İç Moğolistan
| İç Moğolistan Özerk Bölgesi | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Kısaltmalar: NM / 蒙 (pinyin: Méng) | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Adın kökeni | |||||||||||||||
| İdari birim türü | Özerk bölge | ||||||||||||||
| Başkenti | Huhhot | ||||||||||||||
| En büyük şehri | Baotou | ||||||||||||||
| ÇKP Komitesi Sekreteri | Hu Chunhua | ||||||||||||||
| Vali | Bu Xiaolin | ||||||||||||||
| Yüzölçümü | 1.183.000 km² (3.) | ||||||||||||||
| Nüfusu (2004) - Nüfus yoğunluğu |
24.049.155[1] (23.) 20.2 kişi/km² (28.) | ||||||||||||||
| GSYİH (2009) - kişi başına |
CNY 972.6 milyar (15.) CNY 37,287 (7.) | ||||||||||||||
| İGE (2008) | 0.803 (yüksek) (13.) | ||||||||||||||
| Başlıca etnik gruplar | |||||||||||||||
| İl düzeyi | 12 | ||||||||||||||
| İlçe düzeyi | 101 | ||||||||||||||
| Belde düzeyi† | 1425 | ||||||||||||||
| ISO 3166-2 | CN-NM | ||||||||||||||
| Resmî websitesi http://www.nmg.gov.cn (Çince) (Çince) | |||||||||||||||
İç Moğolistan (Çince (basitleştirilmiş): 内蒙古; Çince (geleneksel): 內蒙古; pinyin: Nèi Měnggǔ; Moğolca: ᠦᠪᠦᠷᠮᠣᠩᠭᠣᠯ Övör Mongol) ya da resmî adıyla İç Moğolistan Özerk Bölgesi, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı bir özerk bölge. Ülkenin kuzey ve kuzeydoğusunda bulunur. Kuzeyde Moğolistan, doğuda Heilongjiang, Jilin ve Liaoning, güneyde Hebei, Şansi ve Şensi yönetim bölgeleri ile Ningxia özerk bölgesi, batıda da Gansu yönetim bölgesi ile çevrilidir. Yüzölçümü 1.183.000 km², yönetim merkezi Huhhot'tur. Nüfus; 24.049.155 (2020).[1]
Adı
[değiştir | kaynağı değiştir]"İç Moğolistan", günümüz Moğolistan devleti ile Tuva Cumhuriyeti'ni kapsayan "Dış Moğolistan" (Çince: 外蒙古; pinyin: Wài Měnggǔ) kavramından farklıdır.[dipnot 1] "İç" ile "Dış Moğolistan", tarihî olarak Çing Hanedanı (1635–1911) kontrolü altındaki topraklara bağlı olup birbirinden ayrı yönetilen iki farklı idari bölge şeklindeydiler. Tarihî Dış Moğolistan bölgesi Çin yönetiminden çıktıktan sonra Çin yönetimi altında kalmış İç Moğolistan bölgesine "İç Moğolistan" denilmeye devam edildi.[dipnot 2] Günümüz Çin Halk Cumhuriyeti'nde, Sincan Uygur Özerk Bölgesi veya Tibet Özerk Bölgesi gibi yerel nüfusun büyük kısmını etnik azınlıkların oluşturduğu bölgeler gibi, bu bölge de özerk bölge statüsüne sahiptir ve bölgenin tam resmî adı İç Moğolistan Özerk Bölgesi'dir (Çince: 内蒙古自治区; pinyin: Nèi Měnggǔ Zìzhìqū; Moğolca: ᠥᠪᠥᠷᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠨᠥᠪᠡᠷᠲᠡᠭᠨᠵᠠᠰᠠᠬᠤᠣᠷᠣᠨ, Övör Mongolyn Öörtöö Zasax Oron). Bölgedeki etnik Moğolları Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu'nda temsil eden delegasyon tarafından "Güney Moğolistan" (İngilizce: Southern Mongolia) şeklinde adlandırılır.[2]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]İç (güney) ve Dış (kuzey; bugünkü Moğolistan) 17. yüzyıldan bu yana ayrı birimlerdir. İç Moğolistan, Çin'in kurulmasından (1949) iki yıl önce, bölgeyi denetimleri altında tutan komünistler tarafından özerk bölge ilan edildi. 1969'daki Çin Kültür Devrimi'nin hemen ardından bir düzenlemeyle sınırları değiştirilerek toprakları daraltıldı. Bu düzenleme 1979'da iptal edildi ve bölge tekrar eski sınırlarına kavuştu.
İdari yapılanma
[değiştir | kaynağı değiştir]İç Moğolistan 12 farklı il düzeyi bölümden oluşur:
| İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nin İdari Bölümleri | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
↖
↗
█ Jiagedaqi ile Songling semtleri de jure olarak
Oroqen Özerk Sancağı'nın parçaları olsalar da de facto olarak Heilongjiang eyaletine bağlı Daxing'anling İli'ne bağlılar. | |||||||||||
| Bölüm kodu[3] | İsim | Çince Moğolca |
Hanyu Pinyin Moğolca harf çevirisi |
Alan (km2) |
Nüfus (2020 Nüfus Sayımı)[1] |
Merkez | İlçe düzeyi bölümler[4] | ||||
| Semtler | İlçe düzeyi şehirler | İlçeler | Sancaklar | Özerk sancaklar | |||||||
| 150000 | İç Moğolistan Özerk Bölgesi |
内蒙古自治区 |
Nèi Měnggǔ Zìzhìqū Öbür mongγol-un öbertegen zasaqu orun |
1.154.552,33 | 24.049.155 | Huhhot Şehri | 23 | 11 | 17 | 49 | 3 |
| — İl düzeyi şehirler — | |||||||||||
| 150100 | Huhhot Şehri | 呼和浩特市  |
Hūhéhàotè Shì Kökeqota |
17.186,12 | 3.446.100 | Xincheng Semti | 4 | 4 | 1 | ||
| 150200 | Baotou Şehri | 包头市 |
Bāotóu Shì Buγutu qota |
27.571,17 | 2.709.378 | Jiuyuan Semti | 6 | 1 | 2 | ||
| 150300 | Wuhai Şehri | 乌海市 |
Wūhǎi Shì Üqai qota |
1.668,64 | 556.621 | Haibowan Semti | 3 | ||||
| 150400 | Chifeng Şehri | 赤峰市 |
Chìfēng Shì Ulaγanqada qota |
86.915,58 | 4.035.967 | Songshan Semti | 3 | 2 | 7 | ||
| 150500 | Tongliao Şehri | 通辽市 |
Tōngliáo Shì Tüngliyou qota |
58.861,55 | 2.873.168 | Horqin Semti | 1 | 1 | 1 | 5 | |
| 150600 | Ordos Şehri | 鄂尔多斯市 |
È'ěrduōsī Shì Ordos qota |
86.881,61 | 2.153.638 | Kangbashi Semti | 2 | 7 | |||
| 150700 | Hulunbuir Şehri | 呼伦贝尔市 |
Hūlúnbèi'ěr Shì Kölön buyir qota |
252.777,38 | 2.242.875 | Hailar Semti | 2 | 5 | 4 | 3 | |
| 150800 | Bayan Nur Şehri | 巴彦淖尔市 |
Bāyànnào'ěr Shì Bayannaγur qota |
65.139,66 | 1.538.715 | Linhe Semti | 1 | 2 | 4 | ||
| 150900 | Ulanqab Şehri | 乌兰察布市 |
Wūlánchábù Shì Ulaγančab qota |
54.455,89 | 1.706.328 | Jining Semti | 1 | 1 | 5 | 4 | |
| — Aymaklar — | |||||||||||
| 152200 | Hinggan Aymağı | 兴安盟 |
Xīng'ān Méng Qingγan ayimaγ |
55.130,73 | 1.416.929 | Ulanhot Şehri | 2 | 1 | 3 | ||
| 152500 | Xilin Gol Aymağı | 锡林郭勒盟 |
Xīlínguōlè Méng Sili-yin γool ayimaγ |
199.883,52 | 1.107.075 | Xilinhot Şehri | 2 | 1 | 9 | ||
| 152900 | Alxa Aymağı | 阿拉善盟 |
Ālāshàn Méng Alaša ayimaγ |
248.080,49 | 262.361 | Alxa Sol Sancağı | 3 | ||||
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]2020 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre İç Moğolistan'ın toplam nüfusu 24.049.155.[1]
Etnik yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]İç Moğolistan'daki başlıca etnik gruplar şunlardır:
| Etnik grup | Nüfus | Yüzdesi |
|---|---|---|
| Han | 19.650.665 | %79,54 |
| Moğol | 4.226.090 | %17,11 |
| Mançu | 452.765 | %1,83 |
| Hui | 221.483 | %0,90 |
| Daur | 76.255 | %0,31 |
| Evenki | 26.139 | %0,11 |
| Koreli | 18.464 | %0,07 |
| Rus | 4.673 | %0,02 |
| Oroçen | 3.632 | %0,01 |
| Toplam nüfus | 24.706.291 | %100,00 |
Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]
İç Moğolistan'ın resmî dilleri Standart Çince ("Putonghua") ve Moğolcadır. Ethnologue'a göre bu iki dilin dışında İç Moğolistan'da konuşulan diğer diller şunlardır: Buryatça, Jin Çincesi, Kuzey Çincesi (Beifanghua), Daur dili, Evenkice, Kalmukça, Korece, Mançuca, Oroçence ve Rusça.[6]
İç Moğolistan Moğollarının konuştukları bazı Moğolca lehçeleri Çahar, Xilingol, Baarin, Horçin ve Harçin Moğolcasıdır. Konuştukları diğer değişkelere gelince, bunların Moğolca lehçeleri[7] mi yoksa diğer Merkez Moğol dillerine bağlı değişkeler[8] mi olduğu konusunda belirsizlik mevcuttur; işbu değişkeler Ordos, Hamnigan, Bargut Buryatçası ve Oyratçadan kaynaklanan Alaşa lehçesi. Çin'de Moğolcanın standart telaffuzu, İç Moğolistan'ın merkezinde yer alan Düz Mavi Sancağı'nda konuşulan Çahar Moğolcasına, grameri ise Moğolcanın tüm güney lehçelerine dayanır.[9] Bu, standart telaffuzun Halha Moğolcası'nın olduğu Moğolistan devletinden farklıdır. Hulunbuir'de Moğol dilleri arasında daha uzak bir akraba teşkil eden Daur dili ve Tunguz dili olan Evenkice de konuşulur. Hulunbuir'e bağlı Oroqen Özerk Sancağı'nda konuşulan bir Evenki lehçesi olan Oroçence de resmî olarak ayrı bir dil olarak sayılır.[10]
İç Moğolistan'daki Han Çinlileri bölgelerine göre farklı değişkeler konuşurlar. İç Moğolistan'ın doğusunda Beifanghua'nın bir lehçesi olan Kuzeydoğu Guanhua konuşurlar. İç Moğolistan'ın merkezî alanlarında (ör. Sarı Nehir vadisinde) yaşayanlar, bu alanların Şansi Eyaleti gibi Jin Çincesinin konuşulduğu diğer bölgelerine yakınlığından dolayı kendileri de Jin Çincesi konuşurlar. Jin Çincesi, Beifanghua'dan farklı olup Çin dillerinin ana dallarından birini teşkil eder. Huhhot ve Baotou gibi şehirlerin Zhangjiakou-Huhhot lehçesi gibi kendilerine özgün Jin lehçeleri vardır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Çin'deki Moğollar
- Guangxi Zhuang (Taylar) Özerk Bölgesi (广西壮族自治区)
- Ningxia Huizu (Müslümanlar) Özerk Bölgesi (宁夏回族自治区)
- Sincan Uygur (Xinjiang) Özerk Bölgesi (新疆维吾尔自治区)
- Tibet (Xizang) Özerk Bölgesi (西藏自治区)
- Alaşan Dağları
Dipnot
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Çincede nèi (内) kelimesi "iç", wài (外) kelimesi ise "dış" anlamına gelir.
- ^ Günümüz Çin'de, resmî bağlamlarda Moğolistan devletine atfen "蒙古国" Měnggǔ Guó (= "Moğolistan ülkesi") terimi kullanılsa da, gayrıresmî bağlamlarda Moğolistan devletini kastetmek için "外蒙古" Wài Měnggǔ (= Dış Moğolistan) terimi hâlen kullanılmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d "内蒙古自治区第七次全国人口普查公报[1]（第二号）". 内蒙古自治区统计局. 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Southern Mongolia" (İngilizce). Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu. 25 Mart 2008. 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2020.
- ^ "中华人民共和国县以上行政区划代码". 中华人民共和国民政部. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2020.
- ^ 中华人民共和国民政部 (Ağustos 2014). 《中国民政统计年鉴2014》. 中国统计出版社. ISBN 978-7-5037-7130-9.
- ^ 国务院人口普查办公室、国家统计局人口和就业统计司 (Devlet Konseyi Sayım Dairesi, Ulusal İstatistik Bürosu Nüfus ve İstihdam İstatistikleri Dairesi) ((Ed.)). "1-6 各地区分性别、民族的人口" [1-6 Cinsiyet ve etnik kökene göre nüfus]. 中国2010年人口普查资料 (Çin'in 2010 Nüfus Sayımı Verileri) (Çince). 中国统计出版社 (Çin İstatistik Yayımevi). 16 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018.
- ^ Eberhard, David M., Gary F. Simons, & Charles D. Fennig (eds.) (2021). Ethnologue: Languages of the World (24 bas.). Dallas, Teksas: SIL International. 27 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.
- ^ Ör. Sečenbaγatur, Qasgerel, Tuyaγ-a, B. ǰirannige, U Ying ǰe. 2005. Mongγul kelen-ü nutuγ-un ayalγun-u sinǰilel-ün uduridqal. Kökeqota: ÖMAKQ.
- ^ Ör. Janhunen, Juha. 2006. Mongolic languages. Brown, K. (ed.) içinde: The encyclopedia of language & linguistics. Amsterdam: Elsevier: 231–234.
- ^ Sečenbaγatur et al. 2005: 85.
- ^ Janhunen, Juha. 1997. The languages of Manchuria in today's China. Bulunduğu eser: Northern Minority languages: Problems of survival. Senri ethnological studies, 44: 123–146. Şu sayfalara bakınız: 130–133.
| Eyaletler |  | |
|---|---|---|
| Özerk bölgeler | ||
| Doğrudan yönetilen şehirler | ||
| Özel idari bölgeler | ||
* Çin Halk Cumhuriyeti tarafından hak iddia edilmektedir, ancak fiilen Çin Cumhuriyeti tarafından yönetilmektedir. | ||
Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu (UNPO) üyeleri | |
|---|---|
| Afrika | |
| Asya |
|
| Avrupa | |
| Kuzey Amerika | |
| Güney Amerika | |
