Przejdź do zawartości

Województwo pomorskie (II Rzeczpospolita)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
województwo pomorskie
województwo
1919-1939
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Data powstania

12 sierpnia 1919

Siedziba wojewody i sejmiku

Toruń

Wojewoda

Władysław Raczkiewicz

Powierzchnia

(1931) 16 407 km²
(1939) 25 683[1] km²

Populacja (1931)
• liczba ludności


1 080 138[2]

• gęstość

65,8 os./km²

Tablice rejestracyjne

PM

Adres Urzędu Wojewódzkiego:
Fosa Staromiejska 31-33
Toruń
Podział administracyjny
Plan województwa pomorskiego
Liczba powiatów miejskich

5

Liczba powiatów ziemskich

23

Liczba gmin miejskich

64

Liczba gmin wiejskich

234

Położenie na mapie II Rzeczypospolitej
Położenie na mapie Polski
Województwo pomorskie w szczegółowych danych statystycznych spisu powszechnego z 30.IX.1921 i spisu powszechnego z 9. XII. 1931 r.
Województwo pomorskie - oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1921
Skorowidz miejscowości 1921 – szczegółowe dane GUS spisu powszechnego 1921 – województwo pomorskie
Województwo pomorskie - oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1931
Mapa podziału administracyjnego województwa z 1938 r. na podstawie Mapy gmin Rzeczypospolitej Polskiej : podział administracyjny według stanu z dnia 1 IV 1938 roku (GUS).

Województwo pomorskiewojewództwo II Rzeczypospolitej istniejące w latach 1919–1939 ze stolicą w Toruniu.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu powstało 12 sierpnia 1919 roku z części terenów dawnego zaboru pruskiego (Prusy Zachodnie) na podstawie przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1919 roku o tymczasowej organizacji zarządu b. dzielnicy pruskiej[3]. Jednak dopiero w styczniu 1920 roku po wkroczeniu na Pomorze wojsk generała Hallera mogła tam się zorganizować polska administracja. Zamieszkane było w większości przez Polaków, w tym Kaszubów, dość liczną społeczność stanowili jednak Niemcy (szczególnie na terenach pogranicznych). Niemcy nigdy nie pogodziły się z utratą „polskiego korytarza” i aż do 1933 roku dążyły do jego pokojowej aneksji.

1 kwietnia 1938 roku dokonano zmian granic województwa. Z województwa poznańskiego przyłączono powiaty: wyrzyski, szubiński, bydgoski, inowrocławski, a także Chełmce i Kruszwicę z powiatu mogileńskiego[4]. Z województwa warszawskiego przyłączono powiaty: nieszawski, rypiński, lipnowski i włocławski. Powiat działdowski został przyłączony do województwa warszawskiego. Zmiana ta miała na celu zatarcie granic rozbiorowych, ale przyniosła też nowe problemy, ponieważ w granicach województwa pomorskiego znalazła się Bydgoszcz, która stając się największym miastem w województwie, zaczęła aspirować do roli jej stolicy. Od tego momentu na oznaczenie województwa używano także nazwy Wielkie Pomorze. W 1939 roku województwo, wbrew prawu międzynarodowemu, zostało włączone do III Rzeszy, tworząc wraz z terytorium dawnego Wolnego Miasta Gdańska Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie. Obszar powiatów szubińskiego, inowrocławskiego, nieszawskiego i włocławskiego włączono z kolei do Okręgu Rzeszy Kraj Warty. Na terenie województwa działały organizacje państwa podziemnego Grunwald (organizacja konspiracyjna)[5]. W 1945 roku z terenu dawnego województwa wydzielono północną część, która po połączeniu z obszarami włączonymi do Polski w 1945 roku utworzyła województwo gdańskie. Pozostała część, ze stolicą w Bydgoszczy, zachowała nazwę „województwo pomorskie” do 1950 roku, kiedy to wprowadzono nazwę „województwo bydgoskie”.

Podział na powiaty

[edytuj | edytuj kod]
Powiaty ziemskie
Powiaty miejskie

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Według danych pochodzących z Wielkiej ilustrowanej encyklopedji powszechnej „Gutenberga” z 1934 roku na 1 km² mieszkało na Pomorzu 57,1 mieszkańców, na ludność w miastach przypadało 25% ogółu ludności. Z ogólnej powierzchni 1 mln 587 tys. ha: grunty orne zajmowały 56,1%, łąki 6,1%, pastwiska 3,2%, sady i ogrody 0,9%, lasy 22,8%, a nieużytki 10,9%. W gospodarstwach rolnych przeważała własność średnia i wielka. Gospodarstwa małe (2-5 ha) zajmowały 3%, średnie (5-20 ha) 20,7%, wielkie (od 20 ha) 74,7% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Chów i hodowla bydła odgrywała małą rolę. Koni było w 1929 roku na obszarze województwa 158 444 sztuk, bydła 395 210 sztuk, a owiec i kóz 205 740 sztuk.

Rolnictwem i pokrewnymi zajęciami zajmowało się 61,9% ogółu mieszkańców, przemysłem 13,5%, handlem 3,6%, komunikacją 5,8% inne zajęcia 4,6%. Znaczną rolę odgrywało rybołówstwo, zwłaszcza morskie. Tym ostatnim zajmowało się w 1929 roku 1370 osób na 1031 łodziach co dało 27 829 kwintali ryb (głównie flądry i szproty).

Administracja

[edytuj | edytuj kod]

Jedyne województwo (obok województwa poznańskiego), w którym istniał samorząd stopnia wojewódzkiego. Działał on na podstawie przepisów popruskich. Organami tego samorządu były: sejmik wojewódzki, wydział wojewódzki oraz starosta krajowy.

Główne urzędy i instytucje znajdowały się w Toruniu w mniejszym stopniu w Grudziądzu, Gdyni oraz Bydgoszczy. Najważniejsze to:

Oświata

[edytuj | edytuj kod]

Analfabetów było (w 1921) zaledwie 5,2% ludności. W roku szkolnym 1929/30 było na Pomorzu 1384 szkół powszechnych z 3222 nauczycielami 132 114 uczniów, z których 127 869 uczęszczało do szkół polskich, a 4245 do szkół niemieckich. Szkół średnich było 32, 8 seminariów nauczycielskich, a szkół zawodowych 23. Czasopism ukazywało się (1929 rok) 108, w tym 95 polskich i 13 niemieckich. Dzienników było 13 (w tym 7 w Toruniu), najważniejsze to Słowo Pomorskie, Dzień Pomorza, Głos Robotnika.

Najważniejsze Szkoły Zawodowe na Pomorzu:

Ludność

[edytuj | edytuj kod]

Ludność województwa w 1921 roku wynosiła 935.643 osób[9].

Podział ludności ze względu na narodowość[9]:

  • Polacy i Kaszubi – 81%; 757.801
  • Niemcy – 18,8%; 175.771

Podział ludności ze względu na wyznanie[9]:

Struktura demograficzna (1931)[2]

[edytuj | edytuj kod]

Liczba ludności (dane z 9 grudnia 1931):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
osób % osób % osób %
Ogółem 1 080 138 100 547 027 50,64 533 111 49,36
Miasto 348 359 32,25 176 936 16,38 171 423 15,87
Wieś 731 779 67,75 370 091 34,26 361 688 33,49

Wojewodowie

[edytuj | edytuj kod]
Wojewodowie Okres urzędowania
Stefan Łaszewski 15 października 1919 – 21 lipca 1920
Jan Brejski 27 lipca 1920 – 16 maja 1924
Stanisław Wachowiak 22 maja 1924 – 12 października 1926
Kazimierz Młodzianowski 12 października 1926 – 4 lipca 1928
Mieczysław Seydlitz 16 lipca 1928 – 28 lipca 1928 (p.o.)
Wiktor Lamot 28 lipca 1928 – 18 listopada 1931 (p.o. do 12 lipca 1929)
Stefan Kirtiklis 18 listopada 1931 – 16 lipca 1936
Władysław Raczkiewicz 17 lipca 1936 – 5 września 1939[10]
Wicewojewodowie
Wicewojewodowie Okres urzędowania
Mieczysław Seydlitz sierpień 1926 - wrzesień 1934

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, 2005, s. 32, seria: Monografie. ISBN 83-87954-66-7. ISSN 1643-2312.
  2. a b Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9.XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 1.
  3. Dz.U. z 1919 r. nr 64, poz. 385.
  4. Dz.U. z 1937 r. nr 46, poz. 350.
  5. Polska Podziemna na Pomorzu w latach 1939-1945. polnord-oskar.tgw.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)]..
  6. Nowości – Z pomorskim rolnictwem – przed wojną i po wojnie.
  7. Słowo Pomorskie 21 listopada 1934 rok. Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa..
  8. Kalendarz Pomorski na rok 1928.
  9. a b c Według publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XI – Województwo Pomorskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924.
  10. Znamy i szanujemy bydgoskie miejsca pamięci narodowej. Serwis uczniów Zespołu Szkół Elektronicznych w Bydgoszczy. zse.bydgoszcz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-24)]..