Segura

Artikulu hau Gipuzkoako herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Segura (argipena)».

Segura
Gipuzkoa, Euskal Herria
Segurako Ama Jasokundearen eliza.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Goierri
Izen ofiziala	Segura
Alkatea	Izarra Urdalleta Iraola (EH Bildu)
Posta kodea	20214
INE kodea	20070
Herritarra	segurar
Ezizena	zopajalek
Kokapena
Koordenatuak	43°00′33″N 2°15′10″W
Azalera	9 km²
Garaiera	240 m
Distantzia	50 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	1.460 (2023) −9 (2022)
725 (%49,7)   (%50,8) 742
Dentsitatea	162,22 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 19,37
Zahartze tasa	% 13,11
Ugalkortasun tasa	‰ 67,69
Ekonomia
Jarduera tasa	% 77,17 (2011)
Genero desoreka	% 9,56 (2011)
Langabezia erregistratua	% 6,63 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 83,82 (2010)
Etxeko erabilera	% 75.05 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1256
Webgunea	https://www.segura.eus/

Segura Gipuzkoako hegoaldeko udalerri bat da, Goierri eskualdekoa, Oriaren haraneko buruan kokatua, ibai horren gaineko muino batean. Mutiloa, Idiazabal, Zegama eta Zerain herriekin egiten du muga. 1.498 biztanle zituen 2016. urtean.

Segura herriak, 1256an Segura izendatua izan aurretik, Erraztiolatza izena zuela uste da, eta gaur egun San Andres ermita dagoen inguruan zegoela. Antso X.ak sortu zuen 1256 urtean. Gaztela Europarekin komunikatzen zuen ibilbide estrategikoaren barruan kokatua zegoen.

Segurarrek zopajale ezizena hartzen dute eta, batzuetan, lumero-zopajale.

1996ko otsailaren 6an, Eusko Jaurlaritzak kultura ondasun izendatu zuen, monumentu-multzo sailkapenarekin.

Geografia

Udalerri mugakideak

• Mutiloa iparraldera
• Zegama hegoaldera
• Idiazabal ekialdera
• Zerain mendebaldera

Historia

Herriaren ikuspegi orokorra.

Herriari Gaztelako Alfontso X.ak eman zion hiribildu izaera, 1256an, Gasteizko Forua emanez. Hiri berria muino baten gainean eraiki zen, ibaiaren eskuinaldean, gotorlekua egiteko aproposeko lekuan. Kokapen hori oso komenigarria zen estrategiaren aldetik, Nafarroako Erresumaren mugan eta oso ondo komunikatuta baitzegoen, Gipuzkoarako bide nagusiaren ertzean hain zuzen ere. Bide hori Arabatik zetorren eta iparralderantz zihoan, Lizarratetik. Dagoen lekuagatik, Segura asko hazi zen Behe Erdi Aroan, eta hori erraz antzematen da hirigunea noraino zabaldu zen ikusita (3,4 hektareara iritsi zen). Hirigune historikoak Erdi Aroko morfologia gordetzen du argi eta garbi. Hiruki formazko plano irregularra dauka; bertan dago Kale Nagusia, eta huragurutzatuz,Untzurruntzaga kalea, Lardizabal eta Zurbano kaleetan banatzen dena.

Ondoren, XVI. mendetik aurrera, hiria bere garrantzia galtzen hasi zen, muga lekuz aldatzeagatik eta, batez ere, Lizarrate errepidea apurka-apurka baztertuta geratzeagatik, Leintz haraneko bidea nagusitzen hasi zenean. Horixe izan zen XVIII. mendean zalgurdien errege-bidea egiteko aukeratu zena. Etzegarateko bidea egin zenean, Segura komunikabide nagusietatik baztertuta geratu zen, eta merkataritza-hiri izateari utzi zion.

Azpiegiturak

• Oxiña Igerilekua
• Alustiza futbol zelaia
• Baratze pilotalekua
• Jai-alai pilotalekua
• Kultur etxea
• Liburutegia
• Laiotz herri eskola

Demografia

2019an herriak zituen 1.523 biztanleetatik %18,91k 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoak %10,37 ziren.

Segurako biztanleria

Ekonomia

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %2,8. Bigarren sektorea %33,4. Hirugarren sektorea %60,5. Eraikuntza %3,3.

Politika

2011ko udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Segurako alkatea Bilduko Eluska Gerriko izan zen.

Segurako udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24a		2011ko maiatzaren 22a
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euskal Herria Bildu*	5 / 9	404 (% 52,81)	5 / 9	440 (% 50,52)
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)**	4 / 9	355 (% 46,41)	4 / 9	380 (% 43,63)
*2011ko hauteskundeetan Bildu gisa aurkeztu zen koalizioa. **2011ko hauteskundeetan Segura Lantzen plataforma aurkeztu zen
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean

2015eko udal hauteskundeak

2015eko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 404 boto (5 zinegotzi), EAJ-PNVk 355 boto (4 zinegotzi), PSE-EEk 6 boto. Eñaut Telleria izendatu zuten alkate.

2019ko udal hauteskundeak

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 427 boto (5 zinegotzi), EAJ-PNVk 399 boto (4 zinegotzi) eta PSE-EEk 8 boto. Izarra Urdalleta izendatu zuten alkate.

Alkateak

Hauek izan dira Segurako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
Guillermo Areizaga Intxausti	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Guillermo Areizaga Intxausti	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Guillermo Areizaga Intxausti	1987	1991		Eusko Alkartasuna
Maria Carmen Echeverria	1991	1995		Eusko Alkartasuna
Karmentxu Etxeberria Erauskin	1995	1999		Eusko Alkartasuna
Luis Maria Telleria Leceta	1999	2003		Euskal Herritarrok
Mikel Areizaga Camara	2003	2007		Eusko Alkartasuna-Euzko Alderdi Jeltzalea
Maixabel Telleria Urbizu	2007	2011		Segura Lantzen
Eluska Gerriko	2011	2015		Bildu
Eñaut Telleria Urkia	2015	2019		Euskal Herria Bildu
Izarra Urdalleta Iraola	2019	2023		Euskal Herria Bildu
Izarra Urdalleta Iraola	2023	Jardunean		Euskal Herria Bildu

Kultura

Euskara

Segurako Laureano Telleriaren testigantza, eskolako lezio eta zigorren ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Segurako euskara gipuzkeraren aldaera bat da, sartaldeko euskaren artean, Goierriko euskara da herrian hitz egiten dena. Urolaldeko hizkerarekin batera Sartaldeko azpieuskalkia osatzen du Goierrikoak, baina Urolaldekoan sakonagoa da mendebaleko euskararen eragina. Nortasun beteko hizkera da Goierrikoa, batasun handikoa, nahiz eta gorabeherak badiren mendebaletik ekialdera, hau da, Segura, Zegama eta Legazpitik Zaldibia edo Legorretara. Ataungoa ere berezia da, ziurrenik, bakarti samar eta Nafarroako mugan dagoelako. Abaltzisketak eta Ikaztegietak Tolosaldearekin lotura egiten dute, eta Urretxuk eta Zumarragak, berriz, Goierri eta Urolaldearen artekoa.

2016an herritarren %83,67 euskalduna zen.

Jaiak eta tradizioak

Herriko festa nagusiak Donibane egunaren ingurukoak dira, Sanjoanak. Ekitaldi berezien artean, San Joan sua, haurren danborrada eta kuadrila arteko lehiaketa antolatzen dituzte, besteak beste.

Aste Santuan egindako prozesioak ospe handikoak dira. Herritarrek parte hartzen dute mezan eta prozesioan, hainbat jantzi jarrita: nazarenoak, meza-mutilak, aingeruak, erromatarrak, penitenteak... Bi egunetan egiten da prozesioa; horietako batean, herriko gazte bat Mikel santuaz janzten da, eta haur txikiak aingeruz. Bestalde, Kristo gurutzetik jeistearen antzezpen modukoa egiten da mezan.

Garai horren inguruan, udaberriko lore eta landareen azoka izaten da, martxoan eta hil berean, Iparra-Hegoa kultura ekimena (zazpi probintziak elkartzen dituena), musika, dantza eta hitzaldi eta eztabaidekin.

Zeraingo atea

Erdi Aroko Festa, bi urtetik behin, urte bikoitietan, uztailean. Bertan, herriko etxeetako atariak antzina bezala apaintzen dira, errepideak moztu eta lurra lastoz estaltzen da eta herritarrak mozorrotu egiten dira. Atarietan hainbat produkturen artisauak egon ohi dira ikusgai, eta produktu ugari salgai.

Euskal Herriko Solteko Dantza Txapelketa 1977tik ospatzen da Seguran. Guillermo Areizaga alkateak jarri zuen abian eta gaur egun Euskal Herriko txoko desberdinetako dantzariak elkartzen ditu. EITBk ematen du telebistan.

San Nikolas Txiki Eguna, abenduaren 6an, haurren zaindari den santuarena. Herriko sei urteko haur bat santuz janzten da eta ibilbide bat egiten du pottokaz herrian zehar. Umeak atzetik joaten dira eta herritarrek gozokiak botatzen dizkiete balkoitik abesti bat abestu ostean. Abestiak honela dio:

«

San Nikolas txikia Gure ganbaran hazia Gure ganbaran zer dago? Haren gona gorria. Bost eta sei bakailao jaleei, bost eta sei hamaika, txorixorik ez baldin badau,¹ berdin dela lukainka.

»

¹ badau = badago

Irratia

• Segura Irratia

Ondasun nabarmenak

Jesus Zirenearra.

Sakontzeko, irakurri: «Segurako Alde Zaharra»

• Segurako mendietan Brinkola-Zegamako Estazio Megalitikoa dago.

• Segurak hiribildu izaerari ondo eutsi dio eta Gipuzkoako multzo historiko-artistiko ederrenetakoa da, bai eraikuntzen motengatik bai horiek bilbatzen diren moduarengatik. Oinplanoak Erdi Aroko hirigintza-ezaugarriak mantentzen ditu: hiruki-itxurako antolaketa erregularra, iparraldetik sartzeko kale bakarra (Kale Nagusia), eta hortik ateratzen den beste kale bat, Unzurrunzaga. Hori bitan banatzen da, Lardizabal eta Zurbano kaleetan alegia. Kale Nagusia eta Zurbano eta Lardizabal kaleak paraleloak dira eta hiri zaharreko hegoaldean daude. Bi kantoi (Zerain eta Oxinakoak) kale horien perpendikularrean daude, eta zeharkako bideak osatzen dituzte. Hiriko errebala batez ere iparraldean garatu zen, bide zaharraren alboetan.

Sorkundetar komentua, hegoaldeko errebalean.

Hiria harresiz inguratuta egon zen garai batean, eta bost ate zituen. Horien artean nagusi ziren Behekoa (iparraldean) eta Goiko edo Gaztelako Ataria (hegoaldean). Bien bitartean errepidea zegoen, gaurko Kale Nagusian. Beste ateak Zeraingoa (Zubihaundikoa) eta Oxinakoa (Nafarroakoa) ziren, Zerain kantoiko sarreretan zeudenak, eta Oxinakoa, izen bereko kantoiaren ekialdeko muturrean zegoena. Hiri zaharraren inguruetan, mendebaldean, dagoen parrokia-eliza hiriko harresiaren zati bat zen. Gaur egun ez dago harresirik, baina kantoietako hiru atariak kontserbatu dira, baita hormaren zati batzuk ere, gune batzuetan.

Hiri zaharraren barrualdeko etxaldeak bikoitzak dira, eta dagokien karkaba kontserbatu da. Ertzetako etxaldeak, ordea, bakunak dira. Orubeetako batzuk estuak eta sakonak dira, gotiko berantiarrean bezalaxe, baina sute ugarien eragina ere sumatzen da bertan, horiek izan ondoren eraiki ziren etxeetan. Bestalde, populazioa oso astiro hazten zenez, esparru zabalagoak sortu ziren, hala nola Oxina kantoian dagoen San Juan plaza. Hori 1645eko sute handiaren ondoren egin zen, etxalde oso bat desagertzean gelditutako orubeak udalaren esku geratzean.

Eraikinak mota anitzekoak dira, baina batez ere mehelina duten etxeak daude, bi edo hiru solairukoak. Aniztasunak arkitekturaren bilakaera islatzen du: badaude hiriko etxe tradizionalak, 1645eko sutearen ondoren egindako etxe klasizistak (barrokoak), Pizkundeko eta Barrokoko jauregiak eta neoklasizismo eta eklektizismoko adibideren bat.

Hiriko etxe tradizionalak ugari dira. Lursail sakonetan egindako eraikinak dira, zeharkako bi hormarte dituztenak. Suhesi bat daukate mehelin moduan. Fatxadetan bilbadura daukate eta solairuak hegalkinean eginda daude. Kale Nagusiko 12an dagoena, Ardixarra, aipatzeko da, horixe baita, agian, Segurako hiri zaharreko etxerik zaharrena. Barroko klasizista ere leku askotan sumatzen da: estilo horretako eraikinak soilak dira, hiriko etxearen eta jauregiaren arteko erdibide bat. Beren fatxadak harlanduzkoak izaten dira, arku itxurako portadekin. Horietako batzuen lursailak Erdi Aroko neurrikoak dira; beste batzuen orubeak zabalagoak dira, Kale Nagusiaren hasierako Balantzegi etxea esaterako, eta horietako batzuk eraikin askeak dira (Ondarra, Latinetxe). Jauregi izeneko jauregiaren estiloa ere barrokoa da, baina apaindura gehiagorekin. Neoklasiko herrikoiari dagokionez, adibideak San Juan plazan eta, batez ere, errebalean ditugu. Eraikin horiek diskretuak dira eta erraz egokitzen zaizkio hiri zaharrari. Eklektizismo historizistaren adierazgarri nagusia Zurbano jauregia da, gaurko Kultura Etxea alegia. Estilo erromantikoaren adibideak ere badaude: Alustiza jauregia (Kale Nagusiaren bukaeran) eta Arrietaenea etxea (Untzurruntzaga kalean).

Hirigunean balio handiko eraikinak hauek badaude, besteak beste:

Arrue jauregia.

Gebara jauregia

• Ama Jasokundearen eliza, XVI. mendeko euskal gotikoko adierazgarria. Areto-eliza edo hallenkirche motakoa da, garaiera bereko hiru nabez osatua baitago. Erretaula XVIII. mendekoa da, estilo barroko-rokokoan zizelkatua, eta monumentu izendatua.
• Sorkundetar komentua, antzinako Santa Isabel komentua, 1519an sortua. Bertan XV. mendeko Kristo gurutziltzatu gotiko bat dago, Gipuzkoako zurlan baliotsuenetakoa. Bertako erretaula ere XVIII. mendeko barrokoa da.
• Hainbat ermita dago Seguran eta inguruetan, hala nola, Santa Kruz (XVI. mendea), Maria Magdalena, San Andres, Santa Grazi, Santa Barbara eta San Sebastian (XVIII. mendea).
• Alustiza jauregia (XIX. mendea)
• Ardixarra (edo Don Gartzi etxea), XVI. mendeko zurezko eta troskazko hormarteko etxea, bertako ganbaran Euskal Herrian bakarra den Erdi Aroko Interpretazio Zentroa dago.
• Gebara etxea, XV. mende amaierakoa, Errege-erregina katolikoen etxezainak eraikia.
• Arrue jauregia, Gaztelako portale desagertuaren ondoan eraikitzen hasi ziren XVI. mende hasieran. Garai horretakoa da beheko solairua, erdi-puntuko arkua duena. 1645. urtean, goiko solairuak adreiluekin berregin zituzten, estilo mudejar pizkundetarrean.
• Auzgartetarren etxea (XVII. mendea)
• Balentzegi jauregia, XVII. mendekoa.
• Beti alai frontoia (XX. mendea)
• Gotzainaren jauregi zaharra (XVII. mendea)
• Jauregi ataria (XVI. mendea)
• Jauregi etxea (XVII. mendea)
• Lardizabal jauregia, XVII. mendekoa, Udaletxea dago gaur bertan. José Ignacio Linazasoro arkitekto donostiarrak eraberritu zuen.
• Oxina ataria (XIV)
• San Juan babes-etxea (XVIII. mendea)
• Segura etxea (XVII. mendea)
• Yarza jauregia (XVIII. mendea)
• Zeraingo atea (XIV. mendea)
• Zurbano jauregia (XIX. mendea)

Jauregi etxea

Hirigunetik kanpora dauden eraikinak:

• Armaola burdinola eta errota (XIV. mendea)
• Armaola zubia (XVIII. mendea)
• Arrabiola burdinola eta errota (XVI. mendea)
• Madalena Haundi baserria
• Ornagusi errota (XIX. mendea)
• Zubiaundi zubia

Segurar ospetsuak

• Juan Bautista Orendain (1683-1731), politikaria.
• Jose Ignazio Gerriko (1740-1824), apaiza eta euskal idazlea.
• Jose Antonio Pikasarri (1769-1843), apaiz eta musikaria.
• Esteban Zurbano (1820-1890), Gipuzkoako ahaldun nagusia.
• Leon Olalkiaga (1859-1919), albaitaria.
• Gabino Alustiza (1888-1936), politikaria.
• Migel Zubiaga Imaz (1903-?), apaiz eta idazlea.
• Xegundo Galarza (1924-2003), euskal pianista eta musikagilea.
• Joseba Intxausti (1936-2023), fraide frantziskotar, idazle, historialari eta irakaslea.
• Guillermo Areizaga (19??-1991), hamabi urtez alkate izandakoa, Euskal Herriko Solteko Dantza Txapelketa (Guillermo Areizaga saria) 1977an abiarazi zuena.
• Lourdes Imaz (1952-), irakasle ohia eta antzerki zuzendaria.
• Martin Alustiza (1961-), esku huskako pilotaria.
• Xabier Aldanondo (1967-), txirrindulari ohia.
• Garazi Goia (1978-), idazlea.
• Xabier Auzmendi (1997-), futbolaria.

Partzuergoak

Segura Gipuzkoako Partzuergo Txikiko eta Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorreko kide da berauen sorreratik.

Argazki galeria

• 
  Zurbano jauregia
• 
  Oxina ataria
• 
  Balenzegi jauregia
• 
  Ardixarra etxea
• 
  Alustiza jauregia

Erreferentziak

• Edukiaren zati bat monumentu hau sailkatutako kultura-ondasun izendatzen duen lege testutik hartu da. Izan ere, testua jabari publikokoa da eta ez du jabetza intelektualik, Espainiako Jabetza Intelektualaren Legeko 13. artikuluan xedatu denez (Espainiako Aldizkari Ofiziala, 97. zenbakia, 1996-04-22).

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa

• Segurako Udalaren webgunea
• Aldabe Zerbitzu Turistikoak
• Segura irratia
• Segurako albisteak Goierriko Hitzan

• Datuak: Q532136
• Multimedia: Segura (Gipuzkoa) / Q532136
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Segura