Doris Lessing

Doris Lessing

Jane Somers

Doris Lessing (2006)
Imię i nazwisko	Doris May Lessing
Data i miejsce urodzenia	22 października 1919 Kermanszah
Data i miejsce śmierci	17 listopada 2013 Londyn
Narodowość	angielska
Język	angielski
Dziedzina sztuki	powieść, opowiadanie, esej, literatura faktu, dramat, poezja
Ważne dzieła
Pamiętnik przetrwania Piąte dziecko Podróż Bena
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury Nagroda Księcia Asturii: Literatura, 2001 Somerset Maugham Award: 1954 Mrowisko
Strona internetowa

Doris May Lessing z domu Tayler (ur. 22 października 1919 w Kermanszahu, zm. 17 listopada 2013 w Londynie) – angielska pisarka, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (2007).

Życiorys

Urodziła się w rodzinie brytyjskiej w Persji, dzisiejszym Iranie. Jej ojciec Alfred Cook Tayler, okaleczony w I wojnie światowej, był urzędnikiem w Imperial Bank of Persia, matka zaś była pielęgniarką. Wczesne dzieciństwo Lessing spędziła w Kermanszahu. W latach dwudziestych XX w. rodzina przeniosła się do Rodezji, gdzie jej ojciec kupił farmę. W 1948 przeprowadziła się do Anglii.

11 października 2007 przyznano jej literacką Nagrodę Nobla, uzasadniając wybór stwierdzeniem: „...jej epicka proza jest wyrazem kobiecych doświadczeń. Przedstawia je z pewnym dystansem, sceptycyzmem, ale też z ogniem i wizjonerską siłą”. Była najstarszą osobą nagrodzoną literacką Nagrodą Nobla. Przed nią najstarszym laureatem był Theodor Mommsen, mający w momencie przyznawania nagrody 85 lat.

Zmarła 17 listopada 2013 roku w Londynie w wieku 94 lat.

Zaangażowanie społeczne i polityczne

Była znana z krytycznych opinii o polityce wewnętrznej RPA okresu apartheidu, co doprowadziło do jej długoletniego zakazu wjazdu do RPA oraz Rodezji.

Uznanie zdobyła dzięki książkom psychologicznym i obyczajowym z życia kobiet. Ze względu na wymowę części swojej twórczości Doris Lessing stała się żywym symbolem marksizmu, feminizmu, antykolonializmu i sprzeciwu wobec apartheidu. Przez pewien czas była członkiem Komunistycznej Partii Wielkiej Brytanii, ale wystąpiła z niej po radzieckiej interwencji na Węgrzech w 1956 roku. W powieści „A Ripple from the Storm” już wyśmiewa swoją fascynację komunizmem. Jest autorką ponad czterdziestu dzieł. Kilka jej książek należy do gatunku science-fiction.

W wywiadzie udzielonym dla hiszpańskiej gazety „El País” pisarka określiła prezydenta USA George’a W. Busha jako „światową katastrofę”, a byłego premiera brytyjskiego Tony’ego Blaira jako „katastrofę dla własnego kraju”. Ponadto Doris Lessing powiedziała: „Niektórzy Amerykanie będą myśleć, że oszalałam. Dużo ludzi zginęło, prestiżowe budynki zostały zburzone, ale zamachy z 11 września nie były tak straszne w porównaniu z krwawym terrorem Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA)”.

Twórczość

Twórczość Doris Lessing określa się jako autobiograficzną, ze względu na wielokrotne czerpanie z własnych doświadczeń z czasów pobytu w Afryce. Pisarka w swoich powieściach skupiała się na takich zjawiskach jak zderzenia kultur, niesprawiedliwość społeczna i rasowa, konflikt między jednostką a społeczeństwem.

Twórczość Lessing można podzielić na trzy okresy. Pierwszy, "komunistyczny" (1944-1956), gdy pisarka skupiała się na opisywaniu spraw społecznych. Z tego czasu pochodzi też jej debiutancka powieść, Trawa śpiewa, z 1950 roku, której akcja toczy się w Rodezji Południowej, opowiadającą o relacji białej żonie właściciela farmy z czarnym służącym. Powieść ta przyniosła jej dużą popularność i odniosła sukces zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i za granicą.

W latach 50. i 60. Lessing publikowała kolejne części cyklu The Children of Violence, częściowo opartej na wątkach autobiograficznych. Licząca sześć części seria, opowiadająca historię życia Marty Quest, była nowoczesnym odpowiednikiem XIX-wiecznych powieści o dojrzewaniu.

Drugi okres to "psychologiczny" (1956-1969), a pochodzi z niego powieść Złoty notes z 1962 roku jest uznawana za jedno z przełomowych dzieł Lessing, uważana za jednej z klasyków literatury feministycznej.

Trzeci okres, "sufistyczny", to czas inspiracji sufizmem i science fiction, z którego pochodzi seria powieści fantastycznych The Canopus in Argos (1979-1983).

W Polsce książki Doris Lessing tłumaczyli, m.in. Bogdan Baran, Agnieszka Glinczanka, Anna Gren, Zofia Kierszys, Wacław Niepokólczycki, Magdalena Słysz, Andrzej Szulc i Barbara Rewkiewicz-Sadowska.

Dzieła

• The Grass Is Singing (1950) – powieść, wyd. pol. Trawa śpiewa, Świat Książki 2008
• This Was the Old Chief’s Country 1951 – opowiadania
• Cykl The Children of Violence
  • Martha Quest (1952) – wyd. pol. Martha Quest, Albatros 2008
  • Five Short Novels (1953) – opowiadania, wyd. pol. Mrowisko, PIW 1956
  • A Proper Marriage (1954) – wyd. pol. Odpowiednie małżeństwo, Albatros 2009
  • A Ripple from the Storm (1958) – wyd. pol. Fala po burzy, Albatros 2010
  • Landlocked (1965) – wyd. pol. Czas nadziei, Albatros 2013 (zapowiedź)
  • The Four-Gated City (1969) – wyd. pol. Miasto o czterech bramach, Albatros 2013
• Going Home (1957) – pamiętniki
• The Habit of Loving (1957) – opowiadania
• In Pursuit of the English (1960) – tekst niebeletrystyczny
• The Golden Notebook (1962) – powieść, wyd. pol. Złoty notes, Świat Książki 2009
• A Man and Two Women (1963) – opowiadania, wyd. pol. Mężczyzna i dwie kobiety, PIW 2008
• African Stories (1964) – opowiadania, wyd. pol. Opowieści afrykańskie, Albatros 2008
• Cykl Cat Tales (Kocie opowieści)
  • Particularly Cats (1967) – opowiadania i teksty niebeletrystyczne
  • Particularly Cats and Rufus the Survivor (1993)
  • The Old Age of El Magnifico (2000) – opowiadania i teksty niebeletrystyczne
  • On Cats (2002) – opowiadania, wyd. pol. O kotach, Prószyński i S-ka 2008
• Briefing for a Descent into Hell (1971) – wyd. pol. Przed zstąpieniem do piekieł, W.A.B. 2008
• The Temptation of Jack Orkney and other Stories (1972) – opowiadania
• The Summer Before the Dark (1973) – powieść, wyd. pol. Lato przed zmierzchem, Czytelnik 1976
• This Was the Old Chief’s Country: Collected African Stories, Vol. 1 (1973)
• The Sun Between Their Feet: Collected African Stories, Vol. 2 (1973) – opowiadania, wyd. pol. Drugie opowieści afrykańskie, Albatros 2011
• A Small Personal Voice (1974) – eseje
• Memoirs of a Survivor (1974) – powieść, wyd. pol. Pamiętnik przetrwania, Wydawnictwo Literackie 1990, ISBN 83-08-02176-X.
• Stories (1978) – opowiadania
• To Room Nineteen: Collected Stories, Vol. 1 (1978) – opowiadania, wyd. pol. Pokój nr 19, PIW 1996
• The Canopus in Argos: Archives – seria powieści fantastycznych
  • Shikasta (1979)
  • The Marriages Between Zones Three, Four and Five (1980)
  • The Sirian Experiments (1980)
  • The Making of the Representative for Planet 8 (1982)
  • The Sentimental Agents in the Volyen Empire (1983)
• The Good Terrorist (1985) – wyd. pol. Dobra terrorystka, Albatros 2008
• Prisons We Choose to Live Inside (1987) – eseje
• The Wind Blows Away Our Words (1987)
• The Fifth Child (1988) – wyd. pol. Piąte dziecko, Wydawnictwo Marba Crown 1992, ISBN 83-85467-03-3.
• African Laughter: Four Visits to Zimbabwe (1992) – pamiętnik
• Conversations, red. Earl G. Ingersoll (1994) – wywiady
• Autobiografie
  • Under My Skin: Volume One of My Autobiography, to 1949 (1994) – wyd. pol. Pod skórą, Świat Książki 2010
  • Walking in the Shade: Volume Two of My Autobiography 1949 to 1962 (1997) – wyd. pol. Spacer w cieniu, Świat Książki 2010, ISBN 978-83-247-1100-0.
• Spies I Have Known (1995) – opowiadania
• Love, Again (1996) – wyd. pol. Znów ta miłość, W.A.B. 2009
• The Pit (1996) – opowiadania
• Mara and Dann (1999) – wyd. pol. Mara i Dann, Vis-à-vis/Etiuda 2012
• Ben, in the World (2000) – wyd. pol. Podróż Bena, PIW 2005, ISBN 83-06-02982-8.
• The Sweetest Dream (2001)
• The Grandmothers: Four Short Novels (2003) – opowiadania, wyd. pol. Dwie kobiety, Wielka Litera 2013
• The Story of General Dann and Mara’s Daughter, Griot and the Snow Dog (2005) – kontynuacja Mary and Danna
• The Cleft (2007) – wyd. pol. Szczelina, Świat Książki 2008
• Alfred and Emily (2008) – wyd. pol. Alfred i Emily, Wydawnictwo Literackie 2009

Jako Jane Somers

• The Diary of a Good Neighbour (1983)
• If the Old Could... (1984)

Nagrody i wyróżnienia

• Somerset Maugham Award (1954) – za książkę Mrowisko
• Prix Médicis étranger (1976)
• Österreichischem Staatpreis für Europäische literatur (1981)
• Shakespeare-Preis der Alfred Toepfer Stiftung F.V.S., Hamburg (1982)
• W. H. Smith Literary Award (1986)
• Palermo Prize (1987)
• Premio Internazionale Mondello (1987)
• Premio Grinzane Cavour (1989)
• Doktorat honoris causa Harvard University (1995)
• James Tait Black Memorial Prize za biografię (1995)
• Los Angeles Times Book Prize (1995)
• Premi Internacional Catalunya (1999)
• Order Kawalerów Honorowych (1999)
• Companion of Literature of the Royal Society of Literature (2000)
• David Cohen British Literary Prize (2001)
• Nagroda Księcia Asturii (2001)
• S.T. Dupont Golden PEN Award (2002)
• Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (2007)
• Złoty Order Mapungubwe (RPA, 2008)

Bibliografia

• LornaL. Sage LornaL., Doris Lessing obituary [online], theguardian.com, 17 listopada 2013 [dostęp 2013-11-18]  (ang.).
• PeterP. Guttridge PeterP., Doris Lessing: Nobel Prize-winning author whose work ranged from social and political realism to science fiction [online], independent.co.uk, 17 listopada 2013 [dostęp 2013-11-18]  (ang.).
• Helen T.H.T. Verongos Helen T.H.T., Doris Lessing, Author Who Swept Aside Convention, Is Dead at 94 [online], nytimes.com, 17 listopada 2013 [dostęp 2013-11-18]  (ang.).
• KimK. Murphy KimK., Doris Lessing dies at 94; British novelist of the 'female experience’ [online], latimes.com, 18 listopada 2013 [dostęp 2013-11-20] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-24]  (ang.).