Перайсці да зместу

Версальскі дагавор

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
(Пасля перасылкі з Версальскі мірны дагавор)
Версальскі мірны дагавор
Treaty of Peace between the Allied and Associated Powers and Germany
Вялікая чацвёрка (злева направа): Дэвід Лойд Джордж, Віторыа Эмануэле Арланда, Жорж Клемансо, Вудра Вільсан
Вялікая чацвёрка (злева направа): Дэвід Лойд Джордж, Віторыа Эмануэле Арланда, Жорж Клемансо, Вудра Вільсан
Дата падпісання 28 чэрвеня 1919
Месца падпісання Версаль, Францыя
Увайшоў у сілу 10 студзеня 1920
Падпісалі

Германія Германія

Вялікабрытанія Вялікабрытанія
Італія Італія
Злучаныя Штаты Амерыкі ЗША (не ратыфікавалі Дагавор)
Францыя Францыя
Японія Японія
Бакі ЗША, Брытанская імперыя, Францыя, Італія, Японія, Веймарская рэспубліка, Вялікабрытанія, Трэцяя французская рэспубліка, Каралеўства Італія, Японская імперыя, Бельгія, Балівія, Бразілія, Гаіці, Гватэмала
Месца захоўвання Францыя
Умовы Ратыфікацыя Германіяй і чатырма галоўнымі саюзнымі дзяржавамі
Мовы французская, англійская
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
The Signing of the Peace Treaty of Versailles

Версальскі мірны дагавор 1919 года — пагадненне, якое афіцыйна завяршыла Першую сусветную вайну 1914—1918 гадоў. Падпісаная 28 чэрвеня 1919 года ў Версальскім палацы (Францыя) Злучанымі Штатамі Амерыкі, Вялікабрытаніяй, Францыяй, Італіяй і Японіяй, а таксама Бельгіяй, Балівіяй, Бразіліяй, Кубай, Эквадорам, Грэцыяй, Гватэмалай, Гаіці, Хіджазам, Гандурасам, Ліберыяй, Нікарагуа, Панамай, Перу, Польшчай, Партугаліяй, Румыніяй, Каралеўствам сербаў, харватаў і славенцаў, Сіямам, Чэхаславакіяй і Уругваем з аднаго боку, і Германіяй — з іншага. Мірныя дагаворы паміж краінамі Антанты і іншымі дзяржавамі, якія ваявалі на франтах Першай сусветнай вайны на баку Германіі, былі падпісаны пазней: з Аўстрыяй (Сен-Жэрменскі дагавор (1919)) — 10 верасня 1919 года, з Балгарыяй (Нёйіскі дагавор) — 27 лістапада 1919 года, Венгрыяй (Трыанонскі дагавор) — 4 чэрвеня 1920 года, Асманскай імперыяй (Сеўрскі мірны дагавор) — 10 жніўня 1920 года[1]. Пазней Сеўрскі мірны дагавор 1920 года быў заменены Лазанскім мірным дагаворам 1923 года — адным з асноўных выніковых дакументаў Лазанскй канферэнцыі 1922-1923 гадоў, падпісаных 24 ліпеня 1923 года Вялікабрытаніяй, Францыяй, Італіяй, Японіяй, Грэцыяй, Румыніяй, Каралеўствам Сербаў, Харватаў і Славенцаў, з аднаго боку, і Турцыяй — з другога. Дзеянне Версальскага мірнага дагавора ўступіла ў сілу 10 студзеня 1920 года, пасля ратыфікацыі яго Германіяй і чатырма галоўнымі саюзнымі дзяржавамі — Вялікабрытаніяй, Францыяй, Італіяй і Японіяй. Сярод краін, якія падпісалі мірны дагавор, тры дзяржавы — ЗША, Хіджаз і Эквадор — пазней адмовіліся яго ратыфікаваць. У сувязі з нежаданнем ЗША звязваць сябе ўдзелам у Лізе Нацый, у якой на той момант пераважаў уплыў Вялікабрытаніі і Францыі і статут якой быў складовай часткай Версальскага мірнага дагавора, Сенат ЗША адмовіўся ратыфікаваць дадзены мірны дагавор. Пазней, у жніўні 1921 года, дыпламаты ЗША заключылі з Германіяй асаблівы дагавор, практычна ідэнтычны Версальскаму мірнаму дагавору, які, аднак, не змяшчаўшае артыкулаў, якія тычацца Лігі Нацый[2].

Умовы дагавора

[правіць | правіць зыходнік]
Мірны дагавор паміж краінамі саюзніцамі і Германіяй 1919 года

Нягледзячы на дзеянне перамір'я, падпісанага з Германіяй 11 лістапада 1918 года і фактычнага заканчэння баявых дзеянняў (вайны) спатрэбілася яшчэ шэсць месяцаў перагавораў у рамках Парыжскай мірнай канферэнцыі 1919-1920-х гадоў. Перагаворы паміж сіламі саюзнікаў пачаліся 18 студзеня 1919 года ў зале фр.: de l'Horloge ў будынку Міністэрства замежных спраў Францыі на фр.: Quai d'Orsay (Парыж). Першапачаткова ў перамовах прымалі ўдзел 70 дэлегатаў з 27 краін[3]. Пасля паражэння прадстаўнікі Германіі, Аўстрыі і Венгрыі былі выключаны з перагавораў. Прадстаўнікі Расіі таксама былі выключаны з перагаворнага працэсу, паколькі Расія ў 1918 годзе правяла перагаворы сепаратнага міру з Германіяй, паводле ўмоў якіх Германія атрымала значную частку зямлі і рэсурсаў у Расіі. Да сакавіка 1919 года найбольш важная роля ў ходзе надзвычай складанай і практычна сакрэтнай падрыхтоўкі перагаворнага працэсу, а таксама выпрацоўкі цяжкіх умоў мірнага дагавора адводзілася рэгулярным сустрэчам «Савета дзесяці», у які ўвайшлі кіраўнікі ўрадаў і міністры замежных спраў пяці асноўных краін-пераможцаў: Вялікабрытаніі, Францыі, ЗША, Італіі і Японіі. У далейшым высветлілася, што стварэнне незвычайнай кааліцыі «Савета дзесяці» аказалася занадта грувасткім і фармальным мерапрыемствам для эфектыўнага прыняцця рашэнняў — прадстаўнікі Японіі і міністры замежных спраў большасці іншых краін удзельніц канферэнцыі перасталі прымаць удзел у асноўных сустрэчах. Такім чынам, у ходзе перагавораў у рамках Парыжскай мірнай канферэнцыі засталіся толькі прадстаўнікі «вялікай чацвёркі»[4]. Пасля таго, як былі адхілены тэрытарыяльныя дамаганні ў Фіуме (сучасная Рыека), прэм'ер-міністр Італіі Віторыа Арланда пакінуў перамовы і вярнуўся толькі з мэтай падпісання мірнага дагавора ў чэрвені 1919 года. У канчатковым выніку канчатковыя ўмовы дагавора былі вызначаны лідарамі «вялікай тройкі» — прадстаўнікамі краін-пераможцаў: брытанскім прэм'ер-міністрам Дэвідам Лойд Джорджам, прэм'ер-міністрам Францыі Жоржам Клемансо і амерыканскім прэзідэнтам Вудра Вільсанам. Нават гэтай невялікай групе было цяжка выпрацаваць агульныя палажэнні, таму што іх мэты ўступалі ў супярэчнасць адзін з адным. У выніку працэс падрыхтоўкі тэксту мірнага дагавора атрымаў найменне «няшчасны кампраміс»[5]. Такім чынам, пасля працяглых сакрэтных нарад былі выпрацаваны ўмовы мірнага дагавора, які быў падпісаны і зарэгістраваны ў Сакратарыяце Лігі Нацый 21 кастрычніка 1919 года. Дагавор уступіў у сілу 10 студзеня 1920 года, пасля ратыфікацыі яго Германіяй і чатырма галоўнымі саюзнымі дзяржавамі — Вялікабрытаніяй, Францыяй, Італіяй і Японіяй. Сярод тых, хто падпісаў Версальскі мірны дагавор, ЗША, Хіджаз і Эквадор адмовіліся яго ратыфікаваць. Сенат ЗША адмовіўся ад ратыфікацыі з-за нежадання ЗША звязваць сябе ўдзелам у Лізе Нацый (дзе пераважала ўплыў Вялікабрытаніі і Францыі), статут якой быў складовай часткай Версальскага дагавора. Наўзамен гэтага дагавора ЗША заключылі з Германіяй 21 ліпеня 1921 года асаблівы дагавор, амаль ідэнтычны Версальскаму, але не змяшчаючы артыкулаў пра Лігу Нацый.

Прававыя абмежаванні

[правіць | правіць зыходнік]

На Германію была ўскладзена ўся адказнасць за шкоду, нанесеную падчас баявых дзеянняў:

  • Артыкул 227 абвінавачвае былога германскага імператара Вільгельма II у злачынстве супраць міжнароднай маралі і патрабуе падання яго пад суд як ваеннага злачынца.
  • Артыкулы 228-230 абвяшчаюць многіх іншых немцаў ваеннымі злачынцамі.
  • Артыкул 231 («War Guilt Clause») ускладае ўсю адказнасць за вайну на Германію і яе саюзнікаў, якія павінны несці ўсю паўнату адказнасці за ўвесь нанесеную шкоду грамадзянскаму насельніцтву саюзнікаў.

Шаньдунскае пытанне

[правіць | правіць зыходнік]
Японская дэлегацыя на Парыжскай мірнай канферэнцыі (1919)

Шаньдунскае пытанне (кіт. трад. 山東問題, спр. 山东问题, піньінь Shāndōng wèntí) — спрэчка адносна артыкула 156 Версальскага дагавора, якая ўзнікла ў 1919 годзе.

Германская імперыя ў 1898 годзе прымусіла Цынскую імперыю саступіць у арэнду на 99 гадоў тэрыторыю на паўвостраве Шаньдун, дзе немцамі была арганізавана Цзяачжоуская канцэсія. Пасля звяржэння ў 1911 годзе манархіі ў Кітаі, адной з мэтаў палітыкі новага ўрада стала ліквідацыя наступстваў нераўнапраўных дагавораў і вяртанне Кітаю адабраны ў яго тэрыторый. У жніўні 1914 года пасля пачатку Першай сусветнай вайны кітайскі ўрад абвясціў аб сваім нейтралітэце і звярнуўся да ваюючых дзяржаў з просьбай не пераносіць ваенныя дзеянні на «арандаваныя» дзяржавамі кітайскія зямлі. Аднак кітайскі зварот было праігнаравана, і ўвосень 1914 года японскія і брытанскія войскі захапілі Цзяачжоускую канцэсію. Пасля гэтага Японія прад'явіла Кітаю «Дваццаць адно патрабаванне», якія той быў вымушаны прыняць. Заканчэнне Першай сусветнай вайны выклікала ўздым патрыятычнага руху ў Кітаі. Кітайскі народ спадзяваўся, што з прычыны ўдзелу Кітая ў вайне на баку Антанты заходнія дзяржавы прымуць рашэнне аб непрызнанні тэрытарыяльных захопаў Японіі ў правінцыі Шаньдун, і адменяць падпісанае ў 1915 годзе кабальнае для Кітая пагадненне на аснове «21 патрабаванняў». Аднак 30 красавіка 1919 года стала вядома, што Парыжская мірная канферэнцыя адхіліла ўсе прэтэнзіі кітайскай дэлегацыі, а раёны, захопленыя Японіяй у Кітаі і яе прывілеі захаваныя. У адказ у Кітаі разгарнулася магутная ўсенародная барацьба, якая ўвайшла ў гісторыю як «Рух 4 мая», пад уплывам якога ў ліпені Уэлінгтан Ку адмовіўся падпісваць у Парыжы мірны дагавор. У верасні 1919 года Кітай абвясціў аб спыненні стану вайны з Германіяй. Пасля падпісання ў 1921 годзе Кітаем сепаратнага мірнага дагавора з Германіяй пасярэдніцтва ва ўрэгуляванні «Шаньдунскага пытання» узялі на сябе Злучаныя Штаты Амерыкі. У ходзе Вашынгтонскай канферэнцыі Японія была вымушана 4 лютага 1922 года падпісаць пагадненне аб вяртанні Кітаю зямель у Шаньдуне і чыгункі Ціндаа-Цзінань; наўзамен японскія грамадзяне атрымалі ў Шаньдуне асаблівыя правы.

Абмежаванні, накладзеныя на Германію, і анексія яе тэрыторый

[правіць | правіць зыходнік]
Германія пасля Версальскага дагавора:      Тэрыторыі пад кіраўніцтвам Лігі Нацый      Тэрыторыі, анексіраваныя суседнімі краінамі      Тэрыторыя Веймарскай Германіі
Асноўны артыкул: Анексія

Версальскі мірны дагавор меў мэтай замацаванне перадзелу свету на карысць дзяржаў-пераможцаў. Згодна з умовамі мірнага дагавора Германія вяртала Францыі Эльзас-Латарынгію (у межах 1870 года); перадавала Бельгіі акругі Эйпен-Мальмедзі, а таксама так званую нейтральную і прускую часткі моранага; Польшчы — Позен (Познань), часткі Памераніі (Памор'я) і іншыя тэрыторыі Заходняй Прусіі; Данцыг (Гданьск) і яго акруга быў абвешчаны «вольным горадам»; Мемельская (Клайпедская) вобласць (Мемелланд) перададзена пад кіраванне дзяржаў-пераможцаў (у лютым 1923 годзе далучана да Ліва).

Пытанне аб дзяржаўнай прыналежнасці Шлезвіга, паўднёвай часткі Усходняй Прусіі і Верхняй Сілезіі павінна было быць вырашана плебісцытам. У выніку частка Шлезвіга перайшла ў 1920 годзе да Даніі, частка Верхняй Сілезіі ў 1921 годзе — да Польшчы, паўднёвая частка Усходняй Прусіі засталася ў Германіі; да Чэхаславакіі адышоў невялікі ўчастак сілезскай тэрыторыі (акруга Гюльчын, de:Hultschiner Ländchen).

Зямлі на правым беразе Одэра, Ніжняя Сілезія, вялікая частка Верхняй Сілезіі і іншыя засталіся ў Германіі. Саар пераходзіў на 15 гадоў пад кіраванне Лігі Нацый, а па заканчэнні 15 гадоў лёс Саара павінен быў вырашыцца шляхам плебісцыту. Вугальныя шахты Саара былі перададзены ва ўласнасць Францыі.

Усходнія межы Польшчы ўсталёўваліся па лініі ракі Буг, на захад ад Брэста і Гродна, па лініі размежавання, вядомай як лінія Керзона.

Паводле дагавора Германія прызнавала і абавязвалася строга выконваць незалежнасць Аўстрыі, а таксама прызнавала поўную незалежнасць Польшчы і Чэхаславакіі. Уся германская частка левабярэжжа Рэйна і паласа правага берага шырынёй у 50 км падлягалі дэмілітарызацыі. У якасці гарантыі захавання Германіяй часткі XIV Дагавора вылучалася ўмова часовай акупацыі частцы тэрыторыі басейна ракі Рэйн саюзнымі войскамі на працягу 15 гадоў[6]

Перадзел германскіх калоній

[правіць | правіць зыходнік]

Германія пазбаўлялася ўсіх сваіх калоній, якія пазней былі падзелены паміж галоўнымі дзяржавамі-пераможцамі на аснове сістэмы мандатаў Лігі Нацый.

Перадзел германскіх калоній быў ажыццёўлены наступным чынам. У Афрыцы Танганьіка стала падмандатнай тэрыторыяй Вялікабрытаніі, раён Руанда-Урундзі — падмандатнай тэрыторыяй Бельгіі, «Трохвугольнік Кіёнга» (Паўднёва-Усходняя Афрыка) быў перададзены Партугаліі (названыя тэрыторыі раней складалі Германскую Усходнюю Афрыку), Вялікабрытанія і Францыя падзялілі Тога і Камерун; ЮАС атрымаў мандат на Паўднёва-Заходнюю Афрыку. У Ціхім акіяне ў якасці падмандатных тэрыторый да Японіі адышлі астравы на поўнач ад экватара, якія належалі Германіі, да аўстралійскага Саюза — Германская Новая Гвінея, да Новай Зеландыі — астравы Заходняе Самоа.

Германія паводле Версальскага мірнага дагавора адмаўлялася ад усіх канцэсій і прывілеяў у Кітаі, ад правоў консульскай юрысдыкцыі і ад усякай уласнасці ў Сіяме, ад усіх дагавораў і пагадненняў з Ліберыяй, прызнавала пратэктарат Францыі над Марока і Вялікабрытаніі над Егіптам. Правы Германіі ў дачыненні да Цзяа-Чжоў і ўсёй Шаньдунскай правінцыі Кітая адыходзілі да Японіі (з прычыны гэтага Версальскі дагавор не быў падпісаны Кітаем).

Рэпарацый і абмежаванні на ўзброеныя сілы

[правіць | правіць зыходнік]
Падрабязней гл. таксама: Рэпарацыі

Паводле дагавора ўзброеныя сілы Германіі павінны былі быць абмежаваныя 100000-ай сухапутнай арміяй; абавязковая вайсковая служба адмянялася, асноўная частка ваенна-марскога флоту, які захаваўся, падлягала перадачы пераможцам, былі таксама накладзеныя жорсткія абмежаванні на будаўніцтва новых баявых караблёў.

Германіі забаранялася мець многія сучасныя віды ўзбраення — баявую авіяцыю, бронетэхніку (за выключэннем невялікай колькасці састарэлых машын — браніраваных аўтамабіляў для патрэб паліцыі). Германія абавязвалася кампенсаваць у форме рэпарацый страты, панесеныя ўрадамі і асобнымі грамадзянамі краін Антанты ў выніку ваенных дзеянняў (вызначэнне памераў рэпарацый ускладалася на асаблівую рэпарацыйных камісію).

3 кастрычніка 2010 года Германія апошнім траншам у 70 мільёнаў еўра завяршыла выплату рэпарацый, накладзеных на яе Версальскім мірным дагаворам (269 мільярдаў залатых марак — эквівалент прыкладна 100 тысяч тон золата). Выплаты спыняліся пасля прыходу да ўлады Гітлера, і былі зноў адноўленыя пасля Лонданскага дагавора 1953 года.

У адносінах да Расіі

[правіць | правіць зыходнік]

Згодна з артыкулам 116 Германія прызнавала «незалежнасць усіх тэрыторый, якія ўваходзілі ў склад былой Расійскай імперыі да 1 жніўня 1914 года», а таксама адмену Брэсцкага міру 1918 года і ўсіх іншых дагавораў, падпісаных ёю з бальшавіцкім урадам. Артыкул 117 Версальскага дагавора ставіў пад сумнеў легітымнасць бальшавіцкага рэжыму ў Расіі і абавязваў Германію прызнаць усе дагаворы і пагадненні саюзных дзяржаў з дзяржавамі, якія «ўтварыліся або ўтвараюцца на ўсёй ці на часткі тэрыторый былой Расійскай імперыі».

Прытрымліванне дагавора

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля прыходу да ўлады нацыстаў абмежаванні, накладзеныя на Германію, належным чынам не кантралірваліся еўрапейскімі дзяржавамі або ж парушэнні іх наўмысна спускаліся Германіі з рук. У якасці прыкладаў можна прывесці рэмілітарызацыю Рэйнскай вобласці, аншлюс Аўстрыі, адрыньванне Судэцкай вобласці Чэхаславакіі і наступную акупацыю Чэхіі і Маравіі.

Тэрыторыі, адарваныя ад Германіі паводле Версальскага дагавора

[правіць | правіць зыходнік]
Дзяржавы-набытчыкі Плошча, км² Насельніцтва, тыс. чал.
Польшча 43 600 2950
Францыя 14 520 1820
Данія 3900 160
Літва 2400 140
Вольны горад Данцыг 1900 325
Бельгія 990 65
Чэхаславакія 320 40
Усяго 67 630 5500

Меркаванні аб дагаворы

[правіць | правіць зыходнік]

Умовы Версалькага мірнага дагавора многімі лічацца (Кейнсам[7]) выключна зневажальнымі і жорсткімі ў адносінах да Германіі. Лічыцца, што яго ўмовы прывялі да крайняй сацыяльнай нестабільнасці ўнутры краіны пасля пачатку сусветнага эканамічнага крызісу ў 1929 годзе, спрыялі папулярнасці ўльтраправых сіл і прыходу да ўлады нацыстаў (у 1933 годзе).

  • На думку Рычарда Пайпса[8]:
" Умовы Брэсцкага міру давалі магчымасць прадставіць, які мір павінны былі б падпісаць краіны Чацвярнога саюза, прайграй яны вайну, і сведчылі аб тым, як беспадстаўныя былі скаргі Германіі на Версальскі мір, былы ва ўсіх адносінах больш мяккім. "
  • Прачытаўшы мірны дагавор, Фердынанд Фош заявіў (і апынуўся маючым рацыю з дакладнасцю да 2-х месяцаў):
" Гэта не мір, гэта перамір'е гадоў на дваццаць. "
  • У. І. Ленін пісаў пра Версальскі дагавор «…дагавор драпежнікаў і разбойнікаў»:
" Гэта нечуваны, рабаўніцкі мір, які дзясяткі мільёнаў людзей, і ў тым ліку самых цывілізаваных, ставіць у становішча рабоў. Гэта не мір, а ўмовы, прадыктаваныя разбойнікамі з нажом у руках безабароннай ахвяры[9]. "
  • Размаўляючы з Э. Ідэнам 29 сакавіка 1935 года ў Крамлі, Сталін кажа:
" Рана ці позна германскі народ павінен быў вызваліцца ад Версальскіх ланцугоў… Паўтараю, такі вялікі народ, як германцы, павінен быў вырвацца з ланцугоў Версаля "

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Treaty of Saint-Germain-en-Laye (1919) with Austria; Treaty of Neuilly-sur-Seine with Bulgaria; Treaty of Trianon with Hungary; Treaty of Sèvres with the Ottoman Empire; Davis, Robert T., рэд. (2010). U.S. Foreign Policy and National Security: Chronology and Index for the 20th Century. Vol. 1. Santa Barbara, California: Praeger Security International. p. 49. ISBN 978-0-313-38385-4.
  2. ↑ БСЭ: Версальский мирный договор 1919 Архівавана 29 лістапада 2014.
  3. ↑ Lentin, Antony (1985) [1984]. Guilt at Versailles: Lloyd George and the Pre-history of Appeasement. Routledge. p. 84. ISBN 978-0-416-41130-0.
  4. ↑ Alan Sharp, «The Versailles Settlement: Peacemaking in Paris, 1919», 1991.
  5. ↑ Harold Nicolson, Diaries and Letters, 1930-39, 250; quoted in Derek Drinkwater: Sir Harold Nicolson and International Relations: The Practitioner as Theorist, p. 139.
  6. ↑ Treaty of Versailles, Part XIV at Wikisource.
  7. ↑ Роберт Л. Хейлбронер (2008) М., «Колибри», с. 332
  8. ↑ Пайпс, Ричард. Русская революция. — М: Захаров, 2005. — Т. 2. — 720 с. — ISBN 5-8159-0526-7.
  9. ↑ В. И. Ленин, Полн. собр. соч., 5 издание, т. 41, с. 352-353

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Версальский мирный договор, пер. с франц., М., 1925.
  • История дипломатии, 2-е изд., т. 3, М., 1965.
  • Роберт Л. Хейлбронер. Философы от мира сего. — М.: КоЛибри, 2008.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Версальскі_дагавор&oldid=4771577"