Kognaat

Kognate is woorde wat 'n gemene oorsprong het.

Voorbeelde van kognate is die woorde night (Engels), Nacht (Duits), nicht (Skots), noc (Tsjeggies), nox (Latyn), nakti- (Sanskrit), noche (Spaans) en naktis (Litaus) wat almal nag beteken en van Proto-Indo-Europese (PIE)*nekwt-, "nag" afstam. Nog 'n Indo-Europese voorbeeld is ster (Afrikaans), star (Engels), str (Sanskrit), star (Sinhala), aster (Grieks), stella (Latyn, Italiaans), stairno (Goties), Stern (Duits), starn (Skots), stjärna (Sweeds), setare (Persies), steren (Kornies), estel (Katalaans), estrella (Spaans) en estêre (Koerdies), van PIE *ster-, "ster".

Hebreeus shalom en Arabies salaam is ook kognate wat afgelei is van 'n gemene Semitiese wortel.

Kognate kan binne dieselfde taal bestaan. Byvoorbeeld die Engelse ward en guard (<PIE *wer-, "om waar te neem, uit te kyk vir") is kognate soos ook shirt en skirt (<PIE *sker-, "om te sny"). In sommige gevalle het een van die kognaat pare 'n uiteindelike bron in 'n ander taal verwant aan Engels, terwyl die ander een inheems is; in ander gevalle kom beide uit ander tale, baie keer dieselfde een maar op verskillende tye.

Kognate is baiekeer moeiliker om te herken as in die voorbeelde hierbo en deskundiges verskil soms in hulle beoordeling van getuienis. Die Engelse woord melk is duidelik 'n kognaat van die Afrikaanse melk, Duitse Milch en van die Russiese moloko (<PIE *melg-, "om te melk"). Aan die ander kant, die Franse lait en Spaanse leche (wat beide "melk") beteken is nie so ooglopend kognate van die Griekse galaktos (genitiewe vorm van gala, melk) (<*g(a)lag-, galakt-).

Kognate kan verskillende betekenis hê: dish (Engels) en Tisch ("tafel", Duits), of starve (Engels) en sterben ("sterf", Duits), of head (Engels) en chef ("leier, hoof", Frans), dien as voorbeelde van hoe kognate terme se betekenis kan divergeer soos die tale apart ontwikkel.

Bo en behalwe aparte betekenisse kan kognate ook deur linguistieke veranderingsprosesse verander om nie meer foneties na mekaar te lyk nie: cow en beef is beide afgelei van die selfde Indo-Europese wortel. cow het deur die Germaanse taalfamilie ontwikkel terwyl beef in Engels aangekom het deur die Italo-Romaanse familie.

Kognate kan dus voorkom deur leen by ander tale. Op dié manier kom die ooreenkoms tussen die Engelse to pay en Franse payer van die Engelse leen van to pay van Normaans wat soos Frans, die woord van Gallo-Romaans afgelei het.

Vals kognate

Vals kognate is woorde wat algemeen as verwant beskou word ('n gemene oorsprong het) terwyl linguistieke ondersoek toon dat die woorde onverwant is. Dus sou mens byvoorbeeld op grond van oppervlakkige ooreenkomste kon dink dat die Latynse werkwoord habere en die Duitse haben, wat beide 'om te hê' beteken, kognate is. 'n Begrip van hoe die woorde in die twee tale ontwikkel het uit Proto-Indo-Europese (PIE) wortels toon egter dat hulle nie kognaat kan wees nie. Die Duitse haben (soos die Engelse have) kom om die waarheid te sê van PIE *kap, 'om te gryp', en die werklike kognaat daarvan in Latyn is capere, 'om te gryp, aan te gryp, vang'. Die Latyns habere kom aan die ander kant van PIE *ghabh, 'om te gee, om te ontvang', en is dus kognaat met die Engelse give en Duitse geben.

Die ooreenkoms van woorde in verskillende tale is nie genoeg om aan te dui dat die woorde verwant is aan mekaar nie, op baie dieselfde manier wat ooreenkomste in hoe mens lyk nie bepaal of twee mense geneties verwant is nie. Oor die loop van honderde en duisende jare kan woorde hulle klank heeltemal verander. Dus is die Engelse five en Sanskrit pança byvoorbeeld kognate, terwyl die Engelse over en Hebreeese a'var nie is nie, en netso is die Engelse dog en Mbabaram dog nie.

Onderskei dit van die valse vriende, wat baiekeer wel kognate is.

Kyk ook