Edwin Hubble
Edwin Powell Hubble (20 november 1889 – 28 september 1953) was een Amerikoanschn astronoom die ons gedacht van hoeda 't heelal in mankoar zit diepgoand hèt veranderd deur nie ollêne te toogn dan der andere melkwegstelsels zyn dan 't onze, moar ook dan de mêeste dervan van ons wegbeweegn.
Biografie
[bewerkn | brontekst bewerken]Edwin Hubble studèrdige an't unif van Chicago woada tje hem toeli up wiskunde, astronomie en filosofie. Je was êen van d' êeste uutwisseliengsstudentn vor de Rhodesbeurze an 't unif van Oxford, woada tje Spoans studèrdige. Ot je werekwaam in de Verênigde Stoatn gaaft j' êest lesse in Spoans, fysica en wiskunde an de New Albany High School. In den Êestn Weireldôorloge deed je dienst in 't Amerikoans leger woarda tje avancèrde toet an de groad van majoor. Achter den ôorloge kêerde tje were noa 't Yerkes-observatorium an 't unif van Chicago, woardat je een doctoroat in astronomie deed, en ofstudèrdige in 1917 met een thesis met den titel "Photographic Investigations of Faint Nebulae" (Fottografisch ounderzoek van zwakke sterrennevels).
In 1919 kreeg Hubble een job angeboodn an 't Mount Wilson Observatory teegn Pasadena in Californië, woardat je bleef toet an zyn dôod.
Ountdekkiengn
[bewerkn | brontekst bewerken]'t Heelal is veel grôter dan de melkweg
[bewerkn | brontekst bewerken]Edwin Hubble begost in Mount Wilson te werkn kort achter de voltôoiienge van de 100-inch (2.6m) Hookertelescoop. Round dien tyd wierd der over 't olgemêen gepeisd da 't Melkwegstelsel 't mêrendêel van 't heelal besloeg, and dan de sterrennevels dêel uutmaktign van 't Melkwegstelsel. An de hand van Cepheïdensterrn die as een "standoardkeise" kunn'n dienst doen ('t is te zeggn, under absolute helderheid kan bepoald wordn, woadeure da me kunn'n berekenn hoeverre dan ze van ons stoan) toogde Hubble in 1922–1923 da den Andromedanevel eigentlik een sterrenstelsel is gelik 't onze, moa veel verder dan da m' êest gepeisd haan. Je zettig ook een classifikoasje vo sterrenstelsels in mankoar, met d' hulpe van de fottos die met de Hookertelescoop genoomn woarn.
Rôodverschuvienge nimt toe met den ofstand
[bewerkn | brontekst bewerken]
Deur rôodverschuviengsmetiengn van Vesto Slipher, James Keeler en William Campbell te combineern mè zyn eign ofstandsmetiengn (gebasèrd up Cepheïdensterrn) vound Hubble dan de twêe min of mêer mè mankoar evenredig woarn. Doaby kwaam tjie an een êeste benoaderienge van de Hubbleconstante van 500 km/s/Mpc, woavan dan me nu weetn da 't veel te grôot is deur een calibroasjefoute by zyn ofstandsmetienge. In 1929 publicèrde Hubble t' hope mè Milton Humason den empirische formule dei nu bekdnstoat as de Wet van Hubble. Êen van d' implikoasjes van de wet is da 't heelal uutzet, en dat d' expansje verrappert.
Dien ountdekkienge was 't êeste bewysstik vo de Big Bang-theorie die was vôorgesteld deur Georges Lemaître in 1927.