İonol

İonol
Ümumi
Sistematik adı	İonol,butilhidroksitoluol,dibunol,agidol,1,2.6-di-tret-butil-4-metilfenol'
Kimyəvi formulu	C₁₅H₂₄O
Molyar kütlə	220,3 q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq	1,048 q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	69-73 °S
Qaynama nöqtəsi	265 °S
Alışma temperaturu	261 ± 1 ℉ °S
Buxarın təzyiqi	0,01 ± 0,01 mm Hg
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	128-37-0
PubChem	31404
RTECS	GO7875000
ChEBI	34247
ChemSpider	13835296

İonol,butilhidroksitoluol,dibunol,agidol,1,2.6-di-tret-butil-4-metilfenol — lipofilik üzvi maddə, fenollar sinfinin nümayəndəsi, antioksidant olaraq kimya sənayesində geniş istifadə olunur.

Fiziki xassələri

Texniki ionol — sarı rəngdə tozdır, təmiz formada isə — ağ tozdır.

Alınması

İonolu Fridel-Krafts reaksiyası nəticəsində p-krezolun izobutilenlə alkilləşməsindən almaq olar:

Bundan əlavə, turşu katalizatorları olmadıqdada alkilləşdirmə yolu ilə əldə edilə bilər.

Kimyəvi xassələri

İonol izopentanda, benzoda,spirtlərdə, asetonda, mürəkkəb efirlərdə yaxşı həll olunur. Suda və 10% natrium hidroksiddə həll olunmur. Kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə ionol, E vitamininin sintetik bir analoqudur. İonol, peroksid radikallarını hidroperoksidlərə çevirən hidrogen atomunun donorudur.

${\mathsf {ROO\cdot +ArOH\rightarrow ROOH+ArO\cdot }}$

${\mathsf {ROO\cdot +ArO\cdot \rightarrow P}}$

burada R — alkil və ya aril qrupudur, ArOH — ionol və ya fenol antioksidantı, P- fenolun oksidləşməsi nəticəsində alınan qeyri-radikal və passiv məhsuldur.

Təhlükəsizlik

İyonolun xərçəng riski ilə əlaqəsi haqqında mübahisələr var. Bəzi araşdırmalarda artımı, bəzilərində riskin azalması göstərilir. Az miqdarda ionolu qida ilə qəbul etdikdə zərərli maddələrdən qorunmada faydalı təsir göstərə bilər.

Tətbiqi

Antioksidan olaraq qida məhsullarında (qida qatqısı E321), sürtkü yağların, kauçukların, plastiklərin və s. istehsalında istifadə olunur. Tibdədə çox istifadə olunur. Rektal suppozitoriyaların tərkib hissəsidir.

Mənbə

1. S.F.Qarayev, U.B.İmaşev, G.M.Talıbov "Üzvi kimya", Bakı- 2003.

2. Харлампович Г. Д., Чуркин Ю. В. Фенолы. — М.: Химия, 1974. — С. 19–20. — 376 с.