Malcolm X
| Malcolm X | |
|---|---|
 Malcolm X, mart 1964. | |
| Alternativno/a ime(na): | Malcolm Little, El-Hajj Malik El-Shabazz |
| Datum smrti: | 21. 2. 1965. (dob: 39) |
| Mjesto smrti: | New York, Država New York, SAD |
| Pokret: | Crni nacionalizam, Pan-afrikanizam |
| Važnije organizacije: | Nacija Islama, Muslim Mosque, Inc., Organization afroameričkog jedinstva |
| Religija: | Sunitski islam |
| Uticaji od | Elijah Muhammad, Marcus Garvey |
Malcolm X (Malkolm Eks), rođen kao Malcolm Little, poznat i pod imenom El-Hajj Malik El-Shabazz (Omaha, Nebraska, 19. maj 1925 - Manhattan, New York, 21. februar 1965) bio je muslimanski sveštenik, borac za ljudska prava u Americi i jedan od najuticajnijih Afro-Amerikanaca. Bio je najveći kritičar "bele" Amerike i njenih zločina počinjenih nad crnim Amerikancima. Bio je kritikovan za "crni" rasizam, antisemitizam, propovedanje cnačke superiornosti i nasilja. Svoje neobično prezime X, Malkolm uzima kao simbol protesta protiv dominaciji belaca, čija su prezimena ranije dodeljivana afričkim robovima tj. njegovim precima.
Kao sveštenik Nacije Islama isticao je dominaciju "bele" Amerike prema "obojenom" stanovništvu. Bio je protiv integracije crnaca u američko društvo i zalagao se za stvaranje jedinstvene države unutar Amerike koja će pripadati crnom narodu. Međutim, Malkolmova uverenja su se vremenom menjala, tako da kasnije ublažava rasne razlike, a ističe socijalne, ekonomske i političke činioce Amerike kao glavne krivce rasne netrpeljivosti.
Malcolm X je rođen 19. moja 1925. godine u gradu Omaha u zaveznoj državi Nebraska, od oca Earl Little i majke Louise Norton. Njegova majka Louise (Luiz) je bila domaćica i bavila se održavanjem porodice koja je brojala osmoro dece. Njegov otac, Earl (Erl) je bio baptistički sveštenik i pristalica lidera organizacije Black nationalist (Crni Nacionalist)- Marcus Garveya. Očev aktivizam u borbi za ljudska prava je izazvao pretnje od strane Black Legion (Crna Legija), organizacije belih supremacista. Usled učestalih napada Ku Klux Klana porodica se seli 1926. godine u Lansing saveznu državu Michigan. Iapk, ne uspevaju da im umaknu, te njihova kuća biva spaljena do temelja, 1929 godine. Samo 2 godine kasnije, kada je Malkolmu bilo 6 godina, njegov otac pronađen mrtav na tramvajskim šinama. Vlasti su proglasile ovaj incident nesrećnim slučajem. Crna zajednica je osporavala ovo kao pravi uzrok smrti, verujući da je posredi bila reč o napadu. Iako je Earl Little imao dve polise životnog osiguranja, njegova porodica je dobila malu odštetu. Osiguravajuće društvo je odbilo da im da punu odštetu, trvdeći da je njihov otac izvršio samoubistvo. Porodica je ostala bez oca i sve više upada u siromaštvo. Godine 1938. majka, Louise Little, je imala nervni slom i pravno je proglašena ludom. Porodica se raspala i deca su dodeljena različitim hraniteljskom porodicama i domovima.
Tokom pohađanja škole Malkolm je bio jedan od najboljih učenika i predsednik odeljenja. Po okončanju osmog razreda osnovne škole napustio je školovanje, nakon što mu je učitelj rekao da su njegove želje da postane advokat "previsok cilj za jednog crnca". Tada je počeo je da se budi njegov rasni identitet. Nakon života u različitim hraniteljskim porodicama, Malcolm se seli u Boston 1941. godine, kod svoje starije polu sestre Elle Little Collins. Ella je živela u dominantno Afričko-Američkom društvu srednje klase, što je za Malcolma bilo novo okruženje. Počeo je da pronalazi razne poslove kao što su pranje sudova i čišćenje cipela u noćnom klubu. Potom se zaposlio u putničkom vozu kao perač posuđa na putničkoj liniji iz Michingen-a ka Washington D.C.-ju do New York-a. Između 1943. i 1946. menjao je gradove i poslove, a kada je sakupio dovoljno novca seli se u New York, Harlem 1943. godine. Tokom života u Harlemu počeo je da se bavi sitnim kriminalom: dilovanjem droge, kockanjem, svodništvom, reketiranjem i pljačkanjem. Tokom ovog perioda imao je nadimak "Detroit Red" ("Riđa iz Detroita"), zbog svog Mičigenskog porekla i riđe kose. Tokom rata, glumeći da je lud, uspeva da izbegne vojsku koja ga proglašava "mentalno diskvalifikovanim za vojnu službu". Zatim odlazi u Boston gde sa grupom prijatelja počinje niz kućnih provala, a 1946. godine biva uhapšen i osuđen na deset godina zatvora.
Počeo je izdržavanje kazne u državnom zatvoru Charlestown, Boston. Tada je dobio nadimak "Sotona", zbog svoje netrpeljivosti prema religiji. U zatvoru se sprijateljio sa zatvorenikom John Elton Bembry, koji ga je ubedio da počne da se obrazuje. Malcolm je razvio ogroman apetit prema čitanju i često je čitao i u zatvorskom polumraku. Godine 1948. dobija pismo od brata Philberta (Filbert), koji mu piše o Nation of Islam (Naciji Islama). Nacija Islama propoveda o uzdizanju crnačkog samopouzdanja, ujedinjenju pripadnika afričke dijaspore, slobodi od "bele" američke i evropske dominacije. Malkolm počinje prepisku sa liderom Nacije Islama - Elijah Muhammadom (Ilija Muhamed), prihvata Islam i postaje član Nacije Islama. Iz zatvora izlazi 1952. nakon odležanih 6 godina.
Nedugo nakon što je postao član Nacije Islama, promenio je svoje prezime iz Little u X. To je učinio u znak poštovanja prema svojim afričkim precima, koji su dovedeni u Ameriku kao robovska radna snaga. Robovi su, u vreme robovlasništva, dobijali prezimena svojih vlasnika, stoga on menja svoje u X kako bi označio izgubljeno afričko prezime. Kao inteligentan i vešt govornik ubrzo postaje sveštenik Nacije Islama, a zadužen je i za osnivanje novih džamija u Detroitu, Michiganu i Harlemu, New York. Koristi medije širom Amerike kako bi preneo poruke ove organizacije i zahvaljujući njemu povećava se članstvo Nacije Islama (od 500 članova 1952. na 30 000, 1963.) Propovedao je o netrpeljivosti "bele" Amerike prema afro-američkom narodu, isticao ideju buđenja i ujedinjenja crnog naroda. Postavši sve popularniji Malkolm dolazi u neprijatnost da njegova slava postaje veća od vođe organizacije Ilije Muhameda. Rasni tenzije u Americi postaju sve intenzivnije, početkom 60 tih godina, a Malkolm sve više privlači pažnju javnosti koja hoće da ga osudi za glavnog podstrekivača nereda. U samom vrhuncu pokreta, 1963. godine, dolazi do velikih sukoba u organizaciji. Malkolm saznaje da je vođa organizacije imao seksualne afere, odbija da pomogne zataškivanju ove afere i 1964. godine napušta Naciju Islama. Nakon toga, osniva vlastite organizacije Muslim Mosque, Inc. (Muslimanska Džamija) - religijsku organizaciju i Organization of Afro-American Unity (Afro-Američkog jedinstva) političku organizaciju, koja se zalaže za Pan-Afrikanizam. Zatim odlazi na hadž (hodočašće) u Meku.
Putovanje u Saudijsku Arabiju i hodočašće u Meki je bila životna prekretnica za Malkolma. Prvi put se susreće sa različitim kulturama, deli svoja uverenja sa ljudima svih rasa i revidira svoje stavove. Putovanje se nastavilo i po Africi i Bliskom Istoku, gde je upoznavao razne političke lidere i držao predavanja po univerzitetima. Po povratku u Ameriku promijenio je svoje ime u El-Hajj Malik El-Shabbazz (El Hadž Malik El-Šabaz) i u to vreme svoje govore počinje da upućuje svima, a ne samo Afro-Amerikancima. Nakon što je podneo ostavku u Naciji Islama, njegovi odnosi sa Ilijom Muhamedom su postali sve zategnutiji. Malkolm je dobio dojavu da mu preti ubistvo. Od tada se retko kretao bez telohranitelja. Godine 1965. na njegov dom, gde je živeo sa suprugom Betty i četiri ćerke, bačena je bomba. Svi su preživeli ovaj incident.
Malkolmov broj neprijatelja je svih ovih godina brzo rastao i nije moglo se moglo pretpostavi da li će smrt doći od strane belca ili bivše "braće" iz Nacije Islama. Samo nedelju dana nakon incidenta sa eksplozijom došlo je do tragičnog događaja. Na skupu, 1965. godine, na kome je Malkolm držao govor, tri naoružana napadača su pritrčala Malkomu do pozornice. Pucali su 15 puta iz neposredne blizine. Tridesetdevetogodišnji Malkolm je po dolasku u Columbia Presbyterian bolnicu proglašen mrtvim. Sva trojica, koji su pripadnici Nacije Islama, su uhapšeni i osuđeni. Sahrani je prisustvovalo 1500 ljudi u Harlemu, 27. februara, koja se održala u crkvi Faith Temple Church of God in Christ. postoje indicije da je atentat organizovao FBI, odnosno J. Edgar Huver.
Malkolm nije objavljivao tekstove i knjige. Osim biografije, postoje njegovi govori i intervjui koji su posthumno sakupljeni i objavljeni. Pre nego što je napustio Naciju Islama, Malkolm je propovedao svoju veru u govorima koje je počinjao sa "Poštovani Ilija Muhamed nas uči da..." Učio je da je čovečansto poteklo od crnih ljudi, a da su beli ljudi kreirana rasa demona. Nacija Islama je verovala da su crni ljudi superiorniji u odnosu na bele i da je nestanak bele rase neminovan. Kada su pitali Malkolma da komentariše sboju izjavu da su beli ljudi đavoli, on bi odgovarao "Istorija dokazuje da je beli čovek đavo. Svako ko pleni i porobljava, krade i baca bombe na ljude...svako ko radi ove stvari je ništa drugo nego đavo". Malkolm je smatrao da je Islam bio "istinska religija crnog čovečanstva", a da je Hršćanstvo "religija belog čoveka", koja je bila nametnuta afričkim robovima. Rekao je da Nacija Islama praktikuje Islam kao što se to radi i svuda u svetu, ali da njena učenja variraju od tradicionalnog Islama, s obzirom na specifično težak položaj crnaca u Americi. Dok se Pokret za građanska prava u Americi borio za integraciju, Malkolm je zagovarao potpunu separaciju afričkih Amerikanaca od belih ljudi. Nacija Islama je predložila osnivanje posebne države za crnce na jugu SAD-a, kao privremenu meru dok se afrički Amerikanci ne vrate na svoj kontinent - Afriku. Malkolm je čak predlagao i novčanu odštetu za sav neplačeni rad porobljenih predaka. Protivio se nenasilnim strategijama Pokreta za građanska prava i zalagao se za zaštitu prava "svim raspoloživim sredstvima".
Nakon napuštanja Nacije Islama i osnivanja Afro-American Unity (Afro-Američko jedinstvo), Malkolm najavljuje spremnost na saradnju sa liderom Pokreta za građanska prava. Izjavio je da su on i ostali članovi organizacije Afro-Američkog jedinstva, rešeni da se brane od agresora, "bilo kojim sredstvima", kako bi obezbedili slobodu, pravdu i jednakost. Takođe, izjavio je da ukoliko vlada nije voljna da im pomogne, oni moraju da se zaštite sami. Kako je na putovanjima po istoku proširio svoje vidike, Malkolm sve više ističe globalni kontekst. Stavlja u direktnu vezu borbu američkih crnaca za svoja prava, sa borbom zemalja Trećeg sveta za nezavisnot. Govorio je: "Afro-Amerikanci su pogrešili kada su sebe smatrali manjinom, crnci su većina, ne manjina". Kritikovao je kapitalizam, ali kada je upitan kakav bi politički i ekonomski sistem on želeo, rekao je: " Ne znam, ali nije slučajnost da novoslobođene zemlje Trećeg sveta hrle ka socijalizmu". Iako se više nije zalagao za stvaranje posebne države za crnce, nastavio je zalaganje za "crni" nacionalizam, koji smatra neophodnim za Afro-Američku zajednicu. Najveću promenu pretrpeo je njegov prethodni pogled na rasizam. U pismima koje je slao iz Meke, pisao je kako su ga susreti sa belim ljudima naterali da potpuno odbaci neke pređašnje stavove.
"Slušao sam lidere, kao što su Nasser, Ben Bella i Nkrumah, koji su me upozorili na opasnosti rasizma. Shvatio sam da rasizam nije samo crno-beli problem. On je donosio pokolj skoro svakoj naciji na svetu u nekom trenutku."
"U mnogim delovima Afričkog kontinenta video sam bele studente kako pomažu crnim ljudima. Tako nešto pobija dosta argumenata. Uradio sam mnogo stvari kao "crni" musliman, za kojima sad žalim. Bio sam zombi tada, kao i drugi "crni" muslimani, hiponotizovan, uperen da marširam u jednom pravcu. Pa valjda čovek ima pravo da napravi budalu od sebe, ako je spreman da plati cenu. Mene je ona koštala 12 godina života."
Malcolm X je najviše dobio na popularnosti nakon izlaska autobiografske knjige Autobiografija Malcolma X. Knjigu je ispričao Malkolm X, a napisao Alex Haley. Objavljena je i na srpskom jeziku. Po njenim motivima je godine 1992. znameniti afroamerički režiser Spike Lee snimio film Malcolm X u kome Malkolmov lik tumači Denzel Washington.
- malcolmx.com Arhivirano 2014-04-14 na Wayback Machine-u
