Wetenskaplike klassifikasie

Wetenskaplike klassifikasie of Taksonomie is 'n hulpmiddel wat in die biologie gebruik word om organismes te klassifiseer. 'n Verskeidenheid eienskappe, soos anatomiese, morfologiese, embriologiese en genetiese eienskappe, gedrag, ensovoorts kan gebruik word om die organismes in kategorieë in te deel.

Bioloë erken sewe basiese en onontbeerlike kategorieë, naamlik die ryk, phylum, klas, orde, familie, genus en spesie. 'n Verdere onderskeid kan tussen die kategorieë gemaak word deur hulle in super-, sub- of infra-eenhede in te deel. Dit is belangrik dat die groot verskeidenheid lewende organismes in groepe ingedeel word wat hulle onderlinge verwantskap toon en wat die groepe wat bymekaarhoort, bymekaargroepeer.

Die Griekse wysgeer Aristoteles het 'n stelsel ontwikkel wat 2 000 jaar lank in gebruik was. Carolus Linnaeus het in die 18e eeu 'n stelsel ontwikkel waarvan die basiese beginsels vandag nog gebruik word. Die doel van klassifikasie is om organismes so in te deel dat die evolusionêre en funksionele verwantskappe van die groepe duidelik blyk. Die indelingsproses berus op internasionaal aanvaarde standaarde en reëls, wat vereis dat organismes na 'n deeglike studie van die eienskappe of in 'n reeds bestaande groep of in 'n nuwe groep ingedeel word.

Die eienskappe wat gebruik word, kan baie uiteenlopend wees, soos anatomies, morfologies, embriologies, geneties (chromosoomgetalle) of biochemies (aminosuurvolgordes, ensovoorts). Die eienskappe van die organismes word met ander verwante organismes vergelyk en dan word dit in die betrokke groep geplaas. Bioloë gebruik sewe basiese groepe vir die indeling van organismes.

Alle lewende organismes word deur die meeste bioloë in vyf ryke ingedeel: die diere behoort tot die ryk Animalia, plante tot die ryk Plantae, eensellige plante en diere tot die ryk Protista, swamme en gisse tot die ryk Fungi en die bakterieë en ander prokariote tot die ryk Monera. Die indeling is egter voortdurend onderhewig aan veranderings. Daarna word 'n ryk gewoonlik in phyla (in die geval van diere) of afdelings (in die geval van plante) ingedeel.

'n Voorbeeld van so ʼn indeling is die geleedpotiges (phylum Arthropoda) of die weekdiere (phylum Mollusca). 'n Phylum kan verder onderverdeel word in subphyla, byvoorbeeld die Chordata, wat in onder meer die subphyla Cephalachordata en Vertebrata ingedeel word. Die daaropvolgende indeling is die klas. Die werweldiere, byvoorbeeld, word in 'n aantal klasse ingedeel, soos die beenvisse (klas Osteichthyes), kraakbeenvisse (klas Chondrichthyes), amfibieë (klas Amphibia), reptiele (klas Reptilia), voëls (klas Aves) en soogdiere (klas Mammalia).

Klasse word nou onderverdeel in ordes, byvoorbeeld die soogdiere, wat ingedeel word in die roofdiere of vleiseters (orde Carnivora), die knaagdiere (orde Rodentia), ensovoorts. Die ordes word in families ingedeel, soos die Carnivora, wat onder meer die volgende families, bevat: familie Mustelidae (die otters, muishonde, ensovoorts), die Viveridae (sivette, muskeljaatkatte) en die Felidae (leeus, luiperds, tiere, katte, ensovoorts).

Elkeen van die taxa kan verder gekwalifiseer word deur byvoorbeeld 'n superklas te skep, soos die superklas Pisces, wat al die visse, lewend en uitgestorwe, akkommodeer. Die taxa kan ook tot 'n subeenheid, byvoorbeeld 'n subklas, en ʼn taksonomiese eenheid daaronder, die infraklas, ingedeel word. Die voorvoegsels super-, infra- en sub is op al bogenoemde taxa van toepassing. 'n Aantal ander eenhede soos kohorte of tribus kan ook gebruik word, maar dit is nie baie algemeen nie.

Individuele groepe organismes word gewoonlik aan die hand van hul genus en spesiename aangedui en die metode word die binominale stelsel genoem. 'n Genus is 'n versameling van 'n aantal baie nouverwante soorte of spesies. Spesies kan op verskillende maniere gedefinieer word en die spesiedefinisies van plante en diere verskil. 'n Dierspesie kan gedefinieer word as ʼn groep diere waarvan die lede kan paar en nasate produseer wat kan voortplant. 'n Alternatiewe metode is om spesies te beskou as diere wat 'n gemeenskaplike, spesifieke maatuitkenningstelsel deel, wat beteken dat 'n mannetjie in natuurlike omstandighede net met 'n wyfie van sy eie spesie paar.

Die onderstaande lys wys hoe lewende dinge geklassifiseer word:

• Lewe
• Domein (ook superryk, superkoninkryk of ryk)
• Koninkryk: diere, plante, bakterieë, skimmels, protiste, Archaea
• Filum (diere) / afdeling (plante)
• Klas
• Orde
• Familie
• Genus
• Spesie

'n Organisme se wetenskaplike naam is 'n kombinasie van sy genus en spesie. 'n Hond se wetenskaplike naam is byvoorbeeld Canis familiaris en 'n perd is Equus caballus. Die wetenskaplike naam word gewoonlik kursief (skuinsgedruk) geskryf. Die genus word met 'n hoofletter geskryf en die spesie met 'n kleinletter.

Die volgende tabel is 'n lys van die verskillende koninkryke met ooreenstemmende filums/afdelings (die wetenskaplike naam is soms tussen hakies):

Koninkryk	Filum (diere) / afdeling (plante)(1)		Voorbeelde
Diere	Gewerweldes (Vertebrata) / rugstringdiere (Chordata)	Vierpotiges (Tetrapoda)	Soogdiere, voëls, reptiele, amfibieë
		Visse met kake	Tuna, haaie, pylsterte
		Kaaklose visse (Agnatha)	Slymprik, lamprei
	Ongewerweldes (Invertebrata)		Wurms, slakke.
	Ongewerweldes – geleedpotiges (Arthropoda)		Spinnekoppe, skerpioene, duisendpote, krappe, insekte
	Stekelhuidiges (Echinodermata)		Seelelies, seesterre
Protosoë (Protozoa)	Amoebozoa		Amoeba
Plante	Blomplante (Angiospermae)
	Varingplante (Pteridophyta)		Varings
	Denne (Pinophyta)		Dennebome
Bakterieë
Skimmels/swamme (Fungi)			Paddastoele
Protiste (Protista)
Eensellige mikro-organismes (Archaea)

Nota:
Sien Filum vir 'n redelik volledige lys van verskillende filums/afdelings.

Die volgende tabelle van die verskillende filums bou voort op die boonste tabel:

Gewerweldes, rugstringdiere; superklas: vierpotiges

Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Soogdier (Mammalia)	Primate	Aap/mens	Homo	sapiens	Mens
			Pan	troglodytes	Sjimpansee
	Roofdiere (Carnivora)	Hondagtiges (Canidae)	Canis	lupis	Wolf
				familiaris	Alle honde
		Katagtiges (Felidae)	Panthera	leo	Leeu
				pardus	Luiperd
		Ursidae			Bere
	Onewehoewiges (Perissodactyla)	Perd (Equidae)	Equus	caballus	Perd
				zebra	Sebra
				E. africanus	Donkie
	Ewehoewiges (Artiodactyla)	Wildsbok	Oryx	gazella	Gemsbok
				taurotragus	Eland
		Horingdraers (Bovidae)	Bos		Bees
			Ovis		Skaap
		Kameelagtiges (Camelidae)	Camelus	dromedarius	Dromedaris
	Walvisagtiges (Cetaceans)	Seedolfyne (Delphinidae)			Dolfyne
			Orcinus		Moordvis
		Rivierdolfyne (Platanistoidea)			Rivierdolfyne
		Phocoenidae			Seevarke
		Vinwalvis (Balaenopteridae)			Walvisse
	Knaagdiere	Muridae	Apodemus	sylvaticus	Bosmuis
					Rotte
		Sciuridae			Eekhorings
		Hystricidae			Ystervarke
		Castoridae			Bewers
		Caviidae			Kapibara (wartervark)
	Haasagtiges	Leporidae			Hase
			Lepus		Konyn
		Ochotonidae			Pika
	Vinvoetiges	Otariidae	Arctocephalus	pusillus	Kaapse pelsrob
	Odobenidae	Odobenus			Walrusse
	Chiroptera				Vlermuise
	Monotremata	Ornithorhynchidae	Ornithorhynchus	anatinus	Eendbekdier
Soogdiere – buideldiere (Marsupialia)	Diprotodontia	Macropodidae			Kangaroe
		Phascolarctidae			Koala
					Buidelrotte (Possum)
	Didelphimorphia	Didelphidae			Buidelrot (Opossum)
Reptiele (Reptilia)	Crocodilia	Crocodylidae	Crocodylus	niloticus	Nyl-krokodil
	Squamata	Viperidae	Bitis	arietans	Pofadder
	Landskilpaaie (Testudinidae)	Emydidae			Landskilpaaie
	Seeskilpaaie (Cheloniidae)				Seeskilpaaie
Amfibieë (Amphibia)	Anura				Paddas
Voëls (Aves)	Falconiformes	Accipitridae	Haliaeetus	vocifer	Visarend
		Falconidae	Falco		Valke
	Columbiformes	Columbidae			Duiwe

Gewerweldes, rugstringdiere; superklas: visse met kake

Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Osteichthyes(1) – Actinopterygii (2)	Perciformes	Scombridae	Thunnus		Tuna
		Xiphiidae	Xiphias	gladius	Swaardvis
	Amiiformes	Amiidae			Bowfin
	Clupeiformes	Clupeidae			Haring
Osteichthyes – Sarcopterygii (3)	Coelacanthiformes				Selakant
Chondrichthyes (4)	Batoidea (5) – Lamniformes	Lamnidae	Carcharodon	carcharias	Grootwithaai
		Odontaspididae			Saagtandhaai
Chondrichthyes – Elasmobranchii	Batoidea – Myliobatiformes				Pylstertvis
		Myliobatidae			Duiwelvis
	Batoidea – Rajiformes	Rajidae			Rog/vleet

Notas:

1. Osteichthyes: Gebeende vis – visse wat gebeende skelette het, teenoor Chondrichthyes wat 'n skelet van kraakbeen het.
2. Actinopterygii: Straal-/stekelgevinde vis: vinne bestaan uit webbe van vel wat ondersteun word deur beenagtige of horingagtige stekels, teenoor die vlesige, lobbige vinne soos Sarcopterygii.
3. Sarcopterygii: Lobgevinde
4. Chondrichthyes: visse wat kake met gepaarde vinne, gepaarde neusgate, skubbe, 'n hart met hartkamers in serie en skelet van kraakbeen het eerder as been, soos Osteichthyes.
5. Batoidea: Straalvis: Alle visse met vinne wat ondersteun word deur lang beenstroke.

Gewerweldes, rugstringdiere; superklas: kaaklose visse

Superklas	Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Cyclostomes (1)	Myxini	Myxiniformes	Myxinidae			Slymprik
	Hyperoartia	Petromyzontiformes				Lamprei
Ostracoderms (2)	Pteraspidomorphi
	Thelodonti
	Anaspida
	Cephalaspido

Notas:

1. Cyclostomes: Kaaklose visse met ronde monde met terugtrekbare tande.
2. Ostracoderms: Kaaklose visse met harde doppe as vel

Ongewerweldes

Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Gesegmenteerde wurms (Annelida)	Haplotaxida	Megascolecidae	Amynthas		Erdwurms
Weekdiere	Spiraalvormig	Helicidae	Helix	aspersa	Tuinslak

Ongewerweldes – geleedpotiges

Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Spinagtiges (Arachnida)	Araneae	Theridiidae	Latrodectus	L. cinctus L. indistinctus L. karooensis L. renivulvatus en andere	Knopiespinnekop
		Theraphosidae			Bobbejaanspinnekop
	Scorpiones				Skerpioene
Diplopoda					Duisendpoot
Chilopoda					Honderdpoot
Insekte (Insecta)	Lepidoptera				Skoenlapper
	Hymenoptera				Miere
	Coleoptera				Kewers
	Odonata				Naaldekoker
	Mantodea				Hottentotsgot

Ongewerweldes – geleedpotiges – skaaldiere

Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Malacostraca	Decapoda	Grapsidae			Krappe
		Nephropidae			Kreef
		Penaeidae			Garnaal
					Varswater kreef
Merostomata	Xiphosura	Limulidae			Hoefysterkrap

Nota:
Skaaldiere (Crustacea) vorm 'n baie groot groep van die geleedpotiges en word gewoonlik as 'n subfilum hanteer. Dit sluit bekende diere soos krappe, krewe, varswaterkrewe, garnale, planktonkrefies en eendmossels in.

Stekelhuidiges

Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Ophiuroidea					Bros sterre
Crinoidea					Seelelie
Asteroidea					Seesterre
Echinoidea	Echinoida	Echinometridae			Griffelseekastaiing

Cnidaria

Subfilum	Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Anthozoa						Korale
Cubozoa	Cubozoa					Boksjellievisse
Hydrozoa
Scyphozoa						Jellievisse
Staurozoa						(stalked jellyfish)

Amoebozoa

Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Tubulinea	Tubulinida	Amoebidae	Amoeba		Amoeba

Plante en bome (kyk by Filum vir 'n lys)

Afdeling	Klas	Orde	Familie	Genus	Spesie	Algemene naam
Blomplante (Angiospermae)	Magnoliids (2 blare rondom elke saad)	Laurels	Lauraceae	Sassafras	albidum	Sassafras
		Rosales	Rosaceae			Rose
		Liliales	Liliaceae			Lelies (Lillies)
		Fagales	Fagaceae			Akkerboom
		Malpighiales	Salicaceae			Populier
		Fabales	Fabaceae	Acacia		Doringboom
						Venus-vlieëvanger
Bryophyta						Mosplante
Pteridophyta(1)		Caryophyllales	Droseraceae	Dionaea	muscipula	Varingplante
Pinophyta(2)	Pinophyta	Pinales	Pinaceae / Pinoideae	Pinus		Denneboom
Cycadophyta						Palmplante
Ginkgophyta						Ginkgoplante
Sphenophyta						Wigplante

Notas:

1. Pteridophyta het nie blomme of sade nie en versprei deur spore.
2. Pinophyta is die gom-/pikplante of kegeldraende plante.

Eksterne skakels

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 72
• The animal kingdom Geargiveer 21 Februarie 2014 op Wayback Machine
• Speciation Questions & Answers
• Comparative cytogenetics and chromosomal rearrangements (Baramin)
• Identification of species within the sheep-goat kind (Tsoan monobaramin)