Klasizismo (musika)

Aldi klasikoa edo klasizismoa europar musikan, Barrokoaren eta Erromantizismoaren arteko aldia izan zen (XVIII. mendearen amaiera eta XIX. mendearen hasiera bitartekoa). J. Haydn eta W.A. Mozart konpositoreen musika da aldi horretako sorkuntzaren adierazle aipatuena (L. Van Beethoven ere klasizismoaren barnean kokatu ohi dute aditu batzuek).^[1] Egun Neoklasizismo deituriko garai kultural eta artistikoarekin (arkitekturan, literaturan eta beste arteetan) bat dator. Bere hiriburuak Berlin, Paris, Mannheim eta, batez ere, Viena izan ziren. Testuren argitasuna, esaldien simetria, tonalitate osoaren finkapena eta forma musikal klasikoen ezarpena (sinfonia, sonata, laukotea...) ditu ezaugarri.

Ezaugarriak

"Musika klasikoa" hitzak Erdi Arotik 2000ko hamarkadara arteko mendebaldeko musika artistiko guztia hartzen duen arren, Aro Klasikoa 1750eko hamarkadatik 1820koaren hasierara bitarteko mendebaldeko musika artistikoaren garaia izan zen, Wolfgang Amadeus Mozart, Joseph Haydn eta Ludwig van Beethovenen garaia.

Garai klasikoak konposizio, aurkezpen eta estilo arau asko ezarri zituen, baita pianoa teklatu instrumentu nagusi bihurtu zenean ere. Orkestra baterako beharrezkoak ziren oinarrizko indarrak neurri batean estandarizatu egin ziren (nahiz eta hurrengo mendeetan instrumentu sorta zabalago baten potentziala garatu ahala hazi egingo ziren). Ganbera-musikan, serenatentzako 8 edo 10 interprete arteko taldeak sartu ziren. Operak garatzen jarraitu zuen, Italian, Frantzian eta alemanieraz hitz egiten zen lurraldeetan. Opera buffak, opera komiko forma batek, ospea irabazi zuen. Sinfonia forma musikal gisa finkatu zen, eta kontzertua birtuosismoa erakusteko bide gisa garatu zen. Orkestrek jada ez zuten klabikordiorik behar (barroko estiloko continuum tradizionalaren parte izan zena) eta biolin jotzaile nagusiak zuzentzen zituen (orain concertino deitua)^[2].

Garai klasikoko musikariek barroko garaiko instrumentu asko erabiltzen jarraitu zuten, hala nola biolontxeloa, kontrabaxua, txirula gozoa, tronboia, tinbalak, fortepianoa (piano modernoaren aitzindaria) eta organoa. Instrumentu barroko batzuk erabilerarik gabe erori ziren bitartean (adibidez, tiorba eta racketta), instrumentu barroko asko gaur egun erabiltzen diren bertsioetan bihurtu ziren, hala nola biolin barrokoa (biolin bihurtu zena), oboe barrokoa (oboe bihurtu zena) eta tronpeta barrokoa, balbula normaleko tronpeta bihurtu zena. Garai klasikoan, orkestran erabilitako harizko instrumentuak eta ganberako musika, harizko laukoteak kasu, orkestraren harizko sekzioa osatzen duten lau instrumentu bezala estandarizatu ziren: biolina, biola, biolontxeloa eta kontrabaxua. Barroko garaiko harizko instrumentuak, hala nola trastedun arku-biolak, pixkanaka ezabatu ziren. Zurezko haizezko instrumentuak klarinete baxua, corno di bassetto, clarinette d'amour, klarinete klasikoa, xaramela, txirula, oboe eta fagota ziren. Teklatuko tresnak klabikordioa eta fortepianoa ziren. Klabikordioa baxu jarraituari laguntzeko erabiltzen zen 1750eko eta 1760ko hamarkadetan, baina mende amaieran erabiltzeari utzi zitzaion. Metalezko instrumentuen artean, buccena, ofikleidoa (serpentoi baxuaren ordezkoa, tubaren aitzindaria) eta tronpa naturala zeuden.

Haize instrumentuak findu egin ziren garai klasikoan. Mihi bikoitzeko instrumentuak, oboea eta fagota kasu, nolabait Barrokoan estandarizatu ziren bitartean, mihi bakarreko klarinete familia ez zen modu orokorrean erabili Mozartek orkestra, ganbera eta kontzertuetan bere papera handitu zuen arte^[3].

Garai honetako konpositore nagusien artean daude Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven, Joseph Haydn, Christoph Willibald Gluck, Johann Christian Bach, Luigi Boccherini, Carl Philipp Emanuel Bach, Muzio Clementi, Antonio Salieri, eta Johann Nepomuk Hummel.

Estetika eta ezaugarri orokorrak

XVIII. mendea Ilustrazioarena izan zen, eta bere estetika musika estilora aldatu zen: naturala, orekatua eta argia denarekiko gustua; artifizioaren arbuioa eta musika barrokoaren gehiegizko sofistikazioa; naturaren imitazioa, musika folklorikoaren antzeko egitura sinple eta esaldi simetrikoen forman; operan, argumentuen egiantzekotasuna eta ikuslearekiko hurbiltasuna, eta drama eta musikaren integrazio intimoa.

Gainera, musika jasoaren publikoa aristokrazia zaharretik burgesia indartsu batera hedatu zen, partituren edizioak masiboki erosten zituena eta antzokiak operaz eta kontzertuz betetzen zituena, eta horrek musikagileak euren estiloa herrikoitasunera hurbiltzera bultzatu zituen. Musikaren zabalkundeak gora egin zuen eta nazioartera zabaldu zen, eta, horrekin batera, konpositore nabarmenen ospea. Hala, estiloa bateratu egin zen Europa osoan, eta egile ezagunenek bira ugari egin zituzten kontinenteko hiriburu nagusietan.

Horren guztiaren ondorioz, hauek dira Klasizismoaren musikaren ezaugarri nagusiak:

Lagunduriko melodia-ehundura erabiltzea, ahotsik zorrotzena gailentzea, bere melodian jartzen baitu interesa, gainerako instrumentuek laguntzen dioten bitartean; batzuetan bakarrik erabiltzen da homofonia edo polifonia imitatiboa. Akonpainamendua esplizituki idatzia da (baxu jarraitua ez erabiltzea).

Doinu kantabile eta simetriko gehiago, aurrekari eta kontsekuente (edo galdera eta erantzun) gisa egituratutako esaldiekin, dominante- eta tonika-harmonietan itxi ohi direnak, hurrenez hurren.

Harmonia oso argiak eta funtzionalak, tonika, dominatzaile eta subdominanteko akordeetan oinarrituak, esaldiak eta forma musikala kadentzia oso argiekin egituratzen dituztenak. Erritmo harmonikoa (akordeek aldatzen duten abiadura) Barrokoan baino motelagoa izaten da: ohikoa da akonpainamendu arpegiatua, Albertiren baxua pianoan, edo tremoloa orkestran.

Askoz musika gehiago idazten da modu handiagoan (alaiagoan) modu txikiagoan baino. Modulazioen eremua zabaldu egiten da eta tonalitateak gero eta aldaketa gehiagorekin erabiltzen dira.

Konpasa oso argia da, eta harmoniak ere gidatzen du.

Orkestra eta bere maila dinamikoa zabaltzen dira. Gero eta dinamika eta artikulazio gehiago idazten dira xehetasunez, eta leku gutxiago uzten zaio interpretatzaileari.

Forma estandarizatuak erabiltzen dira (bereziki forma sonata deritzona), baina interes eta barietate handikoak musikaren barne-egituran. Garai horretan definitzen dira argi eta garbi mendebaldeko musika jasoaren formak eta egiturak ia gaur egun arte: sonata, sinfonia, laukotea eta kontzertu klasikoa.

Erreferentziak

↑ Euskalterm: [Musika Hiztegia] [2011]
↑ Grout 1973, 463 orr. .
↑ (Ingelesez) Ward, Martha Kingdon. (1947). «MOZART AND THE CLARINET» Music and Letters XXVIII (2): 126–153. doi:10.1093/ml/XXVIII.2.126. ISSN 0027-4224. (Noiz kontsultatua: 2023-05-03).

Kanpo estekak

Datuak: Q17723
Multimedia: Classical music (period) / Q17723

[1] Euskalterm: [Musika Hiztegia] [2011]

[FOOTNOTEGrout1973463-2] Grout 1973, 463 orr. .

[3] (Ingelesez) Ward, Martha Kingdon. (1947). «MOZART AND THE CLARINET» Music and Letters XXVIII (2): 126–153. doi:10.1093/ml/XXVIII.2.126. ISSN 0027-4224. (Noiz kontsultatua: 2023-05-03).

[1]

[2]

[3]