Pratélan panampa Nobel Fisiologi utawa Kadhokteran
| Pratélan panampi Nobel Fisiologi utawi Kadhokteran | |
 | |
| Dianugerahaké tumrap | Kontribusi misuwur salebetipun fisiologi utawi kadhokteran |
| Dianugerahaké déning | Akademi Èlmu Pengetahuan Krajan Swèdhen |
| Negara |  Swèdhen
|
| Pisanan dianugerahaké | 1901 |
| Situs resmi | |
|---|---|
Pangaji-aji Nobel Fisiologi utawi Kadhokteran (Inggris: Nobel Prize in Physiology or Medicine; Swèdhen lan Nurwègen: Nobelpriset i fysiologi eller medicin) punika satunggal saking gangsal Pangaji-aji Nobel ingkang dipunwontenaken saking panyuwunan déning pamanggih lan indhustrialis Swèdhen Alfred Nobel. Bebungah Nobel punika dipunparingaken dhumateng tiyang ingkang paling sregep ngleksanakaken gayutan ingkang asifat internasional, pamadeg owahan perdamaian utawi ngéupados ngurangi utawi ngicalaken paperangan. Pangaji-aji Nobel ing Fisiologi utawi Kadhokteran dipunparingaken kanggé panemu wigatos salebeting babagan kadhokteran lan fisiologi.
Pariwara
[besut | besut sumber]Pariwaranipun boten dipunlampahaken ing tanggal tinentu, nanging limrahipun dipunleksanakaken nalika dinten Senin pertengahan Oktober. Pariwaranipun dipunlangsungaken ing gedhong Institut Nobel lan sampun dados prastawa ageng. Bebungahipun piyambak dipunparingaken saben taunipun saben tanggal 10 Dhésèmber, tanggal ing pundi Alfred Nobel tilar donya nalika taun 1896. Saking taun 1905 dumugi taun 1946, upacara panganugerahanipun dipunwontenaken ing Institut Nobel, salajengipun wiwit taun 1947 dipunselenggarakaken ing aula Univèrsitas Oslo, lajeng nalika taun 1990 dipunpindahaken dhumateng balai kutha Oslo.
Ing ngandhap punika pratélan para panampi Bebungah Nobel Fisiologi utawi Kadhokteran wiwit taun 1901:
| Taun | Asma | Karya ingkang Dipunparingi Pangaji-aji |
|---|---|---|
| 1901 |  Emil Adolf von Behring
|
panemon terapi serum kanggé perawatan difteri |
| 1902 |  Ronald Ross
|
panlitèn ngenani malaria |
| 1903 |  Niels Ryberg Finsen
|
panemon parawatan lupus vulgaris |
| 1904 |  Ivan Petrovich Pavlov
|
karya ngenani fisiologi sistem pancernan |
| 1905 | Robert Koch
|
panemon jalaran tuberkulosis |
| 1906 |  Camillo Golgi,  Santiago Ramón y Cajal
|
panlitèn ngenani sistem saraf |
| 1907 |  Charles Louis Alphonse Laveran
|
panemon ngenani protozoa ingkang njalari lelara |
| 1908 | Ilya Ilyich Mechnikov, Paul Ehrlich
|
karya ngenani sistem kakebalan |
| 1909 |  Emil Theodor Kocher
|
karya ngenani klanjer tiroid |
| 1910 | Albrecht Kossel
|
panlitèn ngenani biologi sèl mliginipun protéin lan asam nukleat |
| 1911 |  Allvar Gullstrand
|
panlitèn ngenani pambentukan citra ing lensa mata |
| 1912 | Alexis Carrel
|
karya ing sutura pambuluh getih lan transplantasi |
| 1913 | Charles Robert Richet
|
panemon anafilaksis |
| 1914 |  Robert Bárány
|
panlitèn apparatus vestibularis ing kuping njero |
| 1919 |  Jules Bordet
|
panemon sistem komplemen ing sistem kakebalan |
| 1920 | Schack August Steenberg Krogh
|
nedahaken bilih ijolaning udara ing paru-paru punika satunggiling difusi biyasa |
| 1922 | Archibald Vivian Hill, Otto Fritz Meyerhof
|
panlitèn dhateng otot, mliginipun ngenani prodhuksi panas lan gandhènganipun kaliyan metabolisme asam laktat lan panggunaan oksigèn |
| 1923 |  Frederick Grant Banting, John James Richard Macleod
|
panemon insulin |
| 1924 |  Willem Einthoven
|
panemon mekanisme elektrokardiogram (EKG) |
| 1926 | Johannes Andreas Grib Fibiger
|
panerangan Spiroptera carcinoma lan kanker ingkang dipunprabawai kanthi gawéan ing kéwan |
| 1927 | Julius Wagner-Jauregg
|
panyarasan kalumpuhan umum kanthi infeksi déning malaria |
| 1928 | Charles Jules Henri Nicolle
|
karya ing tifus |
| 1929 | Christiaan Eijkman, Sir Frederick Gowland Hopkins
|
panemon manéka vitamin |
| 1930 | Karl Landsteiner
|
nemokaken golongan getih manungsa |
| 1931 | Otto Heinrich Warburg
|
panlitèn ngenani sitokrom ing ambegan selulèr |
| 1932 | Sir Charles Scott Sherrington, Edgar Douglas Adrian
|
karya ngenani fungsi neuron kalebet kasunyatan bilih rangsangan ingkang langkung kiyat njalari frekuensi ingkang langkung inggil dhateng impuls saraf |
| 1933 |  Thomas Hunt Morgan
|
panemon peran kromosom kanthi genetis |
| 1934 | George Hoyt Whipple, George Richards Minot, William Parry Murphy
|
panemon terapi ati kanggé anemia |
| 1935 | Hans Spemann
|
penemon punjer pangaturan ing pangembangan awal makluk gesang |
| 1936 | Sir Henry Hallett Dale, Otto Loewi
|
karya ngenani transmisi impuls saraf liwat neurotransmitter |
| 1937 |  Albert Szent-Györgyi von Nagyrapolt
|
panggambaran vitamin C lan panemon bilih oksigèn nggabung kaliyan hidrogen ing ambegan selulèr" |
| 1938 | Corneille Jean François Heymans
|
panedahan bilih tekanan getih lan kandhutan oksigèn ing getih dipunukur déning awak lan dipunilèkaken dhateng utek |
| 1939 | Gerhard Domagk
|
panemon protonsil sulfonamida, obat ingkang sepisanan èfèktif nglawan infèksi baktèri |
| 1943 | Carl Peter Henrik Dam, Edward Adelbert Doisy
|
panemon vitamin K lan struktur kimiawinipun |
| 1944 | Joseph Erlanger, Herbert Spencer Gasser
|
panemon manéka serat saraf |
| 1945 | Sir Alexander Fleming, Ernst Boris Chain, Sir Howard Walter Florey
|
panemon penisilin lan fungsinipun dhateng panyarasan lelara infèksi |
| 1946 | Hermann Joseph Muller
|
panemon bilih mutasi saged dipunprabawai déning sinar x |
| 1947 | Carl Ferdinand Cori, Gerty Theresa Cori
|
panemon pripun glikogen dipunéwahi dados glukosa ing badan lan ngenani èfèk hormon hipofisis ing metabolisme karbohidrat |
 Bernardo Alberto Houssay
|
panemon peran hormon saking lobus anterior klanjer pituitaria gadhah prabawa dhumateng metabolisme karbohidrat | |
| 1948 | Paul Hermann Müller
|
panemon insektisida DDT |
| 1949 | Walter Rudolf Hess
|
pametaan fungsi utek tengah |
 Antonio Caetano De Abreu Freire Egas Moniz
|
panemon èfèk panyarasan ing lobotomi | |
| 1950 | Edward Calvin Kendall, Tadeus Reichstein, Philip Showalter Hench
|
panemon hormon salebeting korteks adrenal, struktur lan fungsinipun |
| 1951 |  Max Theiler
|
pangembangan vaksin dhumateng mriyang kuning |
| 1952 | Selman Abraham Waksman
|
panemon streptomisin, antibiotik pisanan ingkang èfèktif nglawan tuberkulosis" |
| 1953 | Hans Adolf Krebs
|
panemon siklus asam sitrat ing ambegan sélulèr |
| Fritz Albert Lipmann
|
panemon lan panlitèn ngenani koenzim A | |
| 1954 | John Franklin Enders, Thomas Huckle Weller, Frederick Chapman Robbins
|
panjlasan pripun ngultur virus poliomielitis ing tabung pacobèn" |
| 1955 | Axel Hugo Theodor Theorell
|
panlitèn ngenani enzim lan peranipun, mliginipun enzim oksidase |
| 1956 | André Frédéric Cournand, Werner Forssmann, Dickinson W. Richards
|
panerangan ngenani nglebetaken kateter dhateng jantung lan panlitèn dhateng manéka lelara jantung |
| 1957 | Daniel Bovet
|
panemon obat sintetik kados ta antihistamin ingkang saged nyandhet aksi amina biologis |
| 1958 | George Wells Beadle, Edward Lawrie Tatum, Joshua Lederberg
|
panerangan ngenani langkah-langkah pangontrolan gen individu ing metabolisme |
| 1959 | Severo Ochoa, Arthur Kornberg
|
pendamelan asam nukleat RNA lan DNA |
| 1960 |  Sir Frank Macfarlane Burnet, Peter Brian Medawar
|
panemon bilih sistem kakebalan janin saged mbèntenaken kakebalan saking piyambakipun lan sasanèsipun saking piyambakipun |
| 1961 | Georg von Békésy
|
panerangan ngenani koklea kuping |
| 1962 | Francis Harry Compton Crick, James Dewey Watson, Maurice Hugh Frederick Wilkins
|
panemon ing struktur molekuler asam nukleat lan tegsipun kanggé pamindhahan informasi[1] |
| 1963 | Sir John Carew Eccles, Alan Lloyd Hodgkin, Andrew Fielding Huxley
|
panggambaran transmisi èlèktrik saking impuls sadawanipun saraf-saraf |
| 1964 | Konrad Bloch, Feodor Lynen
|
panlitèn ngenani metabolisme asam lemak lan kolesterol |
| 1965 | François Jacob, André Lwoff, Jacques Lucien Monod
|
panemon RNA duta, ribosom, lan gen ingkang ngatur èksprèsi gen sanèsipun |
| 1966 | Peyton Rous
|
panemon bilih virus saged mangaruhi tumor |
| Charles B. Huggins
|
panemon parawatan kanker prostat kanthi hormon | |
| 1967 |  Ragnar Granit, Haldan Keffer Hartline, George Wald
|
panjlasan ngenani manéka sèl peka-cahya ing mata lan pripun interaksi sèl kasebat kaliyan cahya |
| 1968 | Robert W. Holley, Har Gobind Khorana, Marshall W. Nirenberg | panjlasan kodhe genetik lan pripun kodhe mau gadhah peran ing sintesis protéin |
| 1969 | Max Ludwig Henning Delbrück, Alfred Hershey, Salvador E. Luria
|
karya ngenani mekanisme réplikasi lan genetika saking virus |
| 1970 | Sir Bernard Katz, Ulf von Euler, Julius Axelrod
|
karya ngenani neurotransmitter |
| 1971 | Earl W. Sutherland, Jr.
|
panemon peran hormon, mliginipun epinefrin liwat caraka kaping kalih |
| 1972 | Gerald M. Edelman, Rodney R. Porter
|
panemon struktur kimiawi saking antibodi |
| 1973 | Karl von Frisch, Konrad Lorenz, Nikolaas Tinbergen
|
panlitèn dhateng tingkah laku kéwan sosial, mliginipun panjlasan "basa jogetan" tawon lan pripun peksi anem dados gumantung dhateng indhukipun |
| 1974 | Albert Claude, Christian de Duve, George E. Palade
|
panjlasan struktur lan fungsi organel ing sèl |
| 1975 | David Baltimore, Renato Dulbecco, Howard Martin Temin
|
panjlasan pripun virus tumor gadhah peran dhateng matèri genetik ing sèl |
| 1976 | Baruch S. Blumberg
|
panemon virus hepatitis B |
| D. Carleton Gajdusek
|
panjlasan lelara kuru ingkang dipunjalari kanibalisme | |
| 1977 | Roger Guillemin, Andrew Wiktor Schally
|
karya ngenani hormon peptida ingkang dipundamel ing utek" |
| Rosalyn Yalow
|
pendamelan métodhe Yalow-Berson kanggé ngukur gunggung hormon peptida migunakaken antibodi | |
| 1978 | Werner Arber, Daniel Nathans, Hamilton O. Smith
|
panemon enzim restriksi ingkang wujud instrumen ing biologi molekuler |
| 1979 | Allan M. Cormack, Sir Godfrey N. Hounsfield
|
pangembangan CT-scan |
| 1980 | Baruj Benacerraf, Jean Dausset, George D. Snell
|
panemon gen komplèks histokompatibilitas mayor ingkang ngodhe kapentingan molekul lumah sèl kanggé mbèntenaken sistem kakebalan antawisipun saking piyambaksipun lan sanès saking piyambakipun. |
| 1981 |  Roger W. Sperry
|
panlitèn ngenani hemisfer utek |
 David H. Hubel, Torsten N. Wiesel
|
karya ngenani prosès informasi visual ing utek | |
| 1982 | Sune Bergström, Bengt I. Samuelsson, John R. Vane
|
panemon prostaglandin |
| 1983 | Barbara McClintock
|
panemon unsur genetik obah utawi transposon ing jagung |
| 1984 | Niels K. Jerne, Georges J.F. Köhler, César Milstein
|
karya ngenani sistem kakebalan lan prodhuksi antibodi monoklonal |
| 1985 | Michael S. Brown, Joseph L. Goldstein
|
panjlasan pangaturan metabolisme kolesterol |
| 1986 | Stanley Cohen, Rita Levi-Montalcini
|
panemon faktor pertumbuhan |
| 1987 |  Susumu Tonegawa
|
panemon pripun karagaman ageng ing antibodi dipunwedalaken kanthi genetis |
| 1988 | Sir James W. Black, Gertrude B. Elion, George H. Hitchings
|
panemon prinsip wigatos salebeting farmakologi |
| 1989 | J. Michael Bishop, Harold E. Varmus
|
panemon asal-usul sélulèr saking gen kanker retrovirus |
| 1990 | Joseph E. Murray, E. Donnall Thomas
|
karya ngenani transplantasi organ lan sèl |
| 1991 | Erwin Neher, Bert Sakmann
|
pangembangan tèhnik ingkang nedahaken bilih kanal ion wonten ing membran sèl lan katerangan kakait |
| 1992 | Edmond H. Fischer, Edwin G. Krebs
|
panemon pripun fosforilasi protéin dipun-ginakaken kanggé ngatur prosès biologis |
| 1993 | Richard J. Roberts, Phillip A. Sharp
|
panemon bilih gen ing eukariota sanès wujud benang berlanjut nanging ngandhut intron, lan bilih pamotongan RNA duta kanggé mbisak intron-intron mau saged dipunlampahi kanthi manéka cara, ngasilaken manéka protéin saking sekuens DNA ingkang sami. |
| 1994 | Alfred G. Gilman, Martin Rodbell
|
panemon protéin G lan peranipun dhateng transduksi sinyal sèl |
| 1995 | Edward B. Lewis, Christiane Nüsslein-Volhard, Eric F. Wieschaus
|
panemon bilih gen kalibat ing program pangembangan ing laler woh utawaDrosophila melanogaster |
| 1996 | Peter C. Doherty, Rolf M. Zinkernagel
|
panjlasan pripun molekul kompleks histokompatibilitas mayor dipun-ginakaken déning sèl getih putih kanggé ndhetèksi lan mejahi sèl ingkang kainfèksi virus |
| 1997 | Stanley B. Prusiner
|
panemon prion, partikel protéin ingkang kainfèksi |
| 1998 | Robert F. Furchgott, Louis J. Ignarro, Ferid Murad
|
panemon panengeran dhateng oksida nitrat |
| 1999 | Günter Blobel
|
panemon bilih protéin ingkang nembé dipundamel ngandhut "tag alamat" ingkang ngarahaken protéin mau dhateng papan ingkang pas ing sèl |
| 2000 | Arvid Carlsson
|
pambuktèn bilih dopamin wujud neurotransmitter ingkang saya kirang ing lelara Parkinson |
| Paul Greengard
|
panedahan bilih neurotransmitter gadhah peran ing sèl lan saged ngaktifaken molekul punjer ingkang dipuntepangi minangka DARPP-32 | |
| Eric R. Kandel
|
panjlasan pripun pangèlingan jangka cendhak lan jangka panjang dipunbentuk ing tingkat molekuler | |
| 2001 | Leland H. Hartwell, R. Timothy Hunt, Sir Paul M. Nurse
|
panemon siklin lan kinase gumantung siklin, molekul-molekul punjer ing pangaturan siklus sèl |
| 2002 | Sydney Brenner, H. Robert Horvitz, John E. Sulston
|
karya ing urutan ingkang pas ing pambelahan lan patinipun sèl-sèl cacing Caenorhabditis elegans, lan panerangan prosès patinipun sèl kaprogram, apoptosis |
| 2003 | Paul Lauterbur lan Sir Peter Mansfield
|
panemon pancitran résonansi magnetik |
| 2004 | Linda B. Buck lan Richard Axel
|
panemon réseptor odoran lan organisasi saking sistem penghidu |
| 2005 | Barry J. Marshall lan Robin Warren
|
panemon baktèri Helicobacter pylori lan perané ing gastritis lan lelara ulkus peptik |
| 2006 | Andrew Fire lan Craig C. Mello
|
panemon interferensi DNA, pambungkeman gen mawi RNA roncèn dhobel |
| 2007 | Mario Capecchi, Martin Evans, lan Oliver Smithies
|
kanggé panemonipun salebeting panepangan modhifikasi gen spesifik ing tikus kanthi migunakaken sèl punca |
| 2008 |  Harald zur Hausen
|
kanggé panemon virus HPV ingkang njalari kanker serviks |
 Françoise Barré-Sinoussi, Luc Montagnier
|
panemon ingkang wonten kaitanipun kaliyan virus HIV |