Idi na sadržaj

Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu
Otkrića u fiziologiji ili medicini koja su dovela do koristi za čovječanstvo
LokacijaStockholm, Švedska
Prvi put dodijeljena1901.
Službeni veb-sajtwww.nobelprize.org/prizes/medicine/

Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu (švedski: Nobelpriset i fysiologi eller medicin) je nagrada koju Švedska kraljevska akademija nauka dodjeljuje svake godine za izuzetna otkrića u području fiziologije i medicine. Jedna je od pet Nobelovih nagrada koju je 1895. godine ustanovio švedski naučnik i inovator Alfred Nobel za izuzetne doprinose u hemiji, fizici, književnosti, fiziologiji ili medicini kao i dostignuća na uspostavljanju mira u svijetu. Nobel je bio zainteresovan za eksperimentalnu fiziologiju i želio je ustanoviti nagradu za naučni doprinos kroz laboratorijska otkrića. Nobelova nagrada se dodjeljuje na godišnjoj ceremoniji 10. decembra, na godišnjicu Nobelove smrti a sastoji se od plakete i novčane nagrade. Prednja strana medalje prikazuje isti profil Alfreda Nobela koji je prikazan na medaljama za fiziku, hemiju i književnost. Druga strana ove nagrade je različita i jedinstvena u odnosu na druge medalje.

Zaključno sa 2015. godinom dodijeljeno je 106 Nobelovih nagrada za fiziologiju i medicinu od čega su laureati 198 muškaraca i 12 žena. Prva Nobelova nagrada iz ove oblasti dodijeljana je 1901. godine njemačkom liječniku i imunologu Emilu von Behringu za njegov doprinos pronalaska i primjene seruma i razvoja vakcine protiv difterije.

Prva žena laureat bila je Gerty Cori koja je ovu nagradu dobila 1947. godine za doprinos proučavanju i pojašnjenju metabolizma glukoze, važnog u mnogim aspektima medicine, uključujući i liječenje dijabetesa.

Posljednja Nobelova nagrada iz ove oblasti je dodijeljena Jamesu P. Allisonu (SAD) i Tasuku Honju (Japan) za otkriće terapije raka inhibicijom negativne imunske regulacije.[1]

Pozadina

[uredi | uredi izvor]

Alfred Nobel je rođen 21. oktobra 1833. godine u Stockholmu, u Švedskoj, u porodici inženjera.[2] Bio je hemičar, inženjer i izumitelj koji je tokom svog života stekao bogastvo uglavnom zahvaljujući svojim izumima (ukupno 355 izuma), od kojih je najpoznatiji dinamit.[3] Zainteresovan za eksperimentalnu fiziologiju osnovao je vlastite laboratorije u Francuskoj i Italiji za provođenje eksperimenata pri transfuzijama krvi. Prateći naučna otkrića i shvaćajući njihov značaj za čovječanstvo bio je velikodušan u donacijama istraživačkim laboratorijama (laboratorija Ivana Pavlova u Rusiji) i optimističan u pogledu mogućeg napretka koji je rezultat naučnih laboratorijskih otkrića.[4]

1888. godine Nobel se iznenadio kada je u jednim francuskim novinama pročitao svoju smrtovnicu pod naslovom "Trgovac smrti je mrtav". Ustvari smrtovnica se trebala odnositi na njegovog brata Ludviga koji je preminuo ali je nezadovoljan sadržajem smrtovnice i zabrinut da će se njegovo nasljeđe u budućnosti loše odraziti na njegovo ime i stvoriti negativan stav o njemu, bio je inspirisan da promijeni svoj testament i svoju posljednju volju.[5] U svojoj posljednjoj volji, Nobel je tražio da se njegov novac iskoristi za ustanovljavanje niza nagrada za one koji svojim doprinosima daju najveću korist čovečanstvu i to u oblastima iz fizike, hemije, mira, fiziologije ili medicine i književnosti.[6] Iako je Nobel pisao nekoliko oporuka za života, posljednju je napisao nešto više od godinu dana prije nego što je umro u 63. godini života.[7] S obzirom da je njegov testament osporavan, Storting (norveški parlament) Nobelov testament nije odobrio do 26. aprila 1897.[8]

Nominacija i izbor

[uredi | uredi izvor]

Za Nobela je bilo važno da se nagrada dodijeli za otkriće koje je od najveće koristi za čovječanstvo. Prema odredbama njegove oporuke, samo odabrani članovi društva su mogli imenovati pojedince za nagradu. To su članovi akademija širom sveta, profesori medicine u Švedskoj, Danskoj, Norveškoj, Islandu i Finskoj, kao i profesori odabranih univerziteta i istraživačkih institucija u drugim državama. Prethodni dobitnici Nobelove nagrade također su imali čast da mogu predložiti kandidata za ovu prestižnu nagradu. Sve do 1977. godine svi profesori Instituta Karolinska odlučivali su o dobitniku Nobelove nagrade za fiziologiju ili medicinu. Te godine, promjene u švedskom zakonu prisilile su Institut da objavi sva dokumenta vezana za Nobelovu nagradu te se smatralo neophodnim da se oformi nezavisno tijelo za dodjelu Nobelove nagrade. U svrhu toga, formirana je Nobelova skupština, koja se sastojala od 50 profesora Instituta Karolinska. Skupština bira Nobelov komitet koji se sastoji od 5 članova koji ocenjuju kandidate, sekretara koji je zadužen za organizaciju i svake godine 10 pomoćnih članova koji pomažu u ocjenjivanju kandidata. 1968. godine dodata je odredba da Nobelovu nagradu ne može podijeliti više od tri kandidata.

Tokom tridesetih godina 20. vijeka bilo je čestih laureata iz oblasti klasične fiziologije ali je nakon toga došlo da specijalističke fragmentacije ove oblasti nauke. Posljednji laureati klasične fiziologije bili su John Eccles, Alan Hodgkin i Andrew Huxley 1963. za svoja otkrića u vezi jedinstvenih električnih događaja u centralnom i perifernom nervnom sistemu.

Nagrada

[uredi | uredi izvor]

Dobitnik Nobelove nagrade za medicinu ili fiziologiju dobija zlatnu medalju, diplomu sa citatom i određeni iznos novca.[9] Nagrada se dodjeljuje tokom ceremonije dodjele nagrada u Koncertnoj dvorani u Stockholmu.

Medalja

[uredi | uredi izvor]

Nobelove medalje, koje se izrađuju u pvedskoj kovnici Myntverket,[10] su zaštitni znak Nobelove fondacije. Svaka medalja sadrži sliku Alfreda Nobela u lijevom profilu na prednjoj strani medalje. Nobelove nagrade za fiziku, hemiju, fiziologiju ili medicinu i književnost imaju identične prednje strane, prikazujući sliku Alfreda Nobela i godine njegovog rođenja i smrti (1833–1896). Do 1980. godine medalje su izrađivane od 23-karatnog zlata a od tada se izrađuju od 18-karatnog zelenog zlata, presvučenog 23-karatnim zlatom.[11]

Medalja koju dodjeljuje Karolinski institut prikazuje sliku Genija medicine koja drži otvorenu knjigu u krilu pri tome skupljajući vodu koja izlazi iz stijene kako bi ugasio žeđ bolesne djevojke". Medalja je ispisana riječima preuzetim iz Virgilijeve Eneide i glasi: Inventas vitam juvat excoluisse per artes, što bi u prijevodu na bosanski značilo izumi poboljšavaju život koji je uljepšan umjetnošću.[12]

Diploma

[uredi | uredi izvor]

Dobitnici Nobelove nagrade dobijaju i diplomu koju im uručuje lično kralj Švedske. Svaka diploma je jedinstveno dizajnirana od strane institucije koja nagrađuju laureata nagradom. U slučaju Nobelove nagrade za fiziologiju ili medicinu, to je Nobelova skupština Institut Karolinska. Diplome kreiraju poznati ovlašteni umjetnici i kaligrafi iz Švedske.[13] Diploma sadrži sliku i tekst koji navodi ime laureata i doprinos zbog kojeg je laureat nagrađen Nobelovom nagradom.[13]

Novčana nagrada

[uredi | uredi izvor]

Na ceremoniji dodjele nagrada, laureat dobija dokument sa navedenim iznosom novčane nagrade. Iznos novčane nagrade može se razlikovati iz godine u godinu, na osnovu finansijskih sredstava dostupnih od Nobelove fondacije. Na primjer, 2009. godine ukupna dodijeljena novčana sredstva iznosila su 10 miliona švedskih kruna dok je taj iznos 2012. godine iznosio 8 miliona švedskih kruna. Ako postoje dva laureata u određenoj kategoriji, novčani iznos se dijeli na dva ista dijela dok u slučaju tri laureta komisija za nagrađivanje može odlučiti da li će sva ti laureata dobiti iste iznose ili će kedan laureat dobiti polovini a ostala dva po četvrtinu od ukupnog novčanog iznosa.

Ceremonija i prijem

[uredi | uredi izvor]

Nagrade se dodjeljuju na svečanoj ceremoniji nakon koje slijedi prijem za laureate i njihove goste.[14] Nobelov banket je ekstravagantni događaj sa večerom, planiran mjesecima unaprijed i čuvan u tajnosti do dana same dodjele nagrade. Nobelova fondacija bira jelovnik nakon degustacija i testiranja koja su obavili glavni kuhari međunarodnog ugleda. Trenutno je to večera od tri slijeda, iako je prvobitno 1901. bila iz 6 dijelova. Svaki dobitnik Nobelove nagrade može sa sobom dovesti do 16 gostiju. Švedska kraljevska porodica prisustvuje večeri a obično prisustvuju i premijer i drugi članovi vlade, kao i predstavnici Nobelove porodice.[15]

Laureati

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Spisak dobitnika Nobelove nagrade za fiziologiju ili medicinu

Period nedodjeljivanja nagrade

[uredi | uredi izvor]

Od 1901. godine u četiri navrata odnosno perioda nagrada nije dodjeljivana i to ukupno 9 godina. Nagrada nije dodijeljena tokom sljedećih perioda: 1915. – 1918, 1921, 1925, 1940. – 1942.[16] Veći dio tog perioda je vrijeme Prvog (1914. do1918) ili Drugog svjetskog rata (1939. do 1945). 1939. godine Treći rajh Adolfa Hitlera zabranio je Gerhardu Domagku da primi Nobelovu nagradu.[17] Kasnije je bio u mogućnosti da dobije diplomu i medalju, ali ne i novčani iznos.[16][18]

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ "Nobel Prize website- Physiology and Medicine 2018".
  2. ^ Levinovitz, p. 5
  3. ^ Levinovitz, p. 11
  4. ^ Feldman, pp. 237–238
  5. ^ Golden, Frederic (16. 10. 2000). "The Worst And The Brightest". Time Magazine. Time Warner. Arhivirano s originala, 11. 11. 2020. Pristupljeno 9. 5. 2019.
  6. ^ "History – Historic Figures: Alfred Nobel (1833–1896)". BBC. Pristupljeno 15. 1. 2010.
  7. ^ Sohlman, Ragnar (1983). The Legacy of Alfred Nobel – The Story Behind the Nobel Prizes (First izd.). The Nobel Foundation. str. 13. ISBN 978-0-370-30990-3. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  8. ^ Levinovitz, p. 13
  9. ^ Tom Rivers (10. 12. 2009). "2009 Nobel Laureates Receive Their Honors | Europe| English". .voanews.com. Pristupljeno 10. 5. 2019.
  10. ^ "Medalj – ett traditionellt hantverk" (jezik: Swedish). Myntverket. Arhivirano s originala, 18. 12. 2007. Pristupljeno 10. 5. 2019.CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)
  11. ^ "The Nobel Medals". Ceptualinstitute.com. Arhivirano s originala, 19. 12. 2007. Pristupljeno 10. 5. 2019.
  12. ^ "The Nobel Medal for Physiology or Medicine". Nobelprize.org. Pristupljeno 10. 5. 2019.
  13. ^ a b "The Nobel Prize Diplomas". Nobelprize.org. Arhivirano s originala, 1. 7. 2006. Pristupljeno 10. 5. 2019.
  14. ^ "Pomp aplenty as winners gather for Nobel gala". The Local. 10. 12. 2009. Arhivirano s originala, 15. 12. 2009. Pristupljeno 10. 5. 2019.
  15. ^ "Nobel Laureates dinner banquet tomorrow at Stokholm City Hall". DNA. 9. 12. 2009. Pristupljeno 10. 5. 2019.
  16. ^ a b "Nobel Prize Facts". Nobelprize.org. Arhivirano s originala, 2. 2. 2007. Pristupljeno 10. 5. 2019.
  17. ^ Levinovitz, p. 23
  18. ^ Wilhelm, Peter (1983). The Nobel Prize. Springwood Books. str. 85. ISBN 978-0-86254-111-8.

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Nobelova_nagrada_za_fiziologiju_ili_medicinu&oldid=3658896"