Cruzada albixense

Cruzada albixense
Data	1209-1229
Lugar	Languedoc, Francia
Resultado	Vitoria decisiva dos Estados Pontificios, o reino de Francia e os cruzados
style="text-align:center;background: b0c4de;;" id="33" colspan="3" |Belixerantes
Cruzados Estados Pontificios Reino de Francia Cátaros Condado de Tolosa Coroa de Aragón
style="text-align:center;background: b0c4de;;" id="57" colspan="3" |Comandantes
Papa Inocencio III Papa Honorio III Papa Gregorio IX Simón de Montfort†Amaury VI de Montfort Filipe II de Francia Lois VIII de Francia Raimundo Roger Trencavel Raimundo VI de Tolosa Raimundo VII de Tolosa Pedro II de Aragón †
[editar datos en Wikidata]

Catedral de Albi, localidade francesa que deu nome ao movemento relixioso combatido pola forza pola Igrexa católica.

A cruzada albixense —denominación derivada de Albi, cidade situada no suroeste de Francia—, tamén coñecida como cruzada cátara ou cruzada contra os cátaros, foi un conflito armado que tivo lugar entre 1209 e 1244, por iniciativa do papa Inocencio III co apoio da dinastía dos Capetos (reis de Francia na época), co fin de reducir pola forza o catarismo, un movemento relixioso cualificado como herexía pola Igrexa católica e asentado desde o século XII nos territorios feudais do Languedoc, favorecendo a expansión cara ao sur das posesións da monarquía capetana e os seus vasalos.

A guerra, que se desenvolveu en varias fases, iniciouse co enfrontamento entre os exércitos de cruzados súbditos do rei Filipe Augusto de Francia coas forzas dos condes de Tolosa e vasalos, provocando a intervención da Coroa de Aragón que culminou na batalla de Muret. Nunha segunda etapa, na que inicialmente os tolosanos alcanzaron certos éxitos, a intervención de Lois VIII decidiu a submisión do condado certificada polo Tratado de París (1229). Nunha prolongada fase final, as operacións militares e as actividades da recentemente creada Inquisición centráronse na supresión dos focos de resistencia cátara, que, desprovistos dos seus apoios políticos, terminaron por ser reducidos. A guerra destacou por episodios de gran violencia, provocou a decadencia do movemento relixioso cátaro, o ocaso da até entón florecente cultura languedociana e a conformación dun novo espazo xeopolítico en Europa occidental.

Xeopolítica occitana da época

Mapa do territorio en vésperas da batalla de Muret.

A principios do século XIII, as rexións do Languedoc atopábanse baixo o dominio de varios señores:

• O condado de Tolosa, gobernado por Ramón VI de Tolosa, dominaba a zona comprendida entre os vales do Garona, Rouergue e Quercy, aos que se engadían as súas posesións na Alta Provenza.
• O condado de Cominges, baixo o poder de Bernaldo IV de Cominges, conde de Cominges e de Bigorra, primo irmán do conde de Tolosa e vasalo deste en tanto que señor de Samatán e Muret.
• O condado de Foix, cuxo titular era Raimundo Roxerio I, vasalo do conde de Tolosa.
• O vizcondado de Béarn.
• O vizcondado de Carcasona, Béziers, Albi e Limoux, cuxo señor feudal era Ramón Roger Trencavel, sobriño de Raimundo VI. Posuía o principado que abarcaba desde Carcasona a Béziers. A familia Trencavel rendía solemne homenaxe á Coroa de Aragón desde 1179, sendo á vez vasalos do Condado de Tolosa. A dinastía feudal Trencavel mantiña así mesmo alianzas co Vizcondado de Minerve.
• A Coroa de Aragón, dominios do rei Pedro II de Aragón, á que rendían vasalaxe os condes de Tolosa.

As cinco dioceses cátaras —Albi, Cahors, Carcasona, Narbona e Tolosa—, e mesmo Agen, ocupaban case exactamente os territorios dos grandes señores feudais do Languedoc. Os cátaros recibían o apoio dalgúns nobres e lograran asentarse grazas á acción exemplar dos Perfectos —seguidores cátaros dunha vida ascética— e á incapacidade do clero católico. Os Perfectos e Perfectas non eran moi numerosos, pero unha gran parte da poboación toleraba a súa doutrina e mesmo a favorecía.

Causas da Cruzada

O catarismo

Véxase tamén: Catarismo.

O catarismo é frecuentemente clasificado como unha relixión de carácter gnóstico e maniqueísta, especialmente inspirada no movemento dos bogomilos que xurdiron no século X nos Balcáns e con influencias litúrxicas do cristianismo primitivo.

Tivo un forte auxe durante os séculos XII e XIII en Europa occidental onde chegaron a ser coñecidos tamén como albixenses, en alusión á cidade de Albi onde residían algunhas das maiores comunidades cátaras, xunto con outras establecidas no norte de Italia, no reino de Aragón e condado de Barcelona, aínda que o seu enclave principal atopábase na rexión do Languedoc. Implantouse principalmente nos burgos, poboacións complexas nas que coexistían os señores, cabaleiros, burgueses e xente do pobo; vilas e cidades con obradoiros, artesáns e comercio. En 1178 Henri de Marcy, legado do papa, cualificou as poboacións de implantación cátara co alcume en latín de sedes Satanae —sedes de Satán—.

Doutrina

O catarismo baseábase nunha interpretación dualista do Novo Testamento (rexeitaban o Antigo por ser unha crónica da creación do mundo material polo falso Deus, tamén denominado Demiurgo). Deste xeito defendían a existencia de dous principios supremos: o 'Ben' e o 'Mal', sendo o primeiro o creador dos espíritos e o segundo o do mundo material.

Para eles o mundo era unha plasmación desta dualidade na que vagaban as almas (espíritos puros creados polo Deus bo) envoltas nos seus corpos (materia creada polo Deus malo). Rexeitaban o concepto do inferno, sendo o equivalente a este o propio mundo no cal as almas debían purificarse a través de sucesivas reencarnacións até alcanzar un grao de autocoñecemento que as levaría á visión da divindade escapando do mundo material ao paraíso inmaterial.

Para chegar a este estado predicaban unha vida ascética e contemplativa. Aos que a seguían denominábaselles «Perfectos» e considerábaselles unha especie de herdeiros ou continuadores das prácticas dos apóstolos tendo o poder de absolver dos pecados a través da cerimonia do consolamentum, único sacramento na relixión cátara.

Posición da Igrexa católica

Inocencio III.

A doutrina cátara colidía radicalmente coa predicada pola Igrexa romana. Entre outras cousas:

1. Negaba a existencia dun único Deus ao afirmar a dualidade das cousas (existencia dun Deus malo).
2. Negaba o dogma da Trindade, rexeitando o concepto do espírito santo e afirmando que Xesús non era o fillo de Deus encarnado senón unha aparición que mostraba o camiño á perfección.
3. Expuña un concepto do mundo e a Creación diferente (para os católicos o mundo e o home son bos pois son creados por Deus e o pecado vén da corrupción do home no pecado orixinal).
4. Propugnaba a salvación a través do coñecemento no canto da través da fe en Deus.

Ademais, o modo de vida ascético predicado e practicado polos Perfectos contrastaba coa corrupción e o luxo amplamente estendidos na Igrexa católica, representando unha ameaza para a supervivencia das dioceses católicas nun medio rural empobrecido e canso de décimos eclesiásticos.

Tamén rexeitaban os xuramentos, por ser ataduras ao mundo material, o que atacaba á súa vez a propia disposición da sociedade feudal europea, onde dado o analfabetismo reinante case todas as transaccións comerciais e compromisos de fidelidade baseábanse en xuramentos.

Por todo iso a Igrexa romana co papa Celestino III tratou de contrarrestar o auxe do catarismo mediante unha política misioneira, multiplicando as fundacións cistercienses e enviando a predicadores de relevancia como Bernaldo de Claraval no século XII.

Xa a finais de devandito século, Celestino III foi sucedido por Inocencio III, que pola súa orixe familiar era un gran señor feudal. Cría na virtude das armas cando estaban guiadas por Deus; tamén era un xurista, formación que recibira en París e Boloña. Comprendeu que o catarismo xurdira por unha carencia da Igrexa; había poucos clérigos católicos ben instruídos, poucas abadías e bispos; moitos destes últimos non visitaban as súas dioceses máis que para recoller impostos.

O 1 de abril de 1198 escribiu aos seus arcebispos instándolles a castigar os herexes cátaros. En 1199 equiparouse a herexía ao crime de lesa maxestade; en diante, os herexes obstinados serían proscritos e os seus bens confiscados. Esta disposición estendeuse a Occitania en xullo do ano 1200. Instituíu legados e outorgoulles plenos poderes: dereito de excomuñón, de pronunciar interdito, de facerse obedecer polos prelados e, en caso necesario, de substituílos por homes máis decididos. A súa principal misión consistía en reformar o clero local e combater a herexía.

As misións

Domingo de Guzmán.

En 1203 Inocencio III designou como legados a dous irmáns cistercienses da abadía de Fontfroide, Raoul de Fontfroide e Pierre de Castelnau, un xurista da orde do císter que se conducía coa intransigencia dun xuíz seguro da lei que aplicaba. En decembro dirixíronse a Tolosa onde fixeron xurar ao conde que se extirparía a herexía. En febreiro de 1204 tivo lugar unha reunión en Béziers presidida polo rei Pedro II de Aragón. O rei recoñeceuse vasalo da Santa Sé mais, en contra do que pedían os legados, manifestou que non estaba disposto a facer uso da espada contra os seus vasalos occidentais, senón todo o contrario.

Uns meses máis tarde Arnaud Amaury, abade de Cîteaux, incorporouse á delegación, mais mesmo co reforzo de Arnaud Amaury, os legados non obtiñan logros. A súa presentación non era a máis adecuada para alcanzar o éxito que pretendían: percorrían o país en luxosos coches de cabalos acompañados de todo un cortexo de servidores. É lóxico o efecto adverso que causaron cando precisamente o luxo e a suntuosidade era o que máis reprochaba o pobo occitano á igrexa romana. En maio de 1206 os abades decidiron regresar ás súas respectivas abadías. No camiño de regreso fixeron unha parada en Montpellier e alí coincidiron con dous casteláns que regresaban de Roma. Eran Diego de Acebes, bispo de Osma, e o seu viceprior, Domingo de Guzmán, posterior fundador da Orde dominica. Este encontro foi decisivo. Os legados expuxeron as súas dificultades: cando predicaban obxectábaselles o comportamento detestábel dos clérigos, mais de dedicárense a reformar os clérigos, terían que renunciar á predicación. Os casteláns expuxeron a solución: deixar de lado a reforma dos clérigos e dedicarse exclusivamente á predicación mais, para que esta fose eficaz, era preciso que cumprise unha condición imperativa: a pobreza, é dicir, viaxar con humildade, ir a pé, sen diñeiro, en parellas de dous en dous, imitando os costumes dos Perfectos cátaros e que antigamente utilizaran os apóstolos.

Aos poucos, os métodos de Diego de Acebes e Domingo de Guzmán lograban os seus efectos, convertendo a crentes cátaros e mesmo a algúns Perfectos. Diego regresou a Osma e Domingo de Guzmán elixiu entón como compañeiro a Guillem Claret, clérigo de Pamiers, co que se instalou en Fanjeaux, o centro mesmo da rexión, onde converteu a un grupo de Perfectas e mulleres crentes cátaras, ás que instalou no mosteiro de Prouilhe, preto de Fanjeaux, converténdose nun centro educativo e hospitalario de raparigas, a semellanza das «casas das Perfectas».

O fracaso das misións e o casus belli

Auto de Fe de Santo Domingo de Guzmán, obra do pintor renacentista Berruguete, exhibido no Museo do Prado, reproduce unha escena da obra fracasada de conversión dos cátaros encargada a Domingo de Guzmán.

Os logros de Domingo de Guzmán puñan de manifesto a eficacia dos seus métodos, mais tratábase dunha predicación longa e difícil que exixía modestia e paciencia, Domingo de Guzmán parecía adaptado a esta situación mais non así os cistercienses que esperaban unha conversión en masa e entusiasta e, en lugar diso, tiñan que ir de poboación en poboación enfrontándose aos contrapredicadores cátaros que en ocasións coñecían o Evanxeo mellor que os seus propios clérigos. Para eles, a campaña de 1207 era un fracaso.

Neste clima, coa herexía en pleno auxe e a crecente humillación da Igrexa Romana ante a pasividade e conivencia dos señores occitanos, só faltaba unha faísca que servise de argumento a Inocencio III para tomar as armas. Esta produciuse na primavera de 1208 co asasinato do legado papal Pedro de Castelnou en Saint-Gilles (atribuído segundo as crónicas a unha orde do conde tolosano Raimundo VI). O papa pronunciou un anatema contra o conde tolosano e declarou as súas terras «entregadas como presa». Isto equivalía a unha chamada directa a Filipe II Augusto, rei de Francia, así como a todos os condes, baróns e cabaleiros do seu reino para acudir á cruzada.

Desenvolvemento da cruzada

O desenvolvemento desta Guerra Santa ou cruzada é con frecuencia relatado pola historiografía en tres fases diferenciadas: unha primeira etapa, a partir de 1209 e que destacou por episodios de gran violencia como o da matanza de Béziers, enfrontou ás forzas reunidas por señores vasalos dos Capetos provenientes principalmente de Illa de Francia e do Norte, comandadas por Simón de Montfort, con parte da nobreza tolosana encabezada polo conde Ramón VI de Tolosa e a familia Trencavel que, sendo aliados e vasalos do rei de Aragón Pedro II o Católico, invocaron á participación directa no conflito do monarca aragonés, que resultou derrotado e morto no curso da batalla de Muret en 1213.

Nunha segunda fase a morte de Simón de Montfort no sitio a Tolosa tras o retorno do conde Raimundo VII de Tolosa e a consolidación da resistencia occitana apoiada polo conde de Foix e forzas aragonesas, decidiron a intervención militar de Lois VIII de Francia a partir de 1226 co apoio do papa Honorio III que culminou co Tratado de Meaux-París de 1229, no que se pactou a integración do territorio occitano na coroa francesa.

Nunha terceira e última etapa os abusos da Inquisición provocaron numerosas revoltas e sublevacións urbanas e decidiu unha última tentativa de Raimundo VII á que tivo que renunciar a pesar do apoio da coroa inglesa e dos condes de Lusignan, terminando coa toma das últimas fortalezas de Montsegur e de Queribus en 1244.

O asasinato de Castelnau e chamada á cruzada

Cidade amurallada de Carcasona, Citeina, posesión da familia Trencavel, cercada polas forzas cruzadas en agosto de 1209, durante a cruzada albixense.

En 1207, mentres Domingo e os outros cistercienses predicaban, o legado papal Pierre de Castelnau tomou a iniciativa de expor un acordo xeral de paz a todos os condes e señores do Languedoc. Pedía a promesa de comprometerse a non empregar xudeus na súa administración (en intento de evitar préstamos que non fosen eclesiásticos), devolver ás igrexas o diñeiro non pagado en concepto de tributo, non contratar salteadores e, sobre todo, perseguir os herexes cátaros.

Ao conde Ramón VI de Tolosa éralle imposible aceptar estas condicións sen quebrantar os fundamentos do seu poder, de modo que se negou. Foi excomungado por iso o 29 de maio de 1207. Decidiu entón prestar xuramento e levantóuselle a excomuñón. Pero, evidentemente, non puido levar a cabo as peticións e foi excomungado de novo nunha reunión en Saint-Gilles.

O 14 de xaneiro de 1208, Castelnau foi asasinado cando se dispuña a cruzar o río Ródano, cando volvía da reunión de Saint-Gilles. O asasinato non foi ordenado por Raimundo mais sobre el, as súas terras e os señores feudais occitanos cos que mantiña algún tipo de vínculo, caeu toda a responsabilidade. O papa Inocencio III acusou abertamente o conde de Tolosa. A cruzada militar ía substituír a cruzada pacífica.

En Felipe Augusto, rei de Francia, podía estar a clave política, mais estaba en guerra co rei de Inglaterra e o reino francés non podía manter dous exércitos, un para defenderse de Inglaterra e outro para perseguir herexes.

O 9 de marzo de 1208, o papa dirixiu unha carta a todos os arcebispos do Languedoc e a todos os condes, baróns e señores do reino de Francia. Un fragmento desta dicía:

Despoxade os herexes das súas terras. A fe desapareceu, a paz morreu, a peste herética e a cólera guerreira cobraron novo alento. Prométovos a remisión dos vosos pecados a fin de que poñades coto a tan grandes perigos. Poñede todo o voso empeño en destruír a herexía por todos os medios que Deus vos inspirará. Con máis firmeza aínda que aos sarracenos, posto que son máis perigosos, combatide os herexes con man dura.

Filipe II de Francia.

Así, outorgaba a quen tomasen parte da cruzada iguais privilexios concedidos para as cruzadas en Terra Santa: absolución dos pecados e promesa do paraíso para os mortos en combate. Engadiuse unha cláusula específica suplementaria: as terras «limpas de herexes» pasarían a ser posesión, de pleno dereito, do cruzado que as conquistase.

Formouse unha numerosa tropa; nun territorio con diferentes señores feudais, mal defendido e pouco habitado, a vitoria podía parecer fácil a baróns habituados ás cruzadas en ultramar. Fundamentalmente a forza bélica estaba formada por nobres vindos de Francia, non dispostos a prolongar a súa estancia máis aló do corenta días regulamentarios de servizo d'Ost.

Simón de Montfort, barón de Amury, proveniente de Illa de Francia, destacaría como xefe militar da cruzada; Arnaud Amaury, abade de Cîteaux, foi nomeado polo papa xefe relixioso da expedición. O financiamento, nun principio, recaeu nos prelados, que debían detraer das poboacións das súas dioceses o dez por cento dos ingresos.

A concentración de tropas tivo lugar en Lión: 20 000 cabaleiros, máis de 200 000 cidadáns e campesiños, sen contar o clero. Así o describe o trobador da época Guillem de Tudèle; o certo é que a chamada concentrou a unha elevada tropa.

Os cruzados partiron cara ao Mediodía baixando polo val do Ródano. Raimon Roger Trencavel, vizconde de Carcasona e conde de Béziers, cabalgou ao seu encontro nun intento por chegar a un acordo cos legados papais. Nada tiña que ver co asasinato de Pierre Castelnau, pero era sospeitoso de herexía e foi rexeitado. Trencavel dirixiuse inmediatamente cara a Béziers, puxo a cidade e aos seus cónsules en estado de defensa, partindo inmediatamente cara a Carcasona para facer o propio.

A campaña relampo

O 21 de xullo de 1209 os cruzados apostáronse diante de Béziers; Simón de Montfort á fronte do exército cruzado atacou a cidade e exterminou a unha parte da poboación sen ter en conta a súa filiación relixiosa e pronunciando, segundo a crónica que escribiu Cesáreo de Heisterbach máis de 50 anos despois dos feitos, a frase:

Matádeos a todos, Deus recoñecerá aos seus!

Atribuída a Arnaldo Amalrico, que fora legado papal e inquisidor.

Esta primeira matanza, de 7000 a 8000 persoas, que tivo lugar principalmente na igrexa da Madeleine, non entraba nos costumes da época. Está considerada máis ben un golpe de efecto ou instauración de terror entre a poboación: causar pánico para evitar resistencia nos señores do Mediodía, segundo algúns cronistas, aínda que outros resaltan o comportamento e carácter cruel do xefe militar da cruzada.

Tras a conquista de Béziers, a cruzada avanzou cara a Carcasona, o masacre de Beziers causou efecto e todas as fortalezas e burgos ían capitulando sen ofrecer resistencia.

Os cátaros expulsados de Carcasona.

Os cruzados chegaron a Carcasona o 1 de agosto de 1209. Pedro II de Aragón cabalgou até a cidade solicitando condicións de paz aceptábeis para o seu sobriño Raimon Roger Trencavel. Arnaud Amaury exixiu á súa vez as súas condicións: só autorizar a Raimon Roger e doce acompañantes o abandonar a cidade. Condicións inaceptábeis para Trencavel que, con vinte e catro anos, morrería nos alxubes da que fora a súa propia fortaleza unha vez tomada a Cité.

Reforzado no seu posto de xefe dos cruzados, Montfort emprende a continuación a conquista da rexión de Rasez. Montréal, Preixan, Fanjeaux, Montlaur, Bram van caendo sistematicamente ao seu paso.

Campañas de 1210 e 1211

Desde aí pon cerco a Minerve. É xuño de 1210 e á caída da vila cento corenta cátaros serán queimados vivos. A continuación durante catro meses asedia o castelo de Termes e acto seguido o de Puivert que caerá en só tres días. Tras a caída destes dous bastións, Pierre-Roger de Cabaret decide entregar os castelos de Lastours ao xefe cruzado a cambio da liberación de Bouchard de Marly, señor de Saissac.

A finais dese mesmo ano Montfort controla o leste do Languedoc e é nomeado vizconde de Rasez. Está preparado para entrar nos dominios dos dous señores máis poderosos de Occitania, os condes de Tolosa e Foix.

E farao precisamente pola vila de Lavaur, a pouco máis de trinta quilómetros da cidade do Garona. O 3 de maio de 1211 as súas tropas entran na cidade desatando unha feroz represión. O señor Aymeri de Montréal e oitenta dos seus cabaleiros son aforcados, a súa irmá Guiraude embarazada é lapidada no fondo dun pozo e catrocentos cátaros queimados vivos. A continuación diríxense á próxima Tolosa sen conseguir dobregala. Para entón Raimundo VI pediu axuda a todos os seus vasalos e ao rei de Aragón e disponse a presentar batalla.

A batalla de Muret

A primeira batalla co bando occitano ao completo produciuse en Castelnaudary en setembro de 1211. O resultado foi incerto e a pesar das abundantes baixas ambos os bandos reclamaron a vitoria para si; mais só foi o preámbulo dun enfrontamento maior.

Chamado por Ramón VI de Tolosa, Bernaldo IV de Comminges e Raimundo Roger de Foix, Pedro II de Aragón decide finalmente acudir en axuda dos seus súbditos no verán de 1213. Vén precedido pola aureola do seu éxito na batalla das Navas de Tolosa na que participara xunto cos outros reinos cristiáns peninsulares.

O 30 de agosto pon cerco ao castelo de Muret, a uns vinte quilómetros ao suroeste de Tolosa, onde se refuxian uns trinta cabaleiros cruzados. Simón de Montfort que se atopaba naquel momento en Fanjeaux parte cara a Muret en compañía doutros mil cabaleiros chegando a este a véspera da batalla.

O 12 de setembro de 1213 as rúas de Muret, estreitas e cheas de barricadas, serven de refuxio aos cruzados amplamente superados en número pola alianza occitano-aragonesa, que con todo acabará sufrindo unha derrota sen paliativos.

Nun mesmo día os occitanos perden entre 10 000 e 15 000 homes, ademais de ao rei de Aragón Pedro II, e Foix, Narbona e Comminges pasan a mans de Simón de Monfort. En novembro de 1215 o Concilio de Letrán IV desposúe das súas terras a Raimundo VI de Tolosa e Raimundo II Trencavel nomeando a Montfort duque de Narbona, conde de Tolosa e vizconde de Carcasona e Rasez, e a Arnaud Amaury arcebispo de Narbona.

A reconquista occitana e a intervención real francesa

Inocencio III falece en 1216 e a súa morte desencadea unha sublevación xeral en todo o Mediodía. Raimundo VI, que estivera rearmándose no Condado de Barcelona xunto co seu fillo Raimundo VII, desembarca en Marsella (o Concilio de Letrán conserváralle as súas posesións provenzais) e retoma a loita.

Morte de Simón de Montfort durante o asedio a Tolosa.

En agosto de 1216 derrota por primeira vez a Montfort en Beaucaire. Este trata de desfacerse definitivamente do seu adversario pondo asedio á cidade de Tolosa, pero o 25 de xuño de 1218 unha pedra de catapulta lanzada por mulleres desde a cidade, segundo contan os cronistas, acerta a dar no xeneral inimigo e mátao.

O seu fillo, Amaury VI de Monfort, sucédeo, mais non tiña o xenio militar do seu pai e é derrotado sucesivamente. En 1221 os cruzados abandonan o cerco de Castelnaudary onde encerraran ao conde de Foix e foxen a Carcasona. Raimundo VII (o seu pai morre ese mesmo ano) únese a Roger-Bernarldo e recupera sucesivamente Montréal, Fanjeaux, Limoux e Pieusse. Continúa as súas conquistas polas rexións de Carcassès e o baixo Razes e, en marzo de 1223, Mirepoix onde se atopaba Guy I de Lévis, Mariscal da Fe e lugartenente de Montfort, que deberá fuxir tamén cara a Carcasona.

Os cruzados retrocederon até posicións similares ao comezo da guerra e o novo papa Honorio II reacciona excomungando ao novo conde tolosano. Pola súa banda Lois VIII de Francia, por influencia da súa esposa Branca de Castela, é convencido para que tome el mesmo as rendas da cruzada. En 1226 descende coas súas tropas francesas o val do Ródano e somete Aviñón. Advertidos da presenza da armada real, os habitantes de Carcasona rebélanse contra a familia Trencavel, que se volveu a establecer na cidade, e é forzada a repregarse en Limoux. Finalmente tras escribir unha carta o 17 de xuño de 1227, Trencavel foxe a Barcelona deixando as súas terras baixo a protección de Roger-Bernaldo de Foix.

Derrotado Trencavel e excomungado Raimundo VII, os occitanos vense forzados a asinar os humillantes termos do Tratado de Meaux.

Últimas batallas, exilio e decadencia cátara

Aínda tentaría en 1240 Trencavel recuperar os seus antigos dominios á cabeza duns exércitos de faydits (cabaleiros occitanos favorábeis ao catarismo e desposuídos dos seus dominios) de Rasez, o Carcasonés e Fenolleda apoiados por infantaría aragonesa, mais en lugar de aproveitar o efecto sorpresa e dirixirse directamente a Carcasona, fan acto de presenza nas fortalezas da comarca de Minerve, a Montaña Negra e as Corbières, dando tempo ao senescal de Citeina, Guillaume des Ormes, a reforzar as súas defensas.[6] Finalmente o asedio fracasa e os condes de Tolosa e Foix deben acudir en axuda de Trencavel para permitirlle unha rendición honorábel e fuxir a Aragón.

Castelo de Quéribus.

En 1242 Raimundo VII de Tolosa co apoio de Trencavel, Almaric vizconde de Narbona e o conde de Foix aprópiase de Rasez e a continuación do Minervois e Albi antes de entrar en Narbona. Os franceses resisten en Carcasona e Béziers, e as chamadas de Raimundo VII ao alzamento occitano e as súas peticións de axuda aos duques da Bretaña, condes da Provenza e ao rei de Aragón son desatendidas. Lois IX ponse en marcha cara ao Languedoc á cabeza dos seus exércitos obrigando unha vez máis ao conde tolosano a capitular. En xaneiro de 1243 Raimundo VII fai acto de submisión a Lois IX e é imitado polo conde de Foix e o vizconde de Narbona.

A pesar da derrota dos señores feudais, a herexía cátara seguiu presente no Mediodía. Para terminar de extirpala a Igrexa crea a Inquisición, que nun principio se centrará en reprimir a cátaros e valdenses. A súa presenza é motivo de distintos alzamentos populares e de que os cátaros se retiren paulatinamente a fortalezas apartadas coa esperanza de sobrevivir afastados das fontes militares do conflito. A caída destes castelos e fortalezas, como a de Montsegur en 1244 e a de Quéribus en 1255, causará as últimas matanzas da guerra e o fin do catarismo. A Inquisición seguirá actuando na zona no seguintes tres cuartos de século, mais con casos individuais, ata que se dá por extinguido.

Consecuencias

A primeira e máis evidente consecuencia da cruzada tivo lugar no plano relixioso. O movemento cátaro, aínda sen deixar de ser minoritario e malia ser perseguido noutras partes de Europa, alcanzara ao longo o século XII unha influencia crecente na avanzada e tolerante sociedade do Languedoc, incrementando o seu número de fieis, particularmente, entre os membros da nobreza. Como consecuencia da guerra e a represión posterior o movemento foi desorganizado e entrou en decadencia; aínda que logrou sobrevivir en áreas periféricas do reino de Aragón e de Bosnia, a súa influencia acabou desaparecendo de Europa Occidental cara a principios do século XIV (definitivamente coa conquista turca de Bosnia). A Igrexa romana consolidou así, pola forza das armas, a súa posición hexemónica antes de que a ameaza considerada herética se estendese a toda a sociedade languedociana ou a outros territorios. Ademais no curso do conflito naceron dous instrumentos que lle serían fundamentais nos séculos seguintes: a Inquisición e a Orde dos Irmáns Predicadores.

Galería dos ilustres do Capitolio de Tolosa, algúns frescos representan escenas da cruzada.

No plano político houbo dous: o fin da expansión aragonesa ao norte dos Pireneos e a desaparición do Condado de Tolosa.

Os aragoneses sufriron unha dobre derrota, militar na batalla de Muret, e estratéxica coa desaparición de territorios que lles rendían vasalaxe. Até aquel momento Tolosa, Carcasona, Foix, Provenza ou Comminges foran teóricos vasalos do rei de Francia mais levaban décadas actuando con independencia da Illa de Francia, e en 1213 declaráronse súbditos aragoneses. Tras a cruzada albixense case todos estes territorios volveron á órbita francesa, quedando só como posesións da coroa aragonesa o señorío de Montpellier (até 1349) e os condados do Rosellón e a Cerdaña até 1659. Este retroceso na súa expansión cara ao norte, unido á limitación nos seus avances cara ao sur (Sentenza Arbitral de Torrellas e Tratado de Elxe) sería unha das causas de que a monarquía aragonesa se concentrase na súa expansión polo Mediterráneo nos séculos seguintes.

Polo seu lado a disolución do Condado de Tolosa e a integración dos seus territorios na Coroa francesa foi especialmente transcendental polo momento en que se produciu. Dado o grao de autonomía, a riqueza comercial dos territorios controlados polos Saint-Gilles e o seu crecente peso estratéxico ao sumar outros señores feudais que lle rendían pleitesía, non é desatinado supor que o condado de Tolosa seguiría gañando independencia cos anos actuando como entidade independente ao estilo, por exemplo, do Ducado da Bretaña. No seu lugar, a súa inclusión deu acceso a Francia ao Mediterráneo (o que sería aproveitado polo propio san Lois IX para partir ás cruzadas desde Aigues-Mortes) e asentou a súa autoridade sobre uns territorios nos que apoiarse na posterior guerra dos Cen Anos (cabe lembrar que o Mediodía limita con Aquitania).

No plano cultural a inclusión tivo como efecto unha progresiva diglosia do idioma francés sobre o occitano. A partir da Revolución francesa e o Primeiro Imperio as sucesivas leis non fixeron senón fomentar esta inferioridade para potenciar o francés (dado que as linguas periféricas eran percibidas como ameazas á unidade nacional), o que poría o occitano mesmo en perigo de desaparición até o seu renacemento a finais do século XIX grazas a autores como Frédéric Mistral e movementos como o Félibrige. Esta consecuencia é significativa por canto o occitano viña de vivir a súa idade de ouro como lingua dos trobadores, e no momento da caída en desgraza do Condado de Tolosa a corte desta cidade era considerada como unha das máis importantes de Europa no plano cultural.

A mediados do século XX diversos investigadores e historiadores recuperaron a memoria da cruzada albixense como reivindicación do patrimonio histórico-cultural da rexión cultural francesa de Occitania, sendo o concepto do catarismo explotado actualmente con fins comerciais turísticos principalmente, como a marca Pays Cathare (País Cátaro) con que se promociona o departamento do Aude ou os denominados castelos cátaros.

Cultura popular

A V entrega da saga de videoxogos Broken Sword fai referencia á fuxida dun grupo de cátaros do Castelo de Montsegur.

Véxase tamén

Bibliografía

• Gasc, Jean-Louis (2010). Les cathares (en francés). J. Grandcher/Trajectoire. ISBN 9782841975488. Arquivado dende o orixinal o 10 de xullo de 2018. Consultado o 09 de xullo de 2018. 
• Los cátaros. Hacia una pureza absoluta. Gallimar, Trieste. ISBN 84-406-8170-4. 
• Varios (sous présidence de Michel Roquebert). La Croisade Albigenoise. Centre d'Études Cathares. ISBN 2-9521024-0-6. 
• Cahiers de Fanjeaux, (2000), Collection d'Historie religieuse du Languedoc au Moyen Âge: Cathares en Languedoc (Cahier 3). Édic. Privat et Centre d'études historiques de Fanjeaux. ISBN 2-7089-3439-2
• El testamento del último cátaro, Capítulo cronología del Catarismo. Ediciones Temas de hoy. ISBN 84-8460-503-5. 
• Duby, Georges. "La pénétration en Languedoc". Histoire de la France, des origines à nos jours. París: Ed. Larousse. ISBN 2-03-575200-0. 
• Los Cátaros. Herejía y crisis social. Editorial crítica. ISBN 84-7423-234-1. 
• Mestre i Campi, Jesús (dir.). Atlas de los cátaros. Península. ISBN 978-84-8307-042-0. 
• Mestre i Godes, Jesús. Els Càtars. La vida i la mort dels Bons Homes. Barcelona: Edic. 62. ISBN 84-297-4677-3. 
• Mestre i Godes, Jesús. Contra els càtars. Barcelona: Edic. 62. ISBN 84-297-5087-8. 
• Nelli, René. Les Cathares. París: Art Loisirs. ISBN 84-270-1323-X. 
• Nelli, René. Diccionario del catarismo y las herejías meridionales. Palma de Mallorca: José J. de Olañeta. ISBN 978-84-7651-908-0. 
• Roquebert, Michel. "La croisade". Histoire des Cathares. París: Ed. Perrin. ISBN 2-262-01894-4. 

Ligazóns externas

• (en castelán) Los Cátaros, Francisco de Moxó - Biblioteca Gonzalo de Berceo
• (en catalán) Os cátaros
• (en francés) Herexías medievales
• (en francés) Voltaire, «De la croisade contre les languedociens», Essai sur les moeurs et l'esprit des nations et sur les principaux faits de l'histoire, depuis charlemagne jusqu'à louis XIII, chap. LXII
• (en inglés) Cruzada albixense
• (en castelán) Filosofía do catarismo polo filósofo Yves Maris
• (en castelán) Alberto Raúl Esteban Ribas, «Muret. La batalla decisiva». Antecedentes. El Territorio. Los ejércitos. El problema cátaro. La cruzada de Monfort (1209/13). La batalla de Muret.
• De la Rocha, Mapa do panorama político durante a cruzada albixense, www.satrapa1.com, 2009.
• Historia de la Guerra de los Albigenses.
  • Texto francés, con introdución e anotacións neste idioma, no sitio de Philippe Remacle (1944-2011): trad. do languedociano, introdución e anotacións de François Guizot extraídas da súa obra Collection des mémoires relatifs a l'Histoire de France; ed. en París.
    • 1; 2.
• Guillermo de Puylaurens (n. ca. 1200): Crónica ou Historia de la Guerra de los Albigenses.
  • Texto francés, con índice electrónico, no mesmo sitio: a introdución, a tradución e as anotacións están extraídas da mesma obra de Guizot.