Ксенон

54 Иод ← Ксенон → Цезий Kr ↑ Xe ↓ Rn Периодическая система элементов 54Xe
Жай заттың сыртқы бейнесі
электр өрісіне орналастырылған кезде көгілдір жарқылды көрсететін түссіз газ Ксенонмен толтырылған разряд түтігі ашық көк жарықпен жарқырайды
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Ксенон, 54
Топ типі	Инертті газдар
Топ, период, блок	18, 5, p
Атомдық масса (молярлық масса)	131.293(6) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Kr] 4d105s25p6
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 18, 8
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	140±9 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	216 пм
Ион радиусы	190 пм
Электртерістілігі	2,6 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	0
Тотығу дәрежелері	0, +2, +4, +6, +8 ( сирек 0-ден көп; аздап қышқыл оксиді)
Иондалу энергиясы	1-ші: 1170.4 кДж/моль (эВ) 2-ші: 2046.4 кДж/моль (эВ) 3-ші: 3099.4 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Газ
Тығыздық (қ.ж.)	3,52 (-107,05 °C кезінде); 0,005894 (0 °C кезінде) г/см³
Балқу температурасы	161,3 К (-111,85 °C)
Қайнау температурасы	166,1 К (-107,05 °C)
Балқу жылуы	2,27 кДж/моль
Булану жылуы	12,65 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	20,79 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	22,4×103 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 83 92 103 117 137 165
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	Текше бетке бағытталған
Тор параметрлері	6,197 Å
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 0,0057 Вт/(м·К)
CAS нөмірі	7440-63-3

Ксенон

Ксенон атомы

Ксенон (латын. Xenonum; Xe) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы хим. элемент, инертті газ. Ксенонді 1898 ж. ағылшын химиктері У.Рамзай мен М.Траверс алғаш рет криптонды зерттеу кезінде ашқан, сондықтан оны “К.” (грек. xenos – бөтен) деп атаған.

Тұрақты 9 изотопы бар, радиоактивті изотоптары жасанды жолмен алынған. Сыртқы 8 электрондық қабаты тұрақты болғандықтан реакцияға тек ерекше жағдайларда түседі. Молекулааралық күштер әсерінен ғана қосылыстар түзеді. Көп зерттелгені – фторлы қосылыстары: XeF2, XeF4 сұйық ауаны ректификациялау арқылы алынады.

Техникада электр вакуумдарда және медицинада әр түрлі зерттеу жұмыстарында қолданылады. Ксенонның фторидын әр түрлі процестер мен аппараттарда, ракеталық техникада тотықтырғыш ретінде, ал оксидтерін қопарғыш зат ретінде пайдаланады.

Алынуы

Ксенон металлургиялық зауыттарда сұйық оттегі өндірісінің жанама өнімі ретінде шығарылады.

Өнеркәсіпте ксенон ауаны оттегі мен азотқа бөлудің қосымша өнімі ретінде алынады. Әдетте ректификация арқылы жүзеге асырылатын бұл бөлуден кейін алынған сұйық оттегінің құрамында аз мөлшерде криптон мен ксенон болады. Әрі қарай түзету сұйық оттегін силикагельге адсорбциялау немесе айдау арқылы бөлінетін криптон-ксенон қоспасының 0,1–0,2% мөлшеріне дейін байытады. Болашақта ксенон-криптон концентратын криптонға және ксенонға айдау арқылы бөлуге болады.

Төмен көптігінің арқасында ксенон жеңіл инертті газдарға қарағанда әлдеқайда қымбат. 2009 жылы ксенонның бағасы стандартты қысымда газ тәрізді заттың литріне шамамен 20 еуроны құрады.