Likkewaan

Likkewaan
	Die perentie (Varanus giganteus) is inheems aan Australiese woestynareas
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Sauropsida
Subklas:	Diapsida
Orde:	Squamata
Suborde:	Sauria
Infraorde:	Platynota
Familie:	Varanidae; Hardwicke & Gray, 1827
Genera
	Cherminotus †; Chilingosaurus †; Iberovaranus †; Pachyvaranus †; Palaeosaniwa †; Saniwides †; Telmasaurus †; Varanus;

Die likkewane (familie Varanidae) is waarskynlik 'n baie ou maar tog hoogs ontwikkelde familie van akkedisse. Hulle kan goed loop, swem en klim, en word slegs in die Ou Wêreld aangetref. Daar is 30 spesies, wat in lengte wissel van 20 cm tot 300 cm. Die grootste spesie is die Komododraak of Komodolikkewaan (Varanus komodoensis), wat soms selfs op wildevarke of takbokke jag maak. Volwasse likkewane het nie baie natuurlike vyande nie – arende en die mens is die vernaamstes.

Algemene kenmerke

Die likkewaanfamilie (Varanidae) omvat 30 spesies, waarvan die lengte kan wissel tussen 20 cm en 300 cm (die Komododraak). Hoewel daar 'n groot verskeidenheid van lengtes bestaan, lyk die 30 spesies baie na mekaar. Alle likkewane het langwerpige lywe, smal koppe wat duidelik deur middel van 'n lang nek van die lyf geskei word, sterk, stewige pote en 'n lang, gespierde stert. Die sterk, gevaarlike kloue stel die dier in staat om rats en vinnig te beweeg en goed in bome of oor rotse te klouter. Die stert is dikwels sydelings afgeplat en word as ’n swemorgaan en wapen gebruik.

Die likkewaan se hele lyf is met skubbe bedek. Op die rug is die skubbe rond en nie oormekaar gerangskik nie. Die skubbe op die pens is meer vierkantig en lê in dwars rye. Likkewane is karnivore (vleisvretende diere) en hul gebit is goed aangepas by hierdie lewenswyse. Hulle het groot, skerp en spits tande waarmee die prooi doodgebyt en verskeur word. Die tande is egter nie geskik vir kou-doeleindes nie.

Die tong is lank en gevurk, kan ver uitgesteek word en weer heeltemal in die bek teruggetrek word soos by slange. Dit is nie net die tong van die likkewaan wat met dié van slange ooreenstem nie, maar ook die bou van die ruggraat en skedel toon ooreenkomste; die likkewaan en ander akkedisagtiges kan dus net soos slange hulle keel wyd ooprek, wat hulle in staat stel om relatief groot prooidiere in te sluk.

Lewenswyse

Likkewane is dagdiere wat hulle snags skuilhou en bedags aktief na voedsel soek. Hulle is geheel en al vleisvretend en hul voedsel kan uit lewende prooi sowel as aas bestaan. Hulle vreet egter ook eiers. Die grootte van die prooi word bepaal deur die grootte en ouderdom van die likkewaan: die jong likkewane van die kleiner spesies vreet hoofsaaklik insekte, terwyl die groter spesies selfs relatief groot soogdiere sal jag.

Likkewane maak hoofsaaklik van hul oë gebruik om lewende prooi op te spoor. Die prooi word met die bek gevang en met die kake vasgebyt terwyl die likkewaan dit doodbyt of -slaan. Die gevurkte tong dien as reukorgaan en eiers en aas word met behulp daarvan opgespoor.

Die likkewaan kan selfs reukspore met behulp van sy tong volg. Indien die likkewaan self bedreig word, soek hy 'n veilige skuilplek. Wanneer dit onmoontlik is, suig hy sy lyf vol lug en neem 'n dreigende houding in, dikwels op die agterpote, deur 'n kwaai blaasgeluid te maak. Hy weer sy vyande met sy stert, bek en kloue af. Alle likkewane is eierlêend. Die eiers word ongeveer 'n maand na paring 15 tot 22 cm diep in die grond gelê en met sand bedek. Sommige likkewane lê graag hulle eiers in miershope, waar die pasgebore likkewaantjies 'n eerste maaltyd van miere kry.

Van 10 tot hoogstens 60 eiers word gewoonlik gelê, wat na 9 tot 10 maande self uitbroei. Die eiers is langwerpig met 'n taai, leeragtige dop. Soos alle reptiele is pasgebore likkewane selfversorgend vandat hulle uitgebroei het.

Betekenis vir die mens

Van al die akkedisagtiges is die likkewaan van die grootste waarde vir die mens, veral vanweë die nuttige gebruik van sy vel en vleis. In baie wêrelddele waar die likkewaan aangetref word, word hy gejag vir sy vleis, wat as 'n lekkerny beskou word en na hoender smaak.

Die vel word gebruik vir die maak van skoene, handsakke en tasse. In Suid-Afrika word die likkewaan gejag vir sy vet en vel. Veral die swart mense glo dat die vel en vet van likkewane ’n genesende krag het. Die vet word in 'n verskeidenheid salwe gebruik, terwyl die velle gebruik word vir die maak van armbande, wat kwale soos rumatiek sou genees. Likkewane word ook graag in dieretuine aangehou, maar tot dusver kon hulle nog nie met sukses in aanhouding geteel word nie.

Spesies

Likkewane word oor die hele vasteland van Afrika (maar nie op Madagaskar nie), Suid-Asië, Oos-Indië en Australië aangetref. Daar is slegs een genus, wat sowat 30 spesies verteenwoordig. In Suid-Afrika kom daar net 2 spesies voor, naamlik die water- of nyllikkewaan (Varanus niloticus) en die berg- of kliplikkewaan (Varanus albigularis). Die nyllikkewaan kom oor die hele land naby water voor.

Hy kan tot 'n uur lank onder die water bly en leef hoofsaaklik van mossels, krappe en krokodileiers, maar ook van enige ander klein lewende diere. Pasgebore nyllikkewane is ongeveer 23 cm lank en volwasse diere bereik 'n lengte van 1,8 tot 2 m. Die kliplikkewaan (Varanus albigularis) is kleiner as die nyllikkewaan (1,2 m) en kom hoofsaaklik in die savannes en oop bosveldgebiede voor, en word selde by water aangetref.

Die woestynlikkewaan (Varanus griseus) kom in Noord-Afrika sowel as in Arabië en Oos-Indië voor. Hy is vaal van kleur en ongeveer 1,2 m lank. In teenstelling met die nyllikkewaan is die woestynlikkewaan se stert rond. Die woestynlikkewaan word net in woestyngebiede aangetref, waar hy in ondergrondse gate woon. Omdat hy so vinnig en rats beweeg, sien toeriste die woestynlikkewaan gewoonlik net as opgestopte halfwasdiere in winkels.

Die volwasse woestynlikkewaan is sowat 1,5 m lank. In Suidoos-Asië en Indonesië kom die Asiatiese likkewaan (Varanus salvator) algemeen voor. Die dier lê graag op rivieroewers in die son en bak en word daarom dikwels vir ’n krokodil aangesien. Die Asiatiese likkewaan word tot 2,7 m lank en het ovaalvormige neusgate en 'n afgeplatte stert. Hy is redelik bont, met geel kolle op die lyf en 'n geel pens. Die geellikkewaan (Varanus flavescens) word in Indië en Pakistan aangetref. Dit is ’n geelbruin dier met 'n uitsonderlike kort kop.

Die swartgestippelde Bengaalse likkewaan (Varanus bengalensis) kom oor die hele suidelike deel van Asië voor en word, soos Varanus prasinus van Nieu-Guinee, dikwels in bome aangetref. Verskeie likkewaanspesies word in Australië aangetref, byvoorbeeld die Gould-likkewaan (Varanus gouldi), wat in groot getalle in die sandgebiede van die land voorkom.

In die weste van Australië word die kleinste likkewaan ter wêreld aangetref, naamlik die kortstertlikkewaan (Varanus brevicauda), wat hoofsaaklik in bome woon. Sommige navorsers beweer dat hy sy stert as bergplek vir voedsel gebruik. Die grootste spesies wat in Australië aangetref word, is die goanna of bontlikkewaan (Varanus varius), wat tot 2 m lank word, en die perentie of reuselikkewaan (Varanus giganteus), wat tot 2,5 m lank word.

Komododraak

Die Komododraak of Komodolikkewaan (Varanus komodoensis) word afsonderlik genoem omdat hy in soveel opsigte uniek is. Hoewel hierdie dier die grootste van al die akkedisagtiges is en tot 3 m lank word, is hy eers in 1912 ontdek. Die rede hiervoor is dat die spesie uitsluitlik op 'n klein deel van Flores en op 'n paar van die naasliggende eilandjies voorkom. Hierdie gebiede word sedert 1980 deur die Nasionale Komodopark omsluit.

Vroeg in die 20e eeu het die gerugte die Nederlandse regering bereik dat 'n draak van 7 m op die eiland Komodo (32 km by 19 km), wat as strafkolonie gedien het, gewaar is. Die eerste voorbeelde van die "draak" is eers in 1912 ontdek, toe maj. P.A. Ouwens (1850–1922), die destydse direkteur van die botaniese tuin in Buitenzorg (nou Bogor) in Java, 'n vel en lewendige Komododrake opgespoor het.

Die "draak" was egter nie 7 m lank soos beweer is nie, maar die dier het 'n lengte van 3 m en 'n massa van 150 kg gehad. In ander dele van die wêreld was daar 'n toenemende vraag na die spesie vir dieretuine en wetenskaplike instellings. Die Komododraak kan egter nie meer na willekeur uitgevoer word nie, omdat die eilandjies intussen tot reservaat verklaar is. Dit waarborg egter nie die voortbestaan van die unieke likkewaan nie, want daar word steeds jag gemaak op bokke en varke, wat 'n belangrike deel van die Komododraak se prooi uitmaak.

Die World Animal Foundation het in 2019 geraam dat daar slegs 6 000 van die diere in die natuur oor is. 'n Smokkelsindikaat is ook ontbloot wat probeer het om 41 Komododrake teen $35 000 stuks te verkoop. Gevolglik is Komodo-eiland vanaf Januarie 2020 nie meer vir toeriste toeganklik nie, en gaan daar gepoog word om hul getalle eers te laat aanwas.