глаз и визуальное коммуникативное поведение // Труды по культурной антропологии М.: 2002. С. 236—251
Быков В. Л. Частная гистология человека(оьр.). — СПб.: Сотис, 2001. — 304 с. — ISBN 5-85503-116-0.

Хьажоргаш

Зайцев А. Краткая история глаза (оьрс.). Знание—сила, 2003, №3. znanie-sila.ru; archive.org. — Недоступная ссылка заменена архивной. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 30 март. Архивйина 2003 шеран 29 июлехь
Статьи по анатомии глаза // eyesfor.me

[1] Волкова И. П. Роль зрения в жизнедеятельности человека и последствия его нарушения в психическом и личностном развитии (оьрс.). koleso.mostinfo.ru (2008 шеран 20 май). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 3 апрель. Кху чуьра архивйина оригиналан 2013 шеран 18 февралехь Архивйина 2013-02-18 — Wayback Machine

[_80c303d5943c779a-2] Быков, 2001, с. 220—221.

[membrana-3] статья "Медузы и мухи заверили общность происхождения глаз" на сайті [[мембрана (сайт)|membrana.ru]] (бил-боцу.) (2010 шеран 30 июль). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 7 август. Архивйина 2013 шеран 1 февралехь Архивйина 2011-11-14 — Wayback Machine

[4] Жимулев И. Ф.// Общая и молекулярная генетика (курс лекций для студентов 3-го курса) — сетевая публикация. Гл.14.1 «Генетика развития», с. 14/17 (оьрс.). ТӀекхочу дата: 2009 шеран 22 август. Кху чуьра архивйина оригиналан 2009 шеран 19 апрелехь Архивйина 2009-04-19 — Wayback Machine

[5] Gehring WJ. The genetic control of eye development and its implications for the evolution of the various eye-types (en) // Int J Dev Biol.. — 2002. — No. 46(1). — P. 65—73. — PMID 11902689. Архивйина 2013 шеран 23 апрелехь.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]