Борис I
| Борис I | |
|---|---|
| Кнез на Бугарија | |
 | |
| На престол | 852–889 |
| Претходник | Пресијан |
| Наследник | Владимир |
| Починал(а) | 2 мај 907 манастир во близина на Преслав |
| Сопружник | Марија |
| Деца | Владимир Гаврил Јаков Симеон Евпраксија Ана |
| Династија | Крумова династија најверојатно Дуло |
| Татко | Пресијан |
| Вероисповед | православие |
| Крумова династија |
|---|
| Хронологија |
Борис I или Борис-Михаил (старословенски: Борисъ А҃ / Борисъ-Михаилъ бугарски: Борис I / Борис-Михаил; ? - 2 мај 907) — бугарски владетел на Првото Бугарско Царство од Крумовата династија во периодот од 852 до 864 година како хан, и од 864 до 889 година како кнез, кога се повлекол за да во 893 година повторно владее на кратко кога го детонирал својот најголем син Владимир Расате од престолот и го качил на истиот другиот син, Симеон. Борис I е познат по тоа што ги покрстил Бугарите во 864 година и го вовел старословенскиот јазик во службена употреба.
Име и титули
[уреди | уреди извор]
Најзастапена теорија е дека името Борис има прабугарско потекло.[1][2][3] По конверзијата во христијанство, Борис го прифатил христијанското име Михаил. Во историските истражувања понекогаш е нарекуван Борис-Михаил.
Единствен директен доказ за титулата на Борис се неговите печати и натписите пронајдени кај градот Балш, во денешна Албанија, и во Варна. Таму, тој е нарекуван со византиската титула „Архонт на Бугарија“, која вообичаено се преведува како „владетел“, а во 10-11ти век и како „Кнез“ (Кнѧзъ).[4] Во бугарските извори од тој период, Борис I се нарекува „Кнез“ или „Цар“ ("Царь"), а за време на Второто бугарско царство, како „Цар“.[5]
Во современата историографија Борис е нарекуван со различни титули. Повеќето историчари се согласни дека тој ја променил својата титула по прифаќањето на христијанството. Според нив, пред покрстувањето ја имал титулата Хан[6] или Канасубиги,[7][8] а потоа Кнез.[9]
Покрстување
[уреди | уреди извор]
Во почетокот на неговото управување, Бугарите влегле во серија на неуспешни воени конфликти со Источнофранкската империја, Византија и Хрватска. Византискиот цар Константин Порфирогенит запишал на кратко за еден неуспешен поход на Борис во соседното Српско кнежевство, при кој престолонаследникот Владимир заедно со дванаесет големи боили паднале во заробеништво. Тогаш, од тага по својот син, Борис бил принуден да склучи мир. Борис ги изгубил сите војни кои ги водел.
Во 862-863 година Борис I склучил воен сојуз со кралот Лудвиг II Германски и започнал да преговара со него за примање на христијанството во Бугарија од римскиот папа. За да го разруши овој сојуз, Византија во коалиција со Велика Моравија и Хрватска во 863 година започнала војна против Бугарија. За Борис I оваа војна била неуспешна и тоа го разнишало значително политичкото господство на Бугарите по средниот тек на Дунав.
Како одговор на молбите на великоморавскиот кнез Ростислав во есента на 863 година, византиските сили повторно навлегле во бугарските земји. Зафатените на запад бугарски војски не можеле да пружат сериозен отпор на Византија. Започнале мировни преговори, чиј резултат бил склучениот мировен договор помеѓу Бугарија и Византија. Борис I се задолжил да го раскине својот сојуз со германскиот цар и заедно со својот народ да го прифати православното христијанство од Цариградската патријаршија. Бугарскиот владетел го прифатил христијанството речиси тајно за да избегне можни внатрешни конфликти во империјата.
Според делумно уништениот натпис од Балши, град кој денеска се наоѓа во близина на Белград во Албанија, како и според Тадеуш Василевски и Моско Москов[10], Бугарите покрстувањето односно христијанизацијата на населението ја добиле во 865-866 година:
Се покрсти од Бога архонтот на Бугарија Борис, покрстен како Михаил заедно со дадениот му од Бога народ во летото 6374 година[11]
Бугарскиот владетел го прифатил името на својот 24 годишен духовен татко, византискиот василевс Михаил.
Веднаш по покрстувањето во земјата избувнал бунт во круговите на неколку незадоволни бугарски провинции. Главниот проблем се гледал во зголеменото византиско влијание во земјата. Бертинските летописи опишуваат како Борис со неколкумина верни поданици успеал не само да се спаси туку и да го задуши бунтот и ги зароби противниците. Кнезот ги казнил со смрт организаторите. Загинале 52 болјари со целите нивни родови[12][13]. Според некои истражувачи станува збор за само 52 смртни пресуди[14].
Бугарска црква
[уреди | уреди извор]
По покрстувањето, Борис побарал дозвола од Цариградската патријаршија за самостојна Бугарска патријаршија (види: Бугарска православна црква), но му било откажано. Како резултат на тоа бугарскиот цар се обратил кон Рим за дозвола од папата. Бугарските пратеници биле пресретнати со голема радост во Ватикан. Главното прашање на бугарскиот владетел кон римскиот папа било прогласување на главата на Бугарската црква за патријарх. Така, во Бугарија биле испратени кардиналот Формоз Портуенски, епископ Павле Популонски и свештеници. Борис својот избор го направил за Формоз Портуенски[15], кој подоцна станал римски папа.
Во 867 година нови бугарски пратеници пристигнале во Рим со молба папата да го ракоположи Формоз за патријарх, но папа Никола I откажал. На 13 ноември 867 година неочекувано Николај починал. Новиот папа Адријан II исто така не се согласил. Во Бугарија биле испратени други двајца епископи - Гримуалд Полимартиски и Доминик Тривенски[16]. Папата му понудил на Борис да избере архиепископ на Бугарија меѓу нив двајцата и Павле Популонски. Борис упатил ултимативно барање за бугарски архиепископот да биде ракоположен за ѓакон Марин или некој од кардиналите на папата, но и ова барање на Борис било одбиено по кое Борис ги прекинал бугаро-римските односи, враќајки ги римските пратеници назад со многу дарови.
Борис повторно започнал преговори со Цариград. Така, на Четвртиот Цариградски Собор (869-870) на вонредна седница, бугарското црковено прашање било решено преку компромис - се создала Бугарската црковна диоцеза, на чие чело како поглавар со титула „митрополит на Драстар“ бил поставен гркот Георги, со седиште во Плиска, директно потчинет на Цариградската патријаршија. Папските пратеници добиле голем поткуп и биле испратени назад во Рим. Бугарската црква имала седум митрополии и била конструирана по византиски модел.
Во 879 година на патријаршискиот престол во Цариград седнал по вторпат патријарх Фотиј I Цариградски и свикал нов црковен собор. На 24 декември 879 година Фотиевиот собор предвидел дека Цариградската патријаршија повеќе нема да устоличува во Бугарија дури да биде упатено слично барање. Во пракса тоа значело дека Бугарската црква станала автокефална (самостојна). На чело на бугарската црква застанал Јосиф I Бугарски, архиепископ и прв бугарски патријарх, којшто ја спроведувал прословенската политика на Борис I, и подоцна на цар Симеон I.
Словенската писменост
[уреди | уреди извор]
Во истото време (краjот на 885) Борис ги примил учениците на Кирил и Методиј - Наум, Ангелариј и Климент. Старословенскиот јазик станал службен јазик на Бугарија, заменувајќи го грчкиот. Климент Охридски бил испратен во 886 година како словенски учител во областа Кутмичевица, каде ja основал Охридската книжевна школа. Во 893 година, Климент бил заменет од Наум Охридски.
По непрекинато 36-годишно управување во 889 година царот Борис доброволно се откажал од престолот и се повлекол во манастир. Борис имал четири синови: Владимир Расате, Гаврил, Симеон и Јаков. За свој наследник го назначил првородениот син Владимир Расате.
Неумешната анти-византиска политика на кнез Владимир Расате, спроводена со обид за враќане кон паганството, го принудила Борис да го напушти манастирот и да преземе решителни мерки. Тој го симнал Владимир-Расате од престолот, го ослепил го и го фрлил во темница. Потоа тој свикал народен собор во 893 година, на кој го најавил владеењето на својот трет син, Симеон I, и преместувањето на главниот град на Бугарија од Плиска во Преслав. Во истото време Климент станал епископ на Величката епархиja со центар во Охрид (според некои теории, на Охридската епископија како дел од Бугарската православна црква), а Наум дошол од Преслав во Охрид да ја води Охридската школа.
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Проф. Веселин Бешевлиев (Издателство на Отечествения фронт, София 1981)
- ↑ Д-р Зоя Барболова - Имена със значение вълк в българската антропонимна система. LiterNet, 30.04.2013, № 4 (161).
- ↑ Peter B. Golden, Turks and Khazars: Origins, Institutions, and Interactions in Pre-Mongol Eurasia, Volume 952 of Collected studies, Ashgate/Variorum, 2010, ISBN 1409400034, p. 4.
- ↑ Бакалов, Георги. Средновековният български владетел. (Титулатура и инсигнии), София 1995, с. 144, 146, Бобчев, С. С. Княз или цар Борис? (към историята на старобългарското право). Титлите на българските владетели, Българска сбирка, XIV, 5, 1907, с. 311
- ↑ Бакалов, Георги. Средновековният български владетел..., с. 144–146
- ↑ Златарски, Васил [1927] (1994). „История на Българската държава през Средните векове, т.1, ч.2“, Второ фототипно издание, София: Академично издателство „Марин Дринов“, стр. 29. ISBN 954-430-299-9.
- ↑ 12 мита в българската история
- ↑ Страница за прабългарите
- ↑ Златарски, Васил [1927] (1994). „История на Българската държава през Средните векове, т.1, ч.2“, Второ фототипно издание, София: Академично издателство „Марин Дринов“. ISBN 954-430-299-9.
- ↑ Моско Москов, "Именник на българските ханове-нов прочит", 1988 г.
- ↑ Васил Н. Златарски, "История на Първото българско Царство. II. От славянизацията на държавата до падането на Първото царство (852—1018). III. Национализация на българската държава. 1. Междудържавното положение на България и покръщането на българите", София, 1927 г.
- ↑ Съдът над историците: българската историческа наука, документи и дискусии 1944-1950, Академично изд-во М. Дринов, 1995, ISBN 9544302476, стр. 246.
- ↑ Годишник На Софийския университет "Св. Климент Охридски". Център за Славяно-византийски проучвания "Иван Дуйчев". Том 10, София, стр. 89 .
- ↑ Георги Тодоров, Св. Борис и митът за избиването на 52-та рода, в. Култура, брой 2 (2441), 19 януари 2007 г.
- ↑ Portus — кардиналско епископско седалище от III в. в римското предградие Порто, обединено през 1986 г. с епархията на Санта Руфина
- ↑ Polymartium — антично епископско седалище в Лацио
Надворешни врски
[уреди | уреди извор] |
„Борис I“ на Ризницата ? |
- Официјално мрежно место на Цариградската патриашија
- Бугарска православна црква
- Соколов, М. Из древней истории болгар. Санкт Петербург, 1879
- Владимир Расате
- Чешмеджиев, Д. Цар Константин І Велики и княз Борис І Михаил: победата над езичниците. - Во: 1670 година од смрти св. цара Константина Великог 337-2007 (Ниш и Византија, Т. VІ). Ниш, 2008, 357-368[мртва врска]
- Николов, А. Идея о благочестии и мудрости правителя в политической идеологии и публичной пропаганде болгарских государей в первое столетие после принятия христианства в Болгарии (864-971). – Во: XVII Ежегодная богословская конференция Православного Свято-Тихоновского гуманитарного университета. Т. 1. Москва, 2007, 124-130
| Владејачки титули | ||
|---|---|---|
| Претходник Пресијан како кан |
Кнез на Бугарија 852–889 |
Наследник Владимир |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|