Edukira joan

Kuartzo

Wikipedia, Entziklopedia askea
Infotaula de mineralKuartzoa

Tibet mendian aurkitutako kuartzo kristalak
Ezaugarri orokorrak
KategoriaSilikatoa, oxido minerala
FormulaSiO2
Dana sailkapena75.01.03.01 (tektosilikatoak)
Nickel-Strunz sailkapena4.DA.05 (oxidoak)
Sistema kristalinoα kuartzoa: Trigonala β kuartzoa: Hexagonala
Talde espazialKuartzo (α) baxua= P 3221 Kuartzo (β) altua= P 3121
Talde puntualtrigonal-trapezoidal (en) Itzuli
Zelda unitateaa = 4,9133 Å , c = 5,4053 Å; Z = 3
Masa molarra60.08 g/mol
Eponimoacross vein (en) Itzuli
Identifikazioa
KoloreaAldakorra: gardena, zuria
Habitoa6 aldeko prisma, 6 aldeko piramide batean amaitzen dena (tipikoa), drusoa, ale finetik mikrokristalinora, masiboa
FrakturaKonkoidala
Gogortasuna
Mohs eskalan		7 Mohs eskalan. Balio txikiagoak aldaera ezpuruagoetan.
DistiraBeirakara; Opakua masiboa denean.
PleokroismoaBat ere ez
Birrefringentzia+0,009
MarraZuria
Dentsitate erlatiboa2,65 g/cm
Urtze puntua1670 °C (β tridimita) 1713 °C (β kristobalita)
DisolbagarritasunaDisolbaezina; 1 ppm 400 °C-an, 2600 ppm 500 °C-an

Kuartzoa silizio- eta oxigeno-atomoz osatutako mineral kristalino gogorra da. Atomoak SiO4-ren silizio-oxigenozko tetraedro-egitura jarraitu batean lotuta daude, eta oxigeno bakoitza bi tetraedroren artean banatzen delarik, SiO2-aren formula kimiko orokor bat ematen du. Kuartzoa kontinente-lurrazaleko bigarren mineralik ugariena da, feldespatoaren atzetik.[1]

Kuartzoa bi formatan ager daiteke: α kuartzoa (normala) eta β kuartzoa (tenperatura altukoa), biak kiralak izanik. α kuartzoaren β kuartzorako eraldaketa 573 °C-an gertatzen da bat-batean (846 K; 1063 °F). Eraldaketarekin batera bolumen-aldaketa nabarmena gertatzen denez, erraz eragin dezake tenperatura-atalase hori zeharkatzen duten zeramikaren edo arroken haustura.

Hainbat kuartzo-aldaera daude, eta horietako batzuk harribitxi eta erdi-bitxiak dira. Antzinatik, kuartzo-aldaerak izan dira harri gogorreko bitxiak eta tailuak egiteko mineral erabilienak, bereziki Eurasian. Kuartzoa Mohs gogortasun-eskalan 7 balioa hartzen duen minerala da. Mohs eskala material baten gogortasuna zehazteko marratze-metodo kualitatiboa da.

Izenaren jatorria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzo hitza alemanezko Quarz[2] hitzetik eratorria da. Horrez gain, Poloniako dialekto bateko kwardy terminoan ere badu jatorria, txekieraz 'gogorra' esan nahi duena.[3] Beste teoria batek dio kuartzo hitza grekerazko kristallos hitzetik datorrela eta, 'izotza' esan nahi duena.[4] Izan ere, antzinako grekoek uste zuten kuartzoa urtu ezin zen izotza zela. Gaur egun, harkaitzezko kristal terminoa kuartzo-formarik garbienetarako izen alternatibo bezala erabiltzen da batzuetan.

Kristal-habitua eta -egitura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzoa kristal trigonaleko sistemari dagokio. Kristal-forma ideala sei aldeko prisma da, mutur bakoitzean sei aldeko piramideekin amaitzen dena. Naturan, kuartzo-kristalak maklatuta, distortsionatuta, edo kuartzozko edo beste mineral batzuetako alboko kristalekin gurutzatuta agertzen dira.

Ongi eratutako kristalak mugarik gabeko hazkundea duten guneetan eratzen dira; normalean, kristalak matrize bati lotuta daude beste muturrean, eta amaiera-piramide bat baino ez dago. Hala ere, bi bukaerako kristalak sortzen dira aske garatzen diren lekuan, adibidez, igeltsuan. Kristal horiek kuartzozko geodaren barruko hutsunean daude, geruza bat osatzen.

Kuartzoa kristal trigonaleko sisteman kristaltzen da, P3121 edo P3221 talde espazialetan, kiraltasunaren arabera. Kuartzoak sistema hexagonala du, P6222 eta P6424 talde espazialek osatua.[5] α kuartzoen eta β kuartzoen arteko eraldaketak tetraedroen arteko biraketa baino ez du eragiten, forma aldatu gabe

α kuartzoaren kristal-egitura (bola gorriak oxigenoa dira eta bola grisak silizioa)
β kuartzoa

Aldaerak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzoan hainbat aldaera bereiz daitezke, eta aldaerak hiru taldetan banatu dira: polimorfoak, mikroegituraren araberakoak eta kolorearen araberakoak.

Polimorfoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Polimorfoak konposizio kimiko berdina baina egitura ezberdina duten mineralak dira. Kuartzoaren polimorfoak hurrengoak dira: α kuartzoa (baxua), β kuartzoa, tridimita, moganita, kristobalita, coesita, stishovita eta letxatelierita.

Tridimita eta kristobalita tenperatura altuko SiO2-aren polimorfoak dira, silize kantitate altuko harri bolkanikoetan aurkitzen direnak. Koesita, SiO2-aren polimorfo trinkoagoa da, meteoritoen inpaktua gertatu den toki batzuetan eta lurrazaleko ohikoak direnak baino presio altuagoetan eratutako harri metamorfikoetan azaltzen dena. Stishovita SiO2-aren polimorfo bat da, are trinkoagoa eta presio handiagokoa, meteoritoek talka egiten duten toki batzuetan baino azaltzen ez dena. Letxatelierita silize amorfoko SiO2-zko beira da.

Mikroegituraren araberakoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzo-aldaeren izen asko historikoki mineralaren koloretik sortu ziren arren, gaur egungo izenen eskema zientifikoak nagusiki mineralaren mikroegituran oinarritutakoak dira. Kolorea bigarren mailako identifikatzailea da mineral kriptokristalinoetarako, baina identifikatzaile nagusia da aldaera makrokristalinoetarako.

Kuartzo mota nagusiak
Motak Kolorea eta deskripzioa Gardentasuna
Agata Kolore anitzeko bandak eta tolesak dituen kaltzedonia. Erditransluzidotik transluzidora.
Ametista More koloreko kuartzoa. Gardena.
Ametrina Amatistaren eta zitrinoaren arteko nahasketa, bioleta/bioleta eta hori edo laranja/marroi ñabardurekin. Gardena.
Kaltzedonia Kuartzo kriptokristalino zuntsua, aldaera askotan agertzen dena. Terminoa moganitarekin hazitako kolore zuri edo argiko materialerako erabiltzen da sarri; bestela, izen zehatzagoak erabiltzen da.
Zitrina Laranja gorrixka edo marroi koloreetara gerturatzen den kuartzo horia, eta batzuetan hori berdexkakoa. Gardena.
Kornalina Kaltzedonia laranja gorrixka. Zeharrargia.
Arroka-kristala Kolorgea. Gardena.
Kuartzo ketua Gris argitik ilunera doan kuartzoa, batzuetan tonu marroia duena. Zeharrargitik opakura.
Dumortierita kuartzoa Dumortierita kristal kopuru handiak ditu. Urdina.
Kuartzo esnekara Zuria da, eta diasterismoa erakuts dezake. Zeharrargitik opakura.
Kuartzo arrosa Arrosa da, eta diasterismoa erakuts dezake. Gardena.
Kuartzo distiratsua Errutiloaren orratz formako inklusioak ditu .
Herkimer diamantea Kolorgea. Gardena.
Jaspea Kuartzo kriptokristalino opakua, normalean gorritik marroira doana, baina askotan beste kolore batzuk ere izan ohi ditu. Opakua.
Tigre-begia Urre koloreko zuntzezko kaltzedonia. Marroi gorrixka edo urdinxka izan daiteke, eta chatoyancya erakusten du.
Onix Kolore anitzeko banda zuzenezko kaltzedonia edo pedernala. Erdizeharrargitik opakura.
Prasiolita Menda berdea. Gardena.
Venturina Abentureszentziaz distiratzen duten inklusio txiki lerrokatuak (mikak normalean) dituen kuartzoa. Zeharrargitik opakura.

Kolorearen araberakoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzo purua, tradizionalki kuartzo garbi deritzona, kolorgea eta gardena da. Ohiko kolore-aldaerak zitrina, kuartzo arrosa, amatista, kuartzo ketua eta esne itxurako kuartzo dira, beste batzuen artean.[6] Kolore-bereizketak orbital molekularrak aldatzen dituzten ezpurutasunen presentziaren ondorioz sortzen dira espektro ikusgaian, eta koloreak eragiten dituzten trantsizio elektroniko batzuk gertatzea eragiten dute.

Amatista

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amatista kuartzo-aldaera bat da, bioleta bizi distiratsu batetik hasi eta labanda tonu ilun edo opaku bateraino aldatzen dena. Munduko amatistarik handienak Brasil, Mexiko, Uruguai, Errusia, Frantzia, Namibia eta Marokon daude. Batzuetan, amatista eta zitrinoa kristal berean hazten dira. Hazkunde mota horri ametrina deritzo. Amatistak sortzeko, burdina behar da.

Kuartzo urdina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzo urdinak magnesio-riebeckita haritsua edo crocidolita-inklusioak ditu.[7]

Dumortierita kuartzoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzo zatien barruan dumortierita minerala sartzen denean, sarri, tonu urdina duten zeta itxurako orbanak sortzen dira, purpura eta gris kolorea igortzen duten tonuez gain. Dumortierita kuartzoak (batzuetan kuartzo urdin esaten zaiona), batzuetan, kolore argi eta iluneko gune kontrastagarriak erakusten ditu azalera osoan zehar[8][6]. Kuartzo dumorteritaren forma batzuekiko interesa Indian eta Estatu Batuetan agertu zen bereziki bildumatzeko moduko harri preziatu bezala.

Zitrina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zitrina kuartzo-aldaera bat da, burdina-ezpurutasunengatik hori zurbil eta marroi arteko kolorea duena. Zitrina naturalak arraroak dira; zitrina komertzial gehienak termikoki tratatutako amatistak edo kuartzo ketuak dira. Hala ere, termikoki tratatutako amatista batek lerro txikiak izango ditu kristalean, zitrina natural baten itxura uherra edo ketsua izan beharrean. Ia ezinezkoa da zitrina moztua eta topazio horia begi-bistaz bereiztea, baina gogortasunean ezberdinak dira. Brasil da zitrina-ekoizle nagusia, eta haren ekoizpenaren zati handi bat Rio Grande do Sul estatutik dator. Izena latinezko citrinaque hitzetik dator, horia esan nahi duena, eta, era berean, zunda hitzaren jatorria ere bada. Batzuetan, zitrina eta amatista elkarrekin aurki daitezke kristal berean, ametrina esaten zaiona.[7] Zitrinari merkatariaren harria edo diruaren harria ere esaten zitzaion behinola, oparotasuna ekarriko zuela esaten baitzen.[9]

Kuartzo esnekara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzo esnekara edo esne itxurako kuartzoa kuartzo kristalinoaren aldaerarik ohikoena da. Kolore zuria kristalen eraketan harrapatutako gas, likido edo bien inklusio ñimiñoek eragiten dute.[10] Horrek aplikazio optikoetarako eta kalitatezko harribitxietarako balio txikikoa izatea eragiten du.[11]

Kuartzo arrosa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzo arrosa arrosa eta gorri koloredun kuartzo mota da. Oro har, uste da haren kolorea titanio-, burdina- edo manganeso-arrastoen ondorio dela. Kuartzo arrosa batzuek errutilo-orratz batzuk dituzte. Orratz horiek asterismo bat eragiten dute igorritako argian.

Gainera, kuartzo arrosa mota bitxi bat dago, kuartzo arrosa kristalinoa ere deritzona. Haren kolorea, ustez, fosfato- edo aluminio-arrastoek eragiten dute. Kristalen kolorea, itxuraz, fotosentikorra da, eta koloregabetu egin daiteke.[12]

Kuartzo ketua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzo ketua gris zeharrargitsua den kuartzo mota da. Oso gardena izatetik ia opakua izatera alda daiteke. Batzuk beltzak ere izan daitezke.

Prasiolita

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Prasiolita, bermarina ere esaten zaiona, kolore berdeko kuartzo-aldaera bat da. Naturan arraroa den minerala da; kuartzo berde gehiena termikoki tratatutako amatista izaten da.[13]

Herkimer-diamantea
Kristala
Ametrine
Amatista
Kuartzo urdina
Kaltzedonia
Errutilo-kuartzoa
Kuartzo arrosa
Prasiolita
Zitrina
Kuartzo zetroa
Kuartzo ketua

Piezoelektrizitatea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzozko kristal-mota batzuek propietate piezoelektrikoak dituzte; potentzial elektriko bat garatzen dute tentsio mekanikoa aplikatu ondoren.[14] Kuartzozko erlojua, kuartzo minerala erabiltzen duen gailu familiarra da. Kuartzoa tenperatura altuetan kristaltzen bada, β kuartzoa izango da, baina tenperaturak jaisten badira, berriz, α kuartzo bilakatzen da; horrela, piezoelektrizitatea galtzen du eta ezin daiteke kuartzo hori erabili erlojuak egiteko.

Mineral-hobiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzoa aire zabaleko meategietatik ustiatzen da. Mineral-hobietan, gutxitan erabili ohi dituzte lehergailuak kuartzozko zain sakonak ustiatzeko. Horren arrazoia da, kuartzoa bere gogortasunagatik ezaguna den arren, bat-batean tenperatura-aldaketa baten eraginpean jartzen bada, erraz eraldatzen dela, leherketa batean bezala.[15]

Balio ekonomikoa eta erabilgarritasuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzoa garrantzi ekonomiko handiko minerala da, erabilera asko baititu. Haren propietate piezoelektrikoagatik erlojugintzan erabiltzen da zehaztasun handiko manometroak egiteko edota uhinak egonkortzeko. Beiren, esmalteen eta portzelanen ekoizpenerako erabiltzen da, baita harribitxi bezala ere.[16]

Tratamendu sintetikoak eta artifizialak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Metodo hidrotermalaren bidez hazitako kuartzozko kristal sintetikoa, 19 cm inguruko luzera eta 127 gramoko pisua duena.

Kuartzo-aldaera guztiak ez dira naturalak. Kuartzo gardeneko kristal batzuk beroarekin edo gamma-irradiazioarekin trata daitezke, berez sortuko ez litzatekeen kolorea sortzeko. Tratamendu horiekiko sentikortasuna kuartzoa atera zen lekuaren araberakoa da.

Prasiolita, oliba kolorekoa, tratamendu termikoaren bidez sortzen da; hala ere, Poloniako Silesia Beherean ere aurkitu da prasiolita naturala. Zitrina modu naturalean ager daitekeen arren, askotan amatistaren edo kuartzo ketuaren tratamendu termikoen emaitza da. Kornalinari tratamendu termiko orokorra egiten zaio, kolore gehiago izan ditzan.

Kuartzo sintetikoa industrian erabiltzeko sortzen da. Monokristal handi eta paregabeak autoklabe batean sintetizatzen dira prozesu hidrotermalaren bidez. Gainera, beste kristal batzuk bezala, kuartzoa metalezko lurrinez estalita egon daiteke, eta, orduan, distira erakargarri bat edukitzen du.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kuartzoa, materialik ohikoena da Australiako aborigenen mitologian. Europako hilerrietan ere aurkitzen da kuartzoa, Irlandan adibidez, Newgrange edo Carrowmore bezalako hileta-testuinguruetan. Kuartzorako irlandar hitza grianchloch da, 'Eguzki-harria' esan nahi duena. Kuartzoa historiaurreko Irlandan ere erabili zen, baina baita beste herrialde askotan ere, harrizko tresnak egiteko; kuartzo zein harkaitz-kristala historiaurreko herrien teknologia litikoen bidez zizelkatuta ageri dira.[17]

Jadea, antzinatik, zizelkatzeko harririk preziatuena izan zen Ekialdeko Asian eta Amerika Aurrekolombinoan, baina Europan eta Ekialde Ertainean kuartzo-aldaera ezberdinak izan ziren ohikoenak harri gogorreko hainbat bitxi motatarako, grabatutako harribitxi eta kameo harribitxiak, harkaitz-kristalezko pitxerrak eta edalontzi bitxiak, adibidez. Tradizioz, XIX. mendearen erdialdera arte oso baloratuak izan ziren objektuak ekoizten jarraitu zuten, neurri handi batean, modatik pasa zen arte, bitxigintzan izan ezik.

Plinio Zaharra naturalista erromatarrak, kuartzoa, ‘urezko izotza’ zela uste zuen, etengabe izoztua denbora luzearen ondoren.[18] Horrek zerikusia izan dezake kristal hitzarekin; izan ere, grezierazko κρla σταλλος hitzetik dator eta 'izotza' esan nahi du. Ideia hori babestu zuen esanez kuartzoa glaziarretatik gertu dagoela Alpeetan, baina ez mendi bolkanikoetan, eta kuartzozko kristal handiak esferatan sortu zirela eskuak hozteko. Ideia horrek gutxienez XVII. mendera arte iraun zuen. Plinio Zaharra kuartzoak argia espektro batean zatitzeko duen ahalmenaz jabetu zen.

XVII. mendean Nicolas Stenok kuartzoari buruz egindako ikerketen ondorioz, kristalografia modernorako bidea erraztu zuen. Kuartzozko kristal baten tamaina edo forma edozein direlarik, haren prismen aurpegi luzeak beti 60 graduko angelu perfektua osatzen zuela ikusi zuen.[19]

Kuartzoaren propietate piezoelektrikoak Jacques eta Pierre Curiek aurkitu zituzten 1880an.[20] George Washington Piercek kuartzozko kristalezko osziladoreak diseinatu eta patentatu zituen 1923an.[21] [22]Warren Marrisonek lehen kuartzozko erloju oszilatzailea sortu zuen Cady eta Pierceren lanean oinarrituta 1927an.

Kuartzoa sintetizatzeko ahaleginak XIX. mendearen erdialdean hasi ziren: zientzialariak mineralak laborategi-balditzetan sortzen saiatu ziren, mineralak naturan sortzen zireneko baldintzak imitatzeko. Karl Emil von Schafhäutl geologo alemaniarra (1803-1890) kuartzoa sintetizatu zuen lehen pertsona izan zen, 1845ean kuartzo-kristal mikroskopikoak sortu zituenean. Hala ere, lehen ahalegin horietan sortutako kristalen kalitatea eta tamaina mugatu samarrak izan ziren.[23]

1930eko hamarkadan, industria elektronikoa geratu zen kuartzo-kristalen menpe. Kristal onargarrien iturri bakarra Brasil izan zen, baina Bigarren Mundu Gerran Brasilen hornidurak eten ziren eta, beraz, hainbat nazio kuartzoa merkataritza-mailan sintetizatzen saiatu ziren. Richard Nacken mineralogista alemaniarrak (1884-1971) nolabaiteko arrakasta lortu zuen 1930 eta 1940ko hamarkadetan.[24] Gerra ostean, laborategi asko kuartzozko kristal handiak lantzen saiatu ziren. Estatu Batuetan, Estatu Batuetako Armadako Seinaleen Kidegoak Bell Laboratories eta Brush Development Company kontratatu zituzten kristalak sintetizatzeko, Nackenen ereduari jarraituz.[25]1948an Brush Development-ek 1,5 hazbeteko (3,8 cm) diametroa zuten kristalak garatu zituen, orain arteko handienak.[26] 1950eko hamarkadan, sintesi hidrotermaleko teknikek kuartzo-kristal sintetikoak sortzen zituzten eskala industrialean, eta gaur egun industria elektroniko modernoan erabiltzen den ia kuartzo-kristal guztia sintetikoa da.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Anderson, Robert S.; Anderson, Suzanne P.. «Coastal geomorphology» Geomorphology (Cambridge University Press): 502–531. ISBN 978-0-511-79482-7. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  2. ↑ «Entomologisches Wörterbuch der Deutschen Sprache» Geschichte der deutschen Sprache (De Gruyter): 5–5. 1911-12-31 ISBN 978-3-11-144611-0. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  3. ↑ Meunier, Jean Dominique. (1992-12-15). «Precipitation of minerals between detrital quartz and quartz overgrowths in sandstones» European Journal of Mineralogy 4 (6): 1401–1406.  doi:10.1127/ejm/4/6/1401. ISSN 0935-1221. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  4. ↑ Tomkeieff, S. I.. (1942-03). «On the origin of the name ‘quartz’» Mineralogical Magazine and Journal of the Mineralogical Society 26 (176): 172–178.  doi:10.1180/minmag.1942.026.176.04. ISSN 0369-0148. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  5. ↑ Donnay, J. D. H.. (1954-04). «PART II.—DETERMINATIVE TABLES» Crystal Data: Classification of Substance by Space Groups and Their Identification from Cell Dimensions (Geological Society of America): 135–596. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  6. ↑ a b (Ingelesez) «The Mineral and Gemstone Kingdom: Home» www.minerals.net (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  7. ↑ a b «Mindat.org» www.mindat.org (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  8. ↑ Oldershaw, Cally.. (2003). Firefly guide to gems. Firefly Books ISBN 1-55297-814-1. PMC 51292154. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  9. ↑ Citrine. John Wiley & Sons, Inc. 2005-10-14 ISBN 0-471-74398-4. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  10. ↑ Hurrell, Karen.. Gemstones : a complete color reference for precious and semiprecious stones of the world. ISBN 0-7858-3498-2. PMC 951158352. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  11. ↑ «milky quartz» Dictionary of Gems and Gemology (Springer Berlin Heidelberg): 572–572. ISBN 978-3-540-72795-8. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  12. ↑ Balitskaya, O. V.. (2008-08). «Genetic approach to the resolution of gemological problems of quartz and its colored varieties» Doklady Earth Sciences 421 (2): 992–994.  doi:10.1134/s1028334x08060299. ISSN 1028-334X. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  13. ↑ «The Quartz Page: Prasiolite» www.quartzpage.de (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  14. ↑ Advanced piezoelectric materials : science and technology. (Second edition. argitaraldia) ISBN 978-0-08-101255-0. PMC 992170033. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  15. ↑ Bluszcz, Andrzej; Bøtter-Jensen, Lars. (1995-10). «Dosimetric properties of natural quartz grains extracted from fired materials» Radiation Measurements 24 (4): 465–468.  doi:10.1016/1350-4487(95)00005-y. ISSN 1350-4487. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  16. ↑ «El cuarzo. Museo de Mineralogía de la UAM.» www.uam.es (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  17. ↑ «A New history of Ireland: v1: Prehistoric and early Ireland» Choice Reviews Online 43 (09): 43–5515-43-5515. 2006-05-01  doi:10.5860/choice.43-5515. ISSN 0009-4978. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  18. ↑ General guide, Chicago Natural History Museum : formerly Field Museum of Natural History.. Chicago Natural History Museum, 1956 (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  19. ↑ Steno, Nicolaus; Winter, John Garrett. (1916). The prodromus of Nicolaus Steno's dissertation concerning a solid body enclosed by process of nature within a solid; an English version with an introduction and explanatory notes. Macmillan and company, limited, (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  20. ↑ Curie, Jacques; Curie, Pierre. (1880). «Développement par compression de l'électricité polaire dans les cristaux hémièdres à faces inclinées» Bulletin de la Société minéralogique de France 3 (4): 90–93.  doi:10.3406/bulmi.1880.1564. ISSN 0150-9640. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  21. ↑ Pierce, George W.. (1923). «Piezoelectric Crystal Resonators and Crystal Oscillators Applied to the Precision Calibration of Wavemeters» Proceedings of the American Academy of Arts and Sciences 59 (4): 81.  doi:10.2307/20026061. ISSN 0199-9818. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  22. ↑ Carey, Charles W.. (2000-02). Pierce, George Washington (1872-1956), physicist and inventor. Oxford University Press (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  23. ↑ Handbook of Hydrothermal Technology. 2013  doi:10.1016/c2009-0-20354-0. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  24. ↑ Henry, J-Y.. (1976-05). «Analyse thermique differentielle par couples thermoelectriques en synthese hydrothermal» Materials Research Bulletin 11 (5): 573–576.  doi:10.1016/0025-5408(76)90241-5. ISSN 0025-5408. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  25. ↑ HALE, D. R.. (1948-04-16). «The Laboratory Growing of Quartz» Science 107 (2781): 393–394.  doi:10.1126/science.107.2781.393. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).
  26. ↑ «544. Apparatus for growing semiconductor single crystals in a magnetic field. (USSR)» Vacuum 23 (8): 303. 1973-08  doi:10.1016/0042-207x(73)92406-8. ISSN 0042-207X. (Noiz kontsultatua: 2020-11-26).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuartzo&oldid=9961418"(e)tik eskuratuta