Aller au contenu

Allah

Hanova ny rohy
Avy amin'i Wikipedia
Kaligrafian' ny anaran' i Allah amin' ny teny arabo, ao amin' ny iray amin' ny medaly valo mandravaka ny anatin' ny i Hagia Sophia, trano fiangonana lasa môske, ao Istanbul (vakîna avy ankavanana miankavia).

Allah no teny arabo mahazatra ilazana an' Andriamanitra. Manondro an' Andriamanitra ao amin' ny finoana silamo koa io teny io[1][2][3]. Heverina fa avy amin' ny teny hoe al-ilāh, izay midika hoe "ny andriamanitra" no niavian' io teny io, ary mifandray amin' ny teny arameana hoe אלה / Elah sy ny teny siriaka hoe ʼAlāhā ary ny teny hebreo hoe El (Elohim) ilazana an' Andriamanitra[4][5].

Nampiasain' ny Arabo manaraka fivavahana samy hafa ny teny hoe Allah hatramin' ny vanimpotoana talohan' ny silamo[6]. Nanompo andriamanitra fara tampony izay nantsoiny hoe Allah, Arabo talohan' ny silamo, miaraka amin' ny andriamanitra madinika maro[7]. Nampiasain' i Mohamady ny teny hoe Allah mba hanondroana ny fiheverana silamo an' Andriamanitra. Nampiasain' ny Mozilmana (na Arabo na tsy Arabo), ny Jiosy miteny jodeô-arabo, ary ny Kristiana arabo ny teny hoe Allah[8] hanondroana an' Andriamanitra, taorian' ny fampiasan' ny ankamaroan' ny Arabo lasa mozilmana ny teny hoe "al-ilāh" sy "Allah" tao amin' ny fiteny arabo klasika. Matetika koa io teny io no ampiasain' ny Babista, ny Bahay, ny Mandeana, ny Kristiana indôneziana sy maltey, ary Jiosy sefarada[9], ary koa ny vahoaka Gagaoza[10].

I Allah no andriamanitra tokana ivavahana ao amin' ny finoana silamo. Atao hoe الله izy amin' ny teny arabo. Amin' ny Mozilmana dia i Allah no mpahary izao rehetra izao (na ‘âlam), ka maro ny teny amaritan' ny boky Kor'any ny toetrany, toy ny hoe "mahery", "mahay", "be indra fo", sns[11]. Anaran-toetra miisa 99 no omen' ny fivavahana silamo an' ity andriamanitra tokana ity, izay atao hoe "anaran' Andriamanitra tsara indrindra".

Hatramin' ny taonjato faha-20 dia nalain' ny Mozilmana ho azy ireo samirery ny anarana hoe Allah. Ohatra amin' izany ny fanapahan-kevitry ny Fitsarana Maley tamin' ny taona 2009 izay mandrara ny fampiasan' ny Kristiana sy ny Siky maley io anarana io[12][13][14][15], izay tsy nampiasain' ny fivavahana tokana, araka ny tantara, fa nampiasain' ny fivavahana maro[6].

Fiavian' ilay anarana

[hanova | hanova ny fango]

Noresahin' ny filôlôga arabo klasika ny fiforonan' ny teny hoe Allāh. Mihevitra azy io ho toy ny niforona "hoazy" (murtajal) na avy amin' ny endrika voasoritry ny teny hoe lāh (avy amin' ny fototeny lyh izay midika hoe "ambony" na "miafina") ny mpandinika ny fitsipi-pitenenana ao amin' ny sekolin' i Basra. Nihevitra kosa ny sasany fa nindramina tamin' ny teny siriaka na hebreo io teny io.

Famotoran-teny ekena

[hanova | hanova ny fango]

Ny ankamaroan' ny mpandinika dia mirona amin' ny fiheverana fa niforona amin' ny alalan' ny fanakambanana ny hoe el na al (tsy manavaka ny a sy ny e ny fanononana arabo) sy ny hoe ilāh[16] (izay midika hoe "ny andriamanitra", "ilay andriamanitra", endrika voafaritra) ny ny teny hoe Allah[17]: nilatsaka tsy voatonona ny zanatsoratra voalohany amin' ilay teny faharoa (i-) noho ny fampiasana matetika an' ilay teny. Noheverina koa izany fiheverana izany fa avy amin' ilay mpahay fitsipiteny malaza atao hoe Sībawayh (taonjato faha-8). Raha lazaina amin' ny teny hafa dia ahitana ny mpanoritra ال / al (izay manamarika ny maha voafaritra an' ilay teny, toy ny mpanoritra ny ao amin' ny teny malagasy ary misy hamza tsy marin-toerana) sy ny hoe إِلَاه / ilāh na إِلَه / ilah, izay midika hoe "andriamanitra (iray)" ny teny hoe Allah. Ny teny hoe Al arahin' ny ilāh no endrika voafaritra, manome ny hoe Allāh "ilay Andriamanitra")[16]. Misy tokoa ny fahafahan' ny hoe al-ilāh sy ny hoe allāh mifanolo ao amin' ny tononkalo arabo tany aloha izay noforonin' ilay Kristiana atao hoe ʿAdī ibn Zayd[18].

Tsy isalasalana fa efa nampiasaina amin' ny heviny voalohany ny teny mitovitovy endrika amin' ny hoe Allah mba hanondroana ny andriamanitra ao amin' ny fiteny semitika: Il na El[16].

Misy amin' ny fiteny semitika hafa koa ny teny iray fiaviana amin' ny anarana hoe “Allāh”, anisan' izany ny teny hebreo sy arameana. Ny hoe אלה / ʼElāh no endrika arameana mifanitsy aminy, fa אלהא / ʼElāhā kosa raha misy fananterana. Soratina hoe ܐܠܗܐ / ʼĔlāhā izany amin' ny teny arameanan' ny Baiboly sy ܐܲܠܵܗܵܐ / ʼAlāhā amin' ny teny siriaka io teny io, izay midika hoe “Andriamanitra” fotsiny. Azo inoana fa maka tahaka ny teny arabo ny endrika siriakan' io teny io tsy mahazatra [19]. Efa nampiasa ny teny hoe ilu ny Akadiana mba hiantsoany ny andriamanitra teo anelanelan' ny taona 4000 sy 2000 tal. J.K[20][21]. Tamin' ny vanimpotoana talohan' ny fiandohan' ny fivavahana silamo dia nampiasaina ny teny arabo hoe ilâh mba hiantsoana ny andriamanitra[6][16].

Famotoran-teny nentim-paharazana

[hanova | hanova ny fango]

Milaza ny famotoran-teny nentim-paharazana miely patrana indrindra fa fampihenana ny endriky ny teny hoe al-ilāh ny teny hoe Allah.

Nisy fiheverana roapolo teo ho eo, momba ny famotorana ny teny hoe Allāh, teo amin' ny mpahay fitsipi-pitenenana arabo fahiny, araka ny notaterin' i Ibn Manzhûr (taonjato faha-13) ao amin' ny rakibolana Lisan ul-ʿArab. Maro ny mpanao rakibolana arabo no nandinika ilay lohahevitra, ary petra-kevitra maro no naroso nandritra ny tantara.

Ho an' ny sasany dia tsy mitombina io fanazavana io sady famotoran-tenim-bahoaka. Vao mainka mahagaga izany satria tsy azo itokiana loatra ny fanafoanana ny i ao amin' ny teny hoe ʾilāh satria io no zanatsoratra voalohany amin' ilay teny izay midika indrindra hoe "andriamanitra". Milaza koa izy ireo fa matetika voatahiry ny teny heverina ho masina satria fady. Etsy an-danin' izany dia mateti-pitranga amin' ny fiteny semitika hafa ny ny fototeny hoeʾel naʾil izay manondro andriamanitra: ny hoe אל / El ("andriamanitra") na אלהים / Elohim ("andriamanitra [maro]"), amin' ny teny hebreo, sy ny hoeʾāllāhā, amin' ny teny arameana, dia mety ho niavian' ilay teny arabo amin' ny alalan' ny indran-teny, narakarahin' ny fihamoananan' ny ā farany (izay zanapeo manana anjara asa ara-pitsiteny ao amin' ny teny arameana, izay zara raha tononina amin' ny teny arabo ankehitriny) ary nifarana amin' ny fanafohezana ny ā voalohany amin' ny alalan' ny fanapahan-teny diso (metanalysis) sy fifangaroana amin' ny mpanoritra ʾal.

Fomba fiasa iray hafa koa ny mampisampana ny anarana hoe Allah avy amin' ny fototeny hafa ankoatra ny إِلَهٌ / 'ilahun. Ho an' ny sasany, io anarana io dia avy amin' ny hoe al sy lâh[22], avy amin' ny matoanteny لَاهَ izay midika hoe "voasarona" na "avo", izay afaka mampifandray io anarana io amin' ny hevitry ny hoe "Avo Indrindra". Ny hafa indray dia mampisampana ny teny hoe Allah avy amin' ny mpisolo tena fahatelo milaza tokana hu, izay nampiasaina hiantsoana an' Andriamanitra. "Raha raisina ny Anarana Faratampony hoe "Allâh", raha fafana ny alif sy ny lâm roa dia tsy hisy tavela afa-tsy ny litera hâ', izay miaraka amin' ny wâw (tsy heno) izay mamorona ny teny hoe "Huwa", izay manondro ny maha tokana an' Andriamanitra."[23]. Ny safidy hafa dia ny maha "anaran' Andriamanitra izay tsy manondro azy amin' ny toetra manokana, izay tsy avy amin' ny teny hafa ary tsy azo esorina ny mpanortra ao aminy". Niely be teo amin' ny teôlôjiana sonita io fomba fijery io[16]. Izany no hevitr' i Al-Fayrūz Abādī (taonjato faha-14), ao amin' ny boky Al-Qāmûs Al-Muh'īt. Anisan' ny tohan-kevitra misy manolotra ny hoe rehefa ampiana ny teny hoe yà amin' ny fiantsoana dia miteny hoe yā Allāh, fa ho an' ny teny rehetra misy mpanoritra dia voafafa ny mpanoritra aorian' ny yā.

Allah tao Arabia talohan' ny silamo

[hanova | hanova ny fango]

Allah, iray amin' ny andriamanitry ny Arabo taloha

[hanova | hanova ny fango]

Mampahatsiahy ny andinin-tsoratra sasany ao amin' ny Kor'any fa nanondro an' ilay Andriamanitra mpamorona ho an' ny Mekana talohan' ny vanim-potoana silamo ny ny anarana hoe Allah[24][25][26]. Miseho ao amin' ny tononkalo talohan' ny silamo amin' ny maha anaran' andriamanitra tsy voatonona anarana manokana ny teny hoe Ilah ialohavan' ny mpanoritra, ary manondro ny andriamanitra voalaza ao amin' ny teny manodidina (voalaza rahateo, ohatra). Mampiseho ny fisian' ny anarana nohafohezina hoe Allah koa izany literatiora izany[27].

Ny fivavahan' ny Arabo talohan' ny silamo dia pôliteista ary ny Arabo dia niantso hoe Ilâha ny masoandro izay andriamanitra nivavahan' ny sasany tao anatin' ny maro[16]. Allah, izay nekena tamin' ny taonjato faha-7 ho "Tompon' ny Tempoly" (dia ny Ka'ba any Meka)[28] dia nanana andriamanitra miara-miasa aminy, izay noheverin' ny Arabo ho andriamanitra ambany fahefana, zanakalahy sy ny andriamanitra Al-ʿUzzā, Al-Manāt ary Al-Lāt izay nantsoina hoe zanany vavy[29]. Andriamanibavin' ny fahavokarana sy ny maha vehivavy i Al-Lat, izay nivavahana tany Arabia talohan' ny silamo[30]. Endrika kambavin' ny hoe Allah ny anaran' andriamanitra hoa Al-Lât[16]. Antsoina hoe Abdallah, "mpanompon' i Allah", ny rain' i Mohamady. Noho izany dia tsy manondro andriamanitra tokana ny teny ampiasaina ao amin' ny Kor'any[16]. Ho an' i Dominique Sourdelle, tamin' ny taonjato faha-4, teo amin' ny mponina mpifidrafindra monina tao amin' ny fatrana siriana, dia tany ambadika lavitry ny andriamanitra maro hafa i Allah. Tamin' izay fotoana izay i Allah vao nanomboka naka ny laharana voalohany[28].

Nankalazaina tamin' ny fombafomban' ny fihodidinana amin' ny vato - ny betila - sy zavatra masina hafa, toy ilay "vato mainty" na ny Maqam Ibrahim mifandray amin' ny Ka'ba, ireo andriamanitra ireo. Napetraka tao amin' ny fizaràn-tany heverina ho masina, izay nametrahana fitsipika momba ny fahadiovana alohan' ny sorona, ireo zavatra ireo. Toy izany koa dia voarara ny namono biby na nanapaka hazo ao amin' io faritra io[28].

Fampiasana ny anarana hoe Allah teo amin' ny Kristiana arabo

[hanova | hanova ny fango]

Voamarina ny fampiasana, tao amin' ny tononkalon' ny fokom-pirenena arabo kristiana tany Arabia toa ny Gasanida sy ny Tanokida, ny teny hoe Allah[31][32][33]. Manamarina ny fampiasana an' io anarana io ny soratsokitra tamin' ny taonjato faha-6 hita tao Umm al-Jimal[16][34]. Ao amin' ny soratsokitra kristiana tamin' ny taona 512 dia amin' ny teny arabo hoe "Allah" sy teny arameana hoe "Alaha" ny fanondroana an' i Allah. Manomboka amin' ny filazana hoe "Amin' ny famonjen' i Allah" izany soratra izany[35][36]. Ny anarana hoe Allah àry no nampiasain' ny Kristiana talohan' ny finoana silamo[37].

Allah ao amin' ny silamo

[hanova | hanova ny fango]

I الله / Allah no andriamanitra tokana ivavahana ao amin' ny finoana silamo. Amin' ny Mozilmana dia i Allah no mpahary izao rehetra izao (na ‘âlam), ka maro ny teny amaritan' ny boky Kor'any ny toetrany, toy ny hoe "mahery", "mahay", "be indra fo", sns[38]. Anaran-toetra miisa 99 no omen' ny fivavahana silamo an' ity andriamanitra tokana ity, izay atao hoe "anaran' Andriamanitra tsara indrindra". Indrindraindrindra, ireo izay mandray ny finoana silamo dia milaza ny fanambaràm-pinoana antsoina hoe Shahada: "Mijoro ho vavolombelona aho fa tsy misy andriamanitra afa-tsy Andriamanitra ary i Mohamady no irany” (Ashhadu an lâ ilâha illa-llâh wa Ashhadu ana Muhammadan Rasûlu-l-llâh)[39].

Tamin' ny nanambaràna ny Soratra Masina (ny Kor'any) dia niteny tamin' ny alalan' ny anjely Jibrily (Gabriela) sy ny mpaminany Mohamady izay nandre ny tenin' Andriamanitra fa tsy ny feony, ity andriamanitra ity. Manana toetra fito fototra ny andriamanitry ny silamo, dia ny fiainana, ny fahalalana, ny hery, ny sitrapo, ny fandrenesana, ny fahitana ary ny fitenenana. Mpahary sy mahefa ary mahalala ny zava-drehetra izy. Izy no tompon' izao rehetra izao sy ny hoavy, mpitsara amin' ny fitsarana farany, niseho tamin' ny mpaminany nifandimby hatramin' i Adama ka hatramin' i Mohamady. Ambara matetika ny fahatezerany ka matetika izy dia atao hoe "ilay Mahatahotra" (arabo: al-Jabbâr na al-Qahhâr). Ny halehiben' ny famindram-pony izay mahery vaika ka mahasahana ny zavatra rehetra anefa no toetrany misongadina indrindra, araka ny voasoratra ao amin' ny Kor'any, boky masin' ny silamo.

Araka ny Kor'any

[hanova | hanova ny fango]

Resahina ao amin' ny Kor'any i Allah, saingy tsy natao hanazavana ny toetr' i Allah io boky io. Heverin' ny Mozilmana ho Tenin' Andriamanitra io lahatsoratra io, tsy azo idirana na dia resahina aza ireo "fahalavorariana mihoa-draha" ireo[25]. Lohahevitra telo lehibe no hita ao amin' ny Kor'any:

  • Mpamorona sy mpitsara ary mpamaly soa i Allah[25].
  • Tokana sy andriamanitra tokana i Allah. Ny Kor'any dia manantitrantitra manokana ny maha-tokana azy (Tawhid; mônôteisma) sy ny maha zava-dehibe ny tsy fampiombonana azy na amin' inona na amin' inona. "Iray tokoa ny Andriamanitrareo” (Kor'any 37:4). Manamafy izany lafiny izany ny soràta tamin' ny Vanim-potoana Mekana. "Azo antoka fa Izaho no Allah: tsy misy andriamanitra afa-tsy Izaho. Koa manompoa Ahy ary manaova salāt hahatsiarovana Ahy." (Kor'any 20:14)[25].
  • Mahery indrindra sy be famindram-po i Allah. "Tompon' ny Atsinanana sy ny Andrefana" i Allah (Kor'any 70:49)[25].

Ao amin' ny Kor'any dia mampiseho famariparitana miendrika olona momba an' i Allah ny andininy sasany. Manana tarehy, tanana, maso sns izy. Miteraka adihevitra ara-pamakafakana sy ara-teôlôjia ireo famariparitana ireo[25].

Ao amin' ny siisma ismaeliana

[hanova | hanova ny fango]

Araka ny voalazan' ny ismaelisma dia mihoa-draha sy tsy azo fantarina, mihoatra ny matiera, ny angovo, ny habaka, ny fotoana sns Andriamanitra[40] Mihoatra ny marika rehetra Andriamanitra, ka noho izany, ny ismaelisma dia mitsipaka ny foto-kevitra momba an' Andriamanitra izay milaza fa Andriamanitra no anton-javatra voalohany[41].

Ao amin' ny motazilisma

[hanova | hanova ny fango]

Niteraka adihevitra maro teo amin' ny mpandinika mozilmana tamin' ny taonjato voalohany ny y fanontaniana momba ny toetr' Andriamanitra. Moa ve "miray fiziana" amin' Andriamanitra ireo toetra ireo ka mandrakizay izany firaisam-piziana izany, sa ivelany izy ireo ka noho izany dia noforonina[42]? Mandà ny toetran' Andriamanitra miendrik' olombelona ny Motazilita, satria, ho azy ireo dia "tsy maintsy tokana" ny zavatra mandrakizay. Araka izany dia hahatonga an' Andriamanitra ho azo ampitahaina ireo toetra ireo. Heverina ho fanoharana ny famaritana an' Andriamanitra ao amin' ny Kor'any[43]. Na izany aza, ho an' ny Motazilita miaro ny maha-iray (tawhid) an' Andriamanitra, dia misy toetra hafa, toy ny fahalalana, izay tsy noheverina ho ao amin' Andriamanitra; mifanohitra amin' izany aza, ireo toetra ireo dia mamaritra ny fiziany. Raha tsy izany, ny maha mandrakizay ny toetran' Andriamanitra dia hiteraka zavatra maro misy mandrakizay ankoatra an' Andriamanitra[44].

Ao amin' ny sofisma

[hanova | hanova ny fango]

Tahaka ny ao amin' ny finoana silamo, izay mino Andriamanitra mihoa-draha sy manam-piandrianana, nefa koa ato anatin' izao tontolo izao sy manatrika amin' ny toerana rehetra, ny sofisma dia milaza fa Andriamanitra irery ihany no misy, raha ny marina. Taratry ny anaran-toetr' Andriamanitra ny zavaboary rehetra noarîny. Tsy Andriamanitra mihitsy anefa ireo endrika ireo[45]. Hoy i Ibn Arabi: "Tsy misy afa-tsy Andriamanitra." Noheverin' ny mpitsikera ho toy ny panteisma (: ny zavatra rehetra no Andriamanitra) io fanambaràna io, na izany aza dia nanavaka mazava foana ny Famoronana sy ny Mpamorona i Ibn Arabi[46].

Ao amin' ny asarisma sy matoridisma (sonisma)

[hanova | hanova ny fango]

Manaiky ny maha mandrakizay ny toetr' Andriamanitra ny asarisma sy ny matoridisma, saingy tsy tokony horaisina am-panoharana na ara-bakiteny ireo toetra ireo[47]. Noho izany, manana tanana Andriamanitra, nefa tsy mitovy amin' ny tanan' olombelona[48]. Na dia heverina ho azo fantarina amin' ny alalan' ny saina aza ny fisian' Andriamanitra, dia tsy afaka mahatakatra tanteraka ny toetr' Andriamanitra ny sain' olombelona. Rehefa mahita an' Andriamanitra, ohatra, ny olona ao amin' ny paradisa, dia tsy ho araka ny fahitan' ny olona eto an-tany izany[48].

Ao amin' ny salafisma sy ny oahabisma (sonisma)

[hanova | hanova ny fango]

Mandà ny fandikana ny Kor'any ny salafisma sy ny oahabisma mba tsy hanovana ny hafatra ao aminy. Mandray ny filazalazana momba an' Andriamanitra ara-bakiteny àry izy ireo, ary manohitra ny ventin-kevitra teôlôjika, anisan' izany ny an' ny Asarita[49]. Noho izany dia tsy maintsy raisina ara-bakiteny ny hoe "tanan' Andriamanitra" ary mipetraka eo ambonin' ny seza fiandrianany tokoa i Allah[50].

Eo amin' ny fiainana andavanandron' ny Mozilmana

[hanova | hanova ny fango]

Ampiasaina tsy tapaka ao amin' ny kolontsaina mozilmana ny teny hoe Allah. Ohatra, indraindray ny Mozilmana sasany izay manomboka ny hetsiny na ny asany dia manonona ny hoe bi ismi Allah na bi-smi llāh ("amin' ny anaran' i Allah")[51]; mampiseho ny fahafaham-pony izy ireo amin' ny filazana hoe al hamdu li-Allah na al-ḥamdu li-llāh ("Dera ho an' Andriamanitra")[52], na ny alahelo noho ny fahafatesan' ny olon-tiana amin' ny hoe ina li-Allahi wa ina ilayhi raji un ("an' Andriamanitra izahay ary miverina any aminy izahay"). Raha manao fahotana izy ireo dia mangataka famelan-keloka amin’ ny hoe astaghfir Allah. Rehefa milaza ny fikasany, ny vinavina na ny fanantenany izy ireo dia manao hoe in sha' Allah ("raha sitrapon' Andriamanitra")[53]. Ny fitenenana hoe Allahu Akbar, izay midika hoe "Andriamanitra no lehibe indrindra", dia manamarika ihany koa amin' ny fampitahana, ny fanamafisana ny maha tokana an' Andriamanitra[54]. Misy andian-teny hafa koa natao ho fiderana an' Andriamanitra izay tian' ny Mozilmana tononina, anisan' izany ny hoe Subḥāna llāh ("Voninahitra ho an' Andriamanitra"), lā ilāha illā llāh ("Tsy misy andriamanitra afa-tsy Andriamanitra") na indraindray lā ilāha illā inta/huwa ("Tsy misy andriamanitra afa-tsy Ianao/Izy") ho fanoloran-tena amin' ny fahatsiarovana an' Andriamanitra (dhikr)[55].

Allah ao amin' ny kristianisma

[hanova | hanova ny fango]

Tsy manana teny hafa ilazana ny hoe "Andriamanitra" afa-tsy ny hoe "Allah" ny Kristiana arabo ankehitriny. Toy izany koa ny teny arameana andikana ny hoe "Andriamanitra" amin' ny fitenin’ ny Kristiana asiriana dia ʼĔlāhā na Alaha. Na dia ny fiteny maltey avy amin' ny fiteny arabo any Malta aza, izay saika katôlika manontolo ny mponina ao, dia mampiasa ny hoe Alla hiresahana an' Andriamanitra.

Nampiasa endrika fiantsoana roa izay napetaka amin' ny fiandohan' ny asasorany ny Kristiana arabo. Nandray ny bismillāh mozilmana izy ireo, ary namorona bismillāh trinitariana ihany koa tany am-piandohan' ny taonjato faha-8[56]. Mivaky toy izao ny bismillāh mozilmana: "Amin' ny anaran' Andriamanitra, ilay be fiantrana, be indrafo”. Mivaky toy izao kosa ny bismillāh nampanarahina ny Trinite: bi-smi l-abi wa-l-bni wa-r-rūHi l-quddūsi l-wāHidi ("Amin' ny anaran' ny Ray sy ny Zanaka ary ny Fanahy Masina, Andriamanitra tokana"). Tsy misy teny hoe "Andriamanitra tokana" any amin' ny farany ny fitokavana amin' ny teny siriaka sy latina ary grika. Natao mba hanamafisana ny lafiny mônôteista amin' ny finoana trinitariana sy mba hahatonga izany ho metimety amin' ny Mozilmana kokoa ny io teny fanampiny io[57].

Araka ny voalazan' i Marshall Hodgson dia toa nisy Kristiana arabo nanao fivahiniana masina tany amin' ny Kaaba ny tamin' ny vanim-potoana talohan' ny silamo (dia ny Kaaba izay tempolin' ny mpanompo sampy tamin' izany fotoana izany), nanome voninahitra an' i Allah amin' ny maha Andriamanitra mpamorona azy[58].

Ny fikarohana arkeôlôjika sasany dia nitarika ho amin' ny fahitana soratsokitra sy fasana maro talohan' ny silamo sy fasana maro nataon' ny Kristiana arabo tao amin' ny sisam-paharavan' ny fiangonana iray tao Umm el-Jimal any Jôrdania avaratra, izay nisy firesahana momba an' i Allah ho anaran' Andriamanitra tamin' ny voalohany, araka ny voalazan' i Enno Littman (1949). Na izany aza, amin' ny fanavaozana faharoa nataon' i Bellamy sy ny namany (1985 & 1988) dia nadika indray ilay soratsokitra misy andininy 5 hoe "(1) Ity [soratsokitra] ity dia natsangan' ny mpiara-miasa amin' i ʿUlayh, (2) zanak' i ʿUbaydah, mpitan-tsoratra (3) an' ny vondrona Augusta Secunda (4) Filadelfiana; enga anie ho very saina izay (5) hamafa an' ity[59][60][61].

Hita ao amin' ny tatitra sy lisitry ny anaran' ny maritiora kristiana tany Arabia Atsimo ny teny siriaka hoe ܐܠܗܐ / ʼĔlāhā[62][63], araka ny tatitra hita ao amin' ny tahirin-kevitra siriaka tranainy momba ny anaran' ireo maritiora ireo tamin' ny andron' ny fanjakan' ny Himiarita sy ny fanjakan' ny Aksomita[64].

Ao amin' ny tantaram-piainana nataon' i Ibn Ishaq dia misy mpitarika kristiana iray antsoina hoe Abd Allah ibn Abu Bakr ibn Muhammad, izay maty maritiora tao Najran tamin' ny taona 523, satria nanao peratra milaza hoe "I Allah no Tompoko"[65].

Ao amin' ny soratsokitra momba ny maritiora kristiana tamin' ny taona 512 dia hita amin' ny teny arabo sy arameana ny fanondroana an' i الاله / 'l-ilah[66]. Manomboka amin' ny filazana hoe "Amin' ny fanampian' i 'l-ilah" ilay soratsokitra[67][68].

Ao amin' ny Filazantsara na Evanjely talohan' ny silamo dia "Allah" no anarana nampiasaina hanondroana an' Andriamanitra, araka ny asehon' ny dikan-teny arabo sasany amin' ny Testamenta Vaovao nosoratan' ny Kristiana arabo nandritra ny vanim-potoana talohan' ny silamo tany Arabia Avaratra sy Atsimo. Na izany aza, ny fikarohana vao haingana momba ny fandalinana islamika nataon' i Sydney Griffith sy ny namany (2013), i David D. Grafton (2014), i Clair Wilde (2014) ary i ML Hjälm sy ny namany (2016 & 2017) dia nanamafy fa "ny azo resahina momba ny mety hisian' ny dikan-teny kristianan' ny Filazantsara amin' ny teny arabo talohan' ny silamo dia tsy mbola nisy famantarana azo antoka ny fisiany."[69][70][71][72][73]. Fanampin' izany, i ML Hjälm ao amin' ny fikarohana nataony farany indrindra (2017) dia nilaza fa "Tsy talohan' ny taona 873 ny fahitana ny sora-tanana misy fandikan-tenin' ny filazantsara"[74].

I Irfan Shahîd eo am-mpanaovana tonon-tsiahy ny Kitab al-Aghani, izay angona rakipahalalana tamin' ny taonjato faha-10, dia nanamarika fa ny Kristiana arabo talohan' ny silamo dia voalaza fa nampiakatra ny hiaka an' ady hoe "Ya La Ibad Allah" ("O ry mpanompon' i Allah") mba hifampiantso amin' ny ady[75]. Araka ny voalazan' i Shahid, araka ny fahefan' ny manam-pahaizana mozilmanan' ny taonjato faha-10, Al-Marzubani, dia voatonona ao amin' ny tononkalo kristiana talohan' ny silamo ihany koa ny hoe "Allah" nataon' ny pôeta gasanida sy tanokida sasany tany Siria sy Arabia Avaratra[76][77][78].

Jereo koa

[hanova | hanova ny fango]

Loharano sy fanamarihana

[hanova | hanova ny fango]
  1. ↑ "God". Islam: Empire of Faith. PBS. Arsiva tamin' ny 27 Marsa 2014. Notsidijhina tamin' ny 18 Desambra 2010.
  2. ↑ "Islam and Christianity", Encyclopedia of Christianity (2001): Arabic-speaking Christians and Jews also refer to God as Allāh.
  3. ↑ Gardet, L. "Allah". In Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P. (eds.). Encyclopaedia of Islam Online. Brill Online. Retrieved 2 May 2007.
  4. ↑ Zeki Saritoprak (2006). "Allah". In Oliver Leaman (ed.). The Qur'an: An Encyclopedia. Routledge. p. 34. ISBN 978-0-415-32639-1.
  5. ↑ Vincent J. Cornell (2005). "God: God in Islam". In Lindsay Jones (ed.). Encyclopedia of Religion. Vol. 5 (2nd ed.). MacMillan Reference USA. p. 724.
  6. ↑ 6,0 6,1 et 6,2 Christian Julien Robin (2012). Arabia and Ethiopia. In The Oxford Handbook of Late Antiquity. OUP USA. pp. 304–305. ISBN 978-0-19-533693-1.
  7. ↑ Anthony S. Mercatante & James R. Dow (2004). "Allah". The Facts on File Encyclopedia of World Mythology and Legend. Facts on File. p. 53. ISBN 978-1-4381-2685-2.
  8. ↑ Merriam-Webster. "Allah". Merriam-Webster. Arsiva tamin' ny 20 Avrily 2014. Notsidihina tamin' ny 25 Febroary 2012.
  9. ↑ "Allah." Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica
  10. ↑ Carl Skutsch (2005). Encyclopedia of the World's Minorities. Routledge. p. 480.
  11. ↑ Sourdel D., Sourdel-Thomine J., « Allah » in Vocabulaire de l'islam. Presses Universitaires de France, 2013.
  12. ↑ Sikhs target of 'Allah' attack, Julia Zappei, 14 January 2010, The New Zealand Herald. Notsidihina tamin' ny 15 Janoary 2014.
  13. ↑ Malaysia court rules non-Muslims can't use 'Allah', 14 Ôktôbra 2013, The New Zealand Herald. Notsidihina tamin' ny 15 Janoary 2014.
  14. ↑ Malaysia's Islamic authorities seize Bibles as Allah row deepens, Niluksi Koswanage, 2 Janoary 2014, Reuters. Notsidihina tamin' ny 15 Janoary 2014. [1]
  15. ↑ Idris Jala (24 February 2014). "The 'Allah'/Bible issue, 10-point solution is key to managing the polarity". The Star. Notsidihina tamin' ny 25 Jona 2014.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 et 16,8 Ballanfat P., « Allah » dans Dictionnaire du Coran, 2007, Paris, p. 40-43.
  17. ↑ D.B. Macdonald. Encyclopedia of Islam, 2nd ed, Brill. "Ilah", Vol. 3, p. 1093.
  18. ↑ Sinai, Nicholas (2019). Rain-Giver, Bone-Breaker, Score-Settler: Allāh in Pre-Quranic Poetry. Atlanta, GA: American Oriental Society. p. 7. ISBN 978-1-948488-25-9.
  19. ↑ Sinai, Nicholas (2019). Rain-Giver, Bone-Breaker, Score-Settler: Allāh in Pre-Quranic Poetry. Atlanta, GA: American Oriental Society. p. 8. ISBN 978-1-948488-25-9.
  20. ↑ "ePSD: ilu[god] [arsiva]", psd.museum.upenn.edu (notsidihina tamin' ny 4 Novambra 2018)
  21. ↑ Francesca Prescendi et Youri Volokhine, Dans le laboratoire de l'historien des religions : mélanges offerts à Philippe Borgeaud, Genève/Paris, Labor et Fides, 2011, 664 p. (ISBN 978-2-8309-1428-3, vakio eto [arsiva])
  22. ↑ MacDonald D.B., « Ilah » dans Encyclopédie de l’islam, Tome 3, 1986 p. 1093-1094.
  23. ↑ KARKARI, "Hâ' ul-Hawiya" [arsiva], Voie Soufie Karkariya, 11 Nôvambra 2014 (notsidihina tamin' ny 31 Jolay 2022)
  24. ↑ Ny Kor'any Al Ra'd ("ny varatra") 13:16; Al Ankabut ("ny hala"); 29:61-63, Luqman ("Lokman"), 31:25; Az Zumar "ireo andiany" 39:38.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 et 25,5 L. Gardet, « Allah » in Encyclopédie de l’islam, tome 1, p. 406 syny anaraka
  26. ↑ Sourdel D., « Les Arabes avant l'Islam », Histoire des Arabes. Presses Universitaires de France, 2007, p. 7-18.
  27. ↑ D.B. MacDonald, « Ilah » dans Encyclopedie de l’islam, Tome 3, 1986, p. 1093-1094.
  28. ↑ 28,0 28,1 et 28,2 Sourdel, Dominique. « Mahomet et le coran », L’islam. Presses Universitaires de France, 2009, p. 5-17.
  29. ↑ Ny Kor'any, An Nadjm ("ny kintana"), 53:19-22; An Nahl ("ny renitantely" 16:57 ary As Saffat "ireo nalahatra", 37:149.
  30. ↑ Fahd T., "al-Lāt" in Encyclopédie de l’Islam.
  31. ↑ A. Amin et A. Harun, Sharh Diwan Al-Hamasa, Le Caire, 1951, Vol. 1, p. 478-480.
  32. ↑ Al-Marzubani, Mu'jam Ash-Shu'araa, p. 302.
  33. ↑ Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the Fourth Century, Dumbarton Oaks Trustees for Harvard University-Washington DC, p.452.
  34. ↑ James A. Bellamy, "Two Pre-Islamic Arabic Inscriptions Revised: Jabal Ramm and Umm Al-Jimāl", Journal of the American Oriental Society, vol. 108, no 3,‎ 1988, p. 369–378 (DOI 10.2307/603860, [arsiva], notsidihina tamin' ny 4 Nôvambra 2018)
  35. ↑ Grohmann A., Arabische Paläographie II: Das Schriftwesen und die Lapidarschrift, Vienne, 1971,Hermann Böhlaus Nochfolger, p. 6-8.
  36. ↑ Gruendler B., The Development of the Arabic Scripts: From the Nabatean Era to the First Islamic Century according to Dated Texts, Atlanta, 1993, Scholars Press.
  37. ↑ Koscielniak, « Quelques remarques sur la littérature pré-islamique arabe chrétienne », Rocznik orientalistyczny, LVII, 2004, p. 60-76.
  38. ↑ Sourdel D., Sourdel-Thomine J., « Allah » in Vocabulaire de l'islam. Presses Universitaires de France, 2013.
  39. ↑ Clarck M., Chebel M., L'islam pour les nuls, First, 2008, p. 159.
  40. ↑ Farhad Daftary Ismaili History and Intellectual Traditions Routledge 2017 (ISBN 978-1-351-97503-2)
  41. ↑ Arzina R. Lalani, Degrees of Excellence: A Fatimid Treatise on Leadership in Islam I.B.Tauris 2009 (ISBN 978-0-857-71202-8) page 3
  42. ↑ Yahia M., « Noms divins » dans dictionnaire du Coran, 2007, Paris, p. 602 sy ny manaraka
  43. ↑ Renard J., Islamic Theological Themes: A Primary Source Reader, Univ of California Press 2014 (ISBN 978-0-520-95771-8), p. 138.
  44. ↑ Hughes P., Dictionary of Islam, Asian Educational Services, 1995 (ISBN 978-8-120-60672-2) p. 425.
  45. ↑ Jironet K., The Image of Spiritual Liberty in the Western Sufi Movement Following Hazrat Inayat Khan, Peeters Publishers 2002 (ISBN 978-9-042-91205-2), p. 32.
  46. ↑ Laliwala J. I., Islamic Philosophy of Religion: Synthesis of Science Religion and Philosophy, Sarup & Sons 2005 (ISBN 978-8-176-25476-2), p. 39
  47. ↑ Saeed A., Islamic Thought: An Introduction, Routledge 2006 (ISBN 978-1-134-22564-4), toko "legal thought"
  48. ↑ 48,0 et 48,1 Rippin A., Muslims: Their Religious Beliefs and Practices, Psychology Press 2005 (ISBN 978-0-415-34888-1), p. 86.
  49. ↑ Thurston A., Salafism in Nigeria, Cambridge University Press 2016 (ISBN 978-1-107-15743-9), p. 6.
  50. ↑ Wiktorowicz Q., The Management of Islamic Activism: Salafis, the Muslim Brotherhood, and State Power in Jordan, SUNY Press, 2001, (ISBN 978-0-791-44835-9) p. 115.
  51. ↑ Carolyn Fluehr-Lobban, Islamic Society in Practice, University Press of Florida, p. 24
  52. ↑ Sourdel, Dominique, et Janine Sourdel-Thomine. « Vocabulaire de l'islam », Vocabulaire de l'islam. Presses Universitaires de France, 2013.
  53. ↑ Gary S. Gregg, The Middle East: A Cultural Psychology, Oxford University Press, p.30
  54. ↑ "Quel est ce lien entre le serviteur et le Créateur ?" [arsiva], in l'arabe facile, 3 Nôvambra 2021 (notsidihina tamin' ny 31 Jolay 2022)
  55. ↑ M. Mukarram Ahmed, Muzaffar Husain Syed, Encyclopaedia of Islam, Anmol Publications PVT. LTD, p. 144
  56. ↑ Thomas E. Burman, Religious Polemic and the Intellectual History of the Mozarabs, Brill, 1994, p. 103
  57. ↑ Thomas E. Burman, Religious Polemic and the Intellectual History of the Mozarabs, Brill, 1994, p. 103
  58. ↑ Marshall G. S. Hodgson, The Venture of Islam: Conscience and History in a World Civilization, University of Chicago Press, p. 156
  59. ↑ James Bellamy, "Two Pre-Islamic Arabic Inscriptions Revised: Jabal Ramm and Umm al-Jimal", Journal of the American Oriental Society, 108/3 (1988) pp. 372–378 (translation of the inscription) "This was set up by colleagues/friends of ʿUlayh, the son of ʿUbaydah, secretary/adviser of the cohort Augusta Secunda Philadelphiana; may he go mad/crazy who effaces it."
  60. ↑ Enno Littmann, Arabic Inscriptions (Leiden, 1949)
  61. ↑ Daniels, Peter T. (2014). The Type and Spread of Arabic Script.
  62. ↑ "The Himyarite Martyrs (text) —".
  63. ↑ "James of Edessa the hymns of Severus of Antioch and others." Ernest Walter Brooks (ed.), Patrologia Orientalis VII.5 (1911)., vol: 2, p. 613. pp. ܐܠܗܐ (Elaha).
  64. ↑ Ignatius Ya`qub III, The Arab Himyarite Martyrs in the Syriac Documents (1966), pp: 9-65-66-89
  65. ↑ Alfred Guillaume& Muhammad Ibn Ishaq, (2002 [1955]). The Life of Muhammad: A Translation of Isḥāq's Sīrat Rasūl Allāh with Introduction and Notes. Karachi and New York: Oxford University Press, p 18.
  66. ↑ M. A. Kugener, "Nouvelle Note Sur L'Inscription Trilingue De Zébed", Rivista Degli Studi Orientali, pp. 577-586.
  67. ↑ Adolf Grohmann, Arabische Paläographie II: Das Schriftwesen und die Lapidarschrift (1971), Wien: Hermann Böhlaus Nochfolger, pp: 6-8
  68. ↑ Beatrice Gruendler, The Development of the Arabic Scripts: From the Nabatean Era to the First Islamic Century according to Dated Texts (1993), Atlanta: Scholars Press
  69. ↑ Sidney H Griffith, "The Gospel in Arabic: An Enquiry into Its Appearance in the First Abbasid Century", Oriens Christianus, Volume 69, p. 166. "All one can say about the possibility of a pre-Islamic, Christian version of the Gospel in Arabic is that no sure sign of its actual existence has yet emerged".
  70. ↑ Grafton, David D (2014). The identity and witness of Arab pre-Islamic Arab Christianity: The Arabic language and the Bible. Christianity [...] did not penetrate into the lives of the Arabs primarily because the monks did not translate the Bible into the vernacular and inculcate Arab culture with biblical values and tradition. Trimingham's argument serves as an example of the Western Protestant assumptions outlined in the introduction of this article. It is clear that the earliest Arabic biblical texts can only be dated to the 9th century at the earliest, that is after the coming of Islam.
  71. ↑ Sidney H. Griffith, The Bible in Arabic: The Scriptures of the 'People of the Book' in the Language of Islam. Jews, Christians and Muslims from the Ancient to the Modern World, Princeton University Press, 2013, pp242- 247 ff.
  72. ↑ The Arabic Bible before Islam – Clare Wilde on Sidney H. Griffith's The Bible in Arabic. June 2014.
  73. ↑ Hjälm, ML (2017). Senses of Scripture, Treasures of Tradition: The Bible in Arabic Among Jews, Christians and Muslims. Brill. ISBN 978-90-04-34716-8.
  74. ↑ Hjälm, ML (2017). Senses of Scripture, Treasures of Tradition, The Bible in Arabic among Jews, Christians and Muslims (Biblia Arabica) (English and Arabic ed.). Brill. ISBN 978-90-04-34716-8. By contrast, manuscripts containing translations of the gospels are encountered no earlier then the year 873 (Ms. Sinai. N.F. parch. 14 & 16)
  75. ↑ Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the Fourth Century, Dumbarton Oaks Trustees for Harvard University-Washington DC, p. 418.
  76. ↑ Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the Fourth Century, Dumbarton Oaks Trustees for Harvard University-Washington DC, p: 452
  77. ↑ A. Amin and A. Harun, Sharh Diwan Al-Hamasa (Cairo, 1951), Vol. 1, pp: 478-480
  78. ↑ Al-Marzubani, Mu'jam Ash-Shu'araa, p: 302
Hita tao amin'ny "https://mg.wikipedia.org/w/index.php?title=Allah&oldid=1089502"