Күкірт

16 Фосфор ← Күкірт → Хлор O ↑ S ↓ Se Периодическая система элементов 16S
Жай заттың сыртқы бейнесі
ашық сары ұнтақ зат Күкірт таза күйінде
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Күкірт, 16
Топ типі	Басқа бейметалдар
Топ, период, блок	16, 3, p
Атомдық масса (молярлық масса)	[32,059; 32,076] м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Ne] 3s2 3p4
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 6
Атом радиусы	127 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	105±3 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	180 пм
Ион радиусы	30 (+6e) 184 (−2e) пм
Электртерістілігі	2,58 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	0
Тотығу дәрежелері	+6, +4, +2, +1, 0, −1, −2
Иондалу энергиясы	1-ші: 999.6 кДж/моль (эВ) 2-ші: 2252 кДж/моль (эВ) 3-ші: 3357 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	2,070 г/см³
Балқу температурасы	386 К (112,85 °С)
Қайнау температурасы	717,824 К (444,67 °С)
Балқу жылуы	1,23 кДж/моль
Булану жылуы	10,5 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	22,61 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	15,5 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 375 408 449 508 591 717
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	орторомбалық
Тор параметрлері	a = 10,437, b = 12,845, c = 24,369 Å
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 0,27 Вт/(м·К)
Моос қаттылығы	2.0
CAS нөмірі	7704-34-9

Күкірт (лат. Sulfur; S) — элементтердің периодтық жүйесінің VІ тобындағы химиялық элемент; атомдық нөмірі 16, атомдық массасы 32,06. Тұрақты 4 изотопы бар. Сондай-ақ жасанды жолмен алынған 6 изотопы белгілі. Күкірттің жер қыртысындағы салмақ мөлшері 0,05%, теңіз суында 0,08 – 0,09%.

Күкірт біздің заманымыздан 2000 жыл бұрын белгілі болған. Қалыпты жағдайда күкірт сары түсті, бейметалл. Табиғатта бос күйінде (саф К.) және сульфидті (мысалы, пирит, галенит, антимонит, т.б.), сульфатты (гипс, ангидрит, барит, мирабилит, т.б.), т.б. минералдар түрінде кездеседі. Күкірттің бірнеше кристалдық түрлері белгілі, оның ішіндегі орнықтылары ромбылы α-күкірт және моноклинді β-күкірт.

Күкірттің тығыздығы 2,07 г/см³ (α-түрі) және 1,96 г/см³ (β-түрі), балқу t 112,8°С, қайнау t 444,6°С, жылу өткізгіштігі 0,208 Вт/(м·град). К. суда ерімейді, бензолда жақсы ериді, қыздырғанда молекуласындағы атом саны бірте-бірте кемиді: S₈→ S₆→ S₄→ S₂ соңында 2000°С-тан жоғары қыздырғанда К. буында жеке атомдар пайда болады. Салқындатқанда осы процесс кері айналып полимерлену құбылысы жүреді. К. қосылыстарында –2-ден +6-ға дейін тотығу дәрежелерін көрсетеді. Азот, йод, алтын, платина және инертті газдардан басқа элементтердің бәрімен әрекеттеседі. К. металдармен реакцияда болғанда өте көп жылу бөлініп шығады.

Оттекпен бірнеше оксид түзеді. К. саф К., полиметалдық кендер, газ және мұнайды тазалау кезінде олардан қосымша өнім ретінде алынады. К. негізінен химия өнеркәсібінде күкірт қышқылын алу үшін пайдаланылады, сондай-ақ қағаз, резина, сіріңке жасауда, тоқыма өнеркәсібінде мата ағартуға, дәрі-дәрмек, косметик. препараттар дайындауда, пластмасса, қопарғыш заттар, тыңайтқыш, улы химикаттар алуда кеңінен қолданылады.

Периодтық жүйедегі орны

Күкірттің жануы

Күкірт III периодтың, VI топтың негізгі топшасының элементі, реттік нөмірі 16. Олай болса ядро заряды +16, протон саны 16, нейтроны да 16; электрондарының жалпы саны 16.

Электрондық құрылысы. Осы электрондар үш электрондық қабаттарда бөлініп орналасады, күкірттің электрондық формуласы: 1s²2s²2p⁶3s²3p⁴

Күкірт II, IV, VI - валентті бола алады, ал тотығу дәрежелері -2,0, +4, +6 болып келеді.

Физикалық қасиеттері

Күкірт - сары түсті, суда нашар еритін, су жұқтырмайтын, жылу мен тоқ өткізбейтін, морт сыңғыш келетін қатты зат. Балку температурасы 119°С. Күкірт атомының сыртқы валенттілік кабатында екі дара электроны болғандыктан, олар өзара байланыса алады.

Табиғатта таралуы. Күкірттің табиғи қосылыстары

Балқаш, Шығыс Қазақстан облысында сульфидтер (ZnS, PbS, FeS₂, т.б.) күйінде болса, сульфаттары (CaSO₄ • 2Н₂O - ғаныш (гипс), Na₂SO₄ • 10Н₂O - мирабилит, FeSO₄ • 7Н₂O - темір купоросы) т. б. болады. Күкірт қосылыстары мұнайда және тас көмірде де кездеседі. Бос күйіндегі күкіртті тау жыныстарынан балқыту арқылы алады.

Жанартау атқылағанда газбен ілесе ұшқан күкірт сыртқа шығып кристалл түрінде қатаяды. Ондай күкіртті жанартаумен байланысты арасан көздерден (фумаролдардан), тау жыныстарының жарықтарынан, қуыстарынан кездестіруге болады.

Сульфид минералдардың тотығуынан пайда болатын күкірт кендері көбінесе сульфид кендерінің үстіңгі қабатында болады. Бұл жағдайда пайда болатын күкірттің реакциясын мынадай түрде көрсетейік.

RS + Fe₂(SО₄) ₃ = 2FeSO₄ + RSO₄ + S.

Қолданылуы

Күкірт каучукты резинаға айналдыру (вулканизация) үшін, медицинада, тұрмыста жертөлені және қоймаларды аластау үшін, оқ-дәрі жөне сіріңке өндірістерінде қолданылады.

Кен орны

КСРО-да шөгінді күкірт кенінің ең көп жері — Орта Азияда (Қарақұм, Гаурдақ, Шорсу), Поволжьеде (Куйбышев қаласы маңында).

Вулкандық күкірт кендері Кавказда, Камчаткада және Курил аралдарында кездеседі. Шет мемлекеттердегі күкірт кені Италияда, Сицилияда бар. Техас және Луизиана штаттарындағы (АҚШ) күкірт кендері тау жыныстарының жарығында кездеседі. Вулкандық күкірт кендері Италияда, Жапонияда, Чилиде» т. б. жерлерде бар.