Բանջարեղեն
Բանջարեղեն են կոչվում այն խոտաբույսերը, որոնց հյութալի մասերը՝ տերևները, ցողունները, արմատները, սոխուկները, պտուղները, ընձյուղներն օգտագործվում է սննդում։ Տարբերում են բանջարեղենի հետևյալ հիմնական խմբերը.
- Արմատապտղավորներ՝ գոնգեղ, գազար, ամսաբողկ, բողկ, ճակնդեղ, արմատային մաղադանոս, ստեպղին, շաղգամ, արմատային նեխուր և այլն։
- Տերևաբանջարներ՝ սննդի մեջ օգտագործում են տերևները և հաստացած տերևակոթունները՝ կաղամբ, հազար, սպանախ, սամիթ, տերևային ու տերևակոթունային նեխուր, տերևային մաղադանոս, թրթնջուկ, խավրծիլ և այլն։
- Պտղաբանջարներ՝ սննդի մեջ պիտանի են մատղաշ սերմնարանները և հասուն պտուղները՝ լոլիկ (պոմիդոր), սմբուկ (բադրիջան), տաքդեղ, ձմերուկ, սեխ, դդում, դդմիկ, ծաղկակաղամբ, ոլոռ, լոբի, բակլա, շաքարային եգիպտացորեն, բամիա, սեխադդում և այլն։
- Սոխուկավորներ՝ սննդի մեջ օգտագործում են սոխուկներն ու տերևները՝ սոխ (գլուխ, սեզատերև, պրաս և այլն), սխտոր։ Առանձին խումբ են կազմում կարտոֆիլը և համեմունքային բանջարեղենը՝ անիսոնը, գինձը, կոտեմը, ուրցը, դաղձը, թարխունը, խնկածաղիկը, գաղտրիկը և այլն։
Սննդային բաղադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բանջարեղենն անփոխարինելի, համեղ և շատ օգտակար սննդամթերք է. սննդարար արժեքը պայմանավորված է նրանց մեջ պարունակվող դյուրամարս նյութերով։ Բանջարեղենը պարունակում է շատ ջուր. օրինակ՝ հազարի տերևներում՝ 96%, կարտոֆիլի պալարներում՝ 80%, և այլն։ Բանջարեղենը հարուստ է մարդու օրգանիզմի համար անհրաժեշտ վիտամիններով, հանքային աղերով, սպիտակուցներով, տարբեր օրգանական թթուներով, ածխաջրերով, ճարպերով, բուրավետ նյութերով, եթերայուղերով. օրինակ՝ կարտոֆիլը շատ հարուստ է օսլայով, ճակնդեղը՝ շաքարով, կաղամբը՝ C վիտամինով, գազարը՝ կարոտինով (A-նախավիտամին), խավրծիլը՝ օրգանական թթուներով, կանաչ ոլոռը՝ սպիտակուցներով, սամիթը՝ բուրավետ նյութերով։ Այդ պատճառով սննդի օրաբաժնում անհրաժեշտ է որքան հնարավոր է բանջարեղենի շատ տեսակներ ընդգրկել՝ թարմ, եփած։ Բանջարեղենը յուրօրինակ համ ու բուրմունք է տալիս կերակուրներին։ Բանջարեղենի սննդարար արժեքը պահպանելու համար անհրաժեշտ է այն ճիշտ մշակել և եփել։ Օգտագործելուց առաջ բանջարեղենը պետք է լավ լվանալ հոսող սառը ջրով, որովհետև նրա մակերեսը կարող է ախտահարված լինել մանրէներով, այդ թվում՝ աղիքային վարակիչ հիվանդությունների հարուցիչներով, որդերի ձվերով։ Արմատապտուղներն ու կարտոֆիլը լվանում են մինչև դրանց վրայից հողը լրիվ մաքրվի, ապա շատ բարակ շերտով կեղևում են, քանի որ վիտամիններն ու հանքային աղերը գտնվում են անմիջապես կեղևի տակ, հեռացնում վնասված մասերը։ Մաքրած բանջարեղենն անհրաժեշտ է 1 անգամ էլ լվանալ և միայն դրանից հետո մանրատել։ Որքան խոշոր է կտրտված բանջարեղենը, այնքան քիչ է վիտամինների կորուստը։ Գերադասելի է բանջարեղենը մաքրել և մանրատել օգտագործելուց կամ եփելուց առաջ։ Մատղաշ վարունգը, բողկը, գազարը խորհուրդ է տրվում սննդի մեջ օգտագործել կեղևով։ Բանջարեղենը երկար պահելիս կամ ջերմային մշակման ենթարկելիս C վիտամինն արագ քայքայվում է, ուստի ավելի լավ է օգտագործել թարմ և հում բանջարեղենը։ Բանջարեղենը նպաստում է մարսողությանը, կանոնավորում մարդու նյարդային, մարսողական համակարգերի և այլ օրգանների գործունեությունը, մեծացնում օրգանիզմի դիմադրողականությունը մի շարք հիվանդությունների հանդեպ։ Բանջարեղենի որոշ տեսակներ, հատկապես սոխն ու սխտորն ունեն հականեխիչ և մանրէասպան հատկություններ։
Հետաքրքիր է
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Սոխ մաքրելիս մարդու աչքերն արցունքոտվում են, որովհետև կտրված սոխից արտադրվում են ցնդող արցունքաբեր նյութեր ( ֆիտոնցիդներ, որոնք նաև ոչնչացնում են վնասակար մանրէներին՝ պաշտպանելով և՛ բույսը, և՛ մարդկանց։
- Ամերիկայից բերված լոլիկի դեղին պտուղները իտալացիներն անվանել են «պոմոդորո»՝ ոսկե խնձոր, ինչից էլ ծագել է լոլիկի առօրյա անվանումը՝ պոմիդոր։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 282)։ 
|