Kateretidae
| Kateretidae | |||
| Kirby, 1837 | |||
| Okres istnienia: barrem–dziś | |||
_(3578017131).jpg) Kateretes pedicularius | |||
.png) Brachypterolus linariae | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina |
Kateretidae | ||
| Synonimy | |||
| |||
_(28738537153).png_(2).jpg)
_(37816378772).png)
Kateretidae – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych. Obejmuje około stu opisanych gatunków. Jej zasięg jest kosmopolityczny. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe są żerują na kwiatach roślin okrytonasiennych. Zapis kopalny rodziny sięga barremu w kredzie.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Owad dorosły
[edytuj | edytuj kod]Chrząszcze o ciele w zarysie owalnym do podługowato-owalnego, spłaszczonym do wysklepionego, osiągającym od 1,3 do 6 mm długości. Oskórek wierzchniej strony ciała bywa nagi lub porośnięty kładącym się owłosieniem[1]. Ubarwione są zwykle w odcieniach brązu i czerni, czasem z jaśniejszymi czy ciemniejszymi znakami[2].
Głowa jest prognatyczna, o co najwyżej przeciętnie wyłupiastych oczach złożonych z drobnych fasetek, odkrytych miejscach osadzenia czułków, krótkim lub nieobecnym szwie epistomalnym, wolnej, poprzecznej i szeroko, łukowato na przedzie wykrojonej wardze górnej, pozbawiona rowków i listewek podczułkowych. Czułki buduje 11 członów, z których trzy ostatnie formują luźno zestawioną buławkę. Przeciętnie zakrzywione żuwaczki mają niewyraźne prosteki, zwykle dobrze wykształcone mole i jeden lub dwa zęby. Szczęki mają długie, wąskie i przy szczytach dowewnętrznie zakrzywione żuwki zewnętrzne i wewnętrzne oraz cechujące się walcowatym do prawie stożkowatego członem ostatnim głaszczki szczękowe. Wargę dolną charakteryzuje szeroki i mniej lub bardziej zaokrąglony języczek oraz mniej lub bardziej jajowate człony wierzchołkowe głaszczków wargowych. W tyle głowy brak jest gwałtownego przewężenia[1].
Przedplecze największą szerokość osiąga pośrodku lub w tyle i tam jest od 1,25 do 1,6 raza szersze niż dłuższe, nigdy nie będąc szerszym od pokryw. Tarczka jest dobrze wykształcona. Pokrywy są skrócone a ich długość wynosi od 0,8 do 1,1 ich wspólnej szerokości. Nie występuje na nich rządek przyszwowy. Wierzchołki mają ścięte do osobno zaokrąglonych, a boczne krawędzie niewidoczne przy patrzeniu od góry. Skrzydła tylnej pary cechują się zredukowanym użyłkowaniem, pozbawionym komórki klinowatej i z co najwyżej szczątkową komórką radialną. Szwy notosternalne są dobrze zaznaczone. Przedpiersie wypuszcza krótki i na całej długości wąski wyrostek międzybiodrowy. Poprzeczne panewki przednich bioder są szeroko zamknięte od wewnątrz i otwarte od zewnątrz. Śródpiersie ma w pełni obrzeżony przód. Okrągłe, częściowo zamknięte panewki bioder środkowych leżą w oddaleniu od siebie. Zapiersie jest pozbawione szwu poprzecznego. Panewki bioder tylny rozstawione są jeszcze szerzej niż środkowych. Widełki sternalne zatułowia cechują się krótkimi i szerokimi ramionami bocznymi. Odnóża mają golenie opatrzone dwiema ostrogami, pozbawione listewek na bocznych krawędziach i zazwyczaj odsiebnie rozszerzone, a stopy zbudowane z pięciu członów, z których trzy pierwsze są dwupłatowo rozszerzone, a ostatni zwieńczony niezmodyfikowanymi lub ząbkowanymi pazurkami[1].
Pygidium, a zwykle częściowo także poprzedzający je tergit nie są nakryte pokrywami. Na spodzie odwłoka widocznych jest pięć sternitów (wentrytów), z których pierwszy ma łukowaty do prawie ściętego na szczycie wyrostek międzybiodrowy, a niekiedy też linie zabiodrowe. Samica ma wydłużone pokładełko o stylikach umieszczonych przedwierzchołkowo lub całkiem zanikłych. Samiec ma edeagus o wolnych, stawowo z falolobazą połączonych, symetrycznych paramerach oraz o błoniastym płacie środkowym (prąciu) z wierzchołkowo umieszczoną, wspartą niesymetrycznym sklerytem bocznym fallotremą[1].
Stadia rozwojowe
[edytuj | edytuj kod]Jajo
[edytuj | edytuj kod]Jaja są podługowato-owalne lub gruszkowate, długości od 1 do 1,5 mm i szerokości między 0,3 a 0,6 mm. Chorion może być przezroczysty do woskowo białego[1].
Larwa
[edytuj | edytuj kod]Ciało larwy jest wydłużone do podługowato-owalnego, przeciętnie sklepione, o różnym stopniu pigmentacji i wyłącznie niezmodyfikowanych szczecinkach. Głowa bywa od prognatycznej do nieco hipognatycznej i nie jest wycofana w przedtułów. Zaopatrzona jest ona w cztery pary oczek larwalnych, zrośnięty z czołem nadustek, dużą i wolną wargę górną, jednozębne żuwaczki z wyraźnymi molami i bez prostek, niewielkie male, trójczłonowe głaszczki szczękowe, jednoczłonowe głaszczki wargowe i trójczłonowe czułki o mniejszym do poprzednich członie ostatnim. Przedtułów jest dłuższy od śródtułowia i zatułowia. Wszystkie te trzy segmenty są poprzeczne, zwykle ze sztywnymi szczecinkami na plecach i bokach. Dobrze wykształcone odnóża mają prawie dwukrotnie dłuższe niż szerokie uda i golenie oraz nieco krótsze od stopogoleni przedstopia. Odwłok buduje dziesięć segmentów, z których ostatni jest częściowo od góry osłonięty i częściowo zrośnięty z poprzednim. Brak jest pregomfów i urogomfów[1].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Owady te występują od lasów po półpustynie[1]. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe są antofagami, żerującymi na kwiatach roślin okrytonasiennych[1][3][2]. Larwy poszczególnych gatunków są monofagiczne lub oligofagiczne. Wśród ich roślin pokarmowych znajdują się przedstawiciele ciborowatych, makowatych, pokrzywowatych, przewiertniowatych, sitowatych, szparagowatych i trędownikowatych. Postacie dorosłe są polifagiczne i żerują na kwiatach z różnych rodzin, także niewymienianych jako rośliny pokarmowe larw, jak astrowate, różowate i selerowate[1][3]; zjadają głównie pyłek i płatki kwiatów[4].
Jaja składane są w kwiatach rośliny pokarmowej larwy. Rozwój larwalny zazwyczaj trwa od jednego do trzech tygodni. Przepoczwarczenie ma miejsce na roślinie żywicielskiej, w ściółce lub w glebie[1].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Rodzina kosmopolityczna, najliczniej reprezentowana w strefach umiarkowanych i podzwrotnikowych obu półkul, mniej liczna w strefie tropikalnej[1]. W Polsce stwierdzono 11 gatunków z trzech rodzajów[5] (zobacz: Kateretidae Polski)
Taksonomia i ewolucja
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj Kateretes wprowadzony został w 1793 roku przez Johanna Friedricha Wilhelma Herbsta[6]. W wieku XIX pojawiał się w literaturze pod nazwami Cateretes i Catheretes[7]. Od tej drugiej w 1837 roku William Kirby utworzył rodzinę Catheretidae[8][9]. W 1845 roku przez Williama Ferdinanda Erichsona pod nazwą Brachypterinae, jako podrodzina w obrębie łyszczynkowatych[10]. W 1923 roku Karl Wilhelm Verhoeff wyróżnił rodzinę Brachypteridae jako obejmującą przedstawicieli Kateretinae i Meligethinae[11], jednak systematyka taka nie przyjęła się[1]. Przez większość XX wieku omawiany takson wyróżniano w randze podrodziny Kateretinae w obrębie łyszczynkowatych, a jego pierwsze użycie przypisywano tekstowi Erichosona w publikacji Louisa Agassiza[12][7].
Paolo Audisio w 1984 roku oraz Aleksander Kirejczuk w 1986 roku zaproponowali wyniesienie omawianego taksonu do rangi odrębnej rodziny Kateretidae[13][14], czego dokonał ostatecznie Audiso w 1993 roku[15]. W 1995 roku John Francis Lawrence i Alfred Francis Newton zwrócili uwagę na to, że nazwa Brachypteridae ma pierwszeństwo przez Kateretidae[16]. W 1999 roku Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej uznała jednak, że to nazwa Kateretidae będzie ważna[1][12]. Później jednak zorientowano się, że do pierwszego użycia taksonu rangi rodzinowej doszło w publikacji Kirbyego z 1837 roku[9]. W 2023 roku Kirejczuk i współpracownicy podzielili Kateretidae na dwie podrodziny[17].
Do rodziny tej zalicza się około 100 opisanych gatunków[12][3], zgrupowanych w rodzajach i podrodzinach[18][17]:
- podrodzina: Antirhelinae Kirejtshuk, 2023
- †Antirhelus Kirejtshuk, 2023
- podrodzina: Kateretinae Kirby, 1837
- Amartus LeConte, 1861
- Anamartus Jelinek, 1976
- Anthonaeus Horn, 1879
- Brachyleptus Motschulsky, 1845
- Brachypterolus Grouvelle, 1913
- Brachypterus Kugelann, 1794
- †Eoceniretes Kirejtshuk et Nel, 2008
- Heterhelus Jacquelin du Val, 1858
- Jelinekiella Kirejtshuk, 2000
- Kateretes Herbst, 1793
- †Lebanoretes Kirejtshuk et Azar, 2008
- Neobrachypterus Jelinek, 1979
- Notobrachypterus Blackburn, 1892
- Platamartus Reitter, 1892
- Sibirhelus Kirejtshuk, 1989
Znany zapis kopalny Kateretinae sięga barremu w kredzie – z tego okresu pochodzą inkluzje Lebanoretes w bursztynie libańskim[19]. Z kolei Antirhelinae znane są wyłącznie z datowanych na eocen inkluzji w bursztynie rówieńskim[17].
Na siostrzaną relację Kateretidae i łyszczynkowatych wskazują wyniki wielu analiz filogenetycznych, w tym Johna F. Lawrence’a i innych z 2011 roku[20], Andrew R. Cline’a i innych z 2014 roku[21], Jamesa A. Robertsona i innych z 2015 roku[22] czy Cai Chenyanga i innych z 2022 roku[23]. Z kolei w wynikach analizy Zhang Shangqiana i innych Kateretidae zajmują pozycję siostrzaną względem Cybocephalidae, tworząc z nimi klad siostrzany dla łyszczynkowatych[24].
Znaczenie gospodarcze
[edytuj | edytuj kod]Niektóre gatunki wymieniane są jako szkodniki upraw, np. zawleczony do Stanów Zjednoczonych Brachypterolus pulicarius jest tam wymieniany jako szkodnik na plantacjach poziomek[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m Josef Jelínek, Andrew Richard Cline, 10.25. Kateretidae Erichson in Agassiz, 1846, [w:] Richard A.B. Leschen, Rolf G. Beutel, John F. Lawrence (red.), Handbook of zoology. Volume IV. Arthropoda: Insecta. Part 38. Coleoptera, beetles. Volume 2: Morphology and Systematics (Elateroidea, Bostrichiformia, Cucujiformia partim), Berlin, New York: Walter de Gruyter, s. 386-390, ISBN 978-3-11-019075-5.
- ↑ a b c Marian Nunberg: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze — Coleoptera. Zeszyt 65 Łyszczynkowate — Nitidulidae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1976.
- ↑ a b c Sadatomo Hisamatsu. A review of the Japanese Kateretidae fauna (Coleoptera: Cucujoidea). „Acta Entomologica Musei Nationalis Pragae”. 51 (2), s. 551–585, 2011.
- ↑ American Beetles, Volume II: Polyphaga: Scarabaeoidea through Curculionoidea. Ross H. Arnett Jr., Michael C. Thomas, Paul E. Skelley, J. Howard Frank (red.). CRC Press, Taylor & Francis Group, 2002.
- ↑ A. Lasaoń: rodzina: Kateretidae W.F. Erichson, 1846. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2024-11-26].
- ↑ J.F.W. Herbst: Natursystem aller bekannten in- und ausländischen Insekten, als eine Fortsetzung der von Büffonschen Naturgeschichte. Der Käfer fünfter Theil. Berlin: Pauli, 1793.
- ↑ a b William Ferdinand Erichson: Nomina systematica generum Coleopterum tam viventium quam fossilium. W: Louis Agassiz: Nomenclator Zoologicus : continens nomina systematica generum animalium tam viventium quam fossilium, secundum ordinem alphabeticum disposita, adjectis auctoribus, libris, in quibus reperiuntur, anno editionis, etymologia et familiis, ad quas pertinent, in singulis classibus, fascicle 11. Soloduri: Jent et Gassmann, 1846.
- ↑ W. Kirby: The insects. In Fauna Boreali-Americana; or the Zoology of the Northern Parts of British America: Containing Descriptions of the Objects of Natural History. Norwich: Richardson, J., Ed.; RN. J. Fletcher, 1837, s. 107.
- ↑ a b Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1–972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ William Ferdinand Erichson: Naturgeschichte der Insecten Deutschlands. Erste Abtheilung. Coleoptera. Dritter Band. Lieferungen I, II. Berlin: Nicolaische Buchhandlung,, 1845, s. 1–320.
- ↑ Karl Wilhelm Verhoeff. Beitrage zur Kenntnis der Coleopteren-Larven mit besonderer Beruck-sichtigung der Clavicornia. „Archiv fur Naturgeschichte”. 89 (A), s. 1–109, 1923.
- ↑ a b c Andrew Richard Cline. Commentary on priority of the family-group name Kateretidae Erichson (Cucujoidea). „Coleopterists bulletin”. 60, s. 271–272, 2006.
- ↑ Paolo Audiso. Necessita di ridefinizione delle sottofamiglie nei Nitidulidae a nuove prospettive per la ricostruzione filogenetica del gruppo (Coleoptera). „Bolletino di Zoologia”. 51 (Suppl. 5), 1984.
- ↑ A.G. Kirejtshuk. An analysis of the genitalia morphology and its use in reconstructing the phylogeny and basis of the system of Nitidulidae (Coleoptera). „Tr. Vsesoyuznogo Entomol. Obs.”. 68, s. 22–28, 1986.
- ↑ Paolo Audiso: Fauna d’Italia. Coleoptera Nitidulidae—Kateretidae. Bologna: Edizioni Calderini, 1993.
- ↑ J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (red.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779-1006.
- ↑ a b c Alexander Georgievich Kirejtshuk, Josh Jenkins Shaw, Igor Sergeevich Smirnov. A New Subgenus of the Genus Phenolia (Coleoptera, Nitidulidae) from Myanmar Cretaceous Amber with Taxonomic, Phylogenetic and Bionomic Notes on the ‘Nitidulid’ Group of Families. „Insects”. 14 (7). s. 647. DOI: 10.3390/insects14070647.
- ↑ family short-winged flower beetles Kateretidae Kirby, 1837. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2024-11-26].
- ↑ Alexander Georgievich Kirejtshuk, Dany Azar. New taxa of beetles (Insecta, Coleoptera) from Lebanese amber with evolutionary and systematic comments. „Alavesia”. 2, s. 15–46, 2008.
- ↑ John F. Lawrence, Adam Ślipiński, Ainsley E. Seago, Margaret K. Thayer, Alfred F. Newton, Adriana E. Marvaldi. Phylogeny of the Coleoptera Based on Morphological Characters of Adults and Larvae. „Annales Zoologici”. 61 (1), s. 1-217, 2011. DOI: 10.3161/000345411X576725.
- ↑ Andrew R. Cline, Trevor R. Smith, Kelly Miller, Matthew Moulton, Michael Whiting, Paolo Audiso. Molecular phylogeny of Nitidulidae: assessment of subfamilial and tribal classification and formalization of the family Cybocephalidae (Coleoptera: Cucujoidea). „Systematic Entomology”. 39 (4), s. 758-772, 2014. DOI: 10.1111/syen.12084.
- ↑ James A. Robertson, Adam Ślipiński, Matthew Moulton, Floyd W. Shockley, Adriano Giorgi, Nathan P. Lord, Duane D. McKenna, Wioletta Tomaszewska, Juanita Forrester, Kelly B. Miller, Michael F. Whiting, Joseph V. McHugh. Phylogeny and classification of Cucujoidea and the recognition of a new superfamily Coccinelloidea (Coleoptera: Cucujiformia). „Systematic Entomology”. 40 (4), s. 745–778, 2015. DOI: 10.1111/syen.12138.
- ↑ Chenyang Cai, Erik Tihelka, Mattia Giacomelli, John F. Lawrence, Adam Ślipiński, Robin Kundrata, Shûhei Yamamoto, Margaret K. Thayer, Alfred F. Newton , Richard A.B. Leschen, Matthew L. Gimmel, Liang Lü, Michael S. Engel, Patrice Bouchard, Diying Huang, Davide Pisani, Philip C.J. Donoghue. Integrated phylogenomics and fossil data illuminate the evolution of beetles. „Royal Society Open Science”. 9 (3), 2022. DOI: 10.1098/rsos.211771. ISSN 2054-5703.
- ↑ Shao-Qian Zhang, Li-Heng Che, Yun Li, Dan Liang, Hong Pang, Adam Ślipiński, Peng Zhang. Evolutionary history of Coleoptera revealed by extensive sampling of genes and species. „Nature Communications”. 9, 2018. DOI: 10.1038/s41467-017-02644-4.