Мекка

Шегьер
Мекка
араб. مكة



Мекка

Координатар:

40°43′42″ к. гь. 73°59′39″ р-а. я.^HGЯOL

Уьлкве:

Сауди Арабистан

административ округ

Мекка

Мэр

Усама аль-Бар

Садлагьай тӀвар кьун:

I вишйис чи э.в.

Виликан тӀварар:

Бакка

Майдан:

760 км²

ЯШЧ кьакьанвал:

227 м

Гьава:

тропикдин къумлух

Агьали:

2 042 000 кас. (2020)

Къалинвал:

2200 кас./км²

Динар:

100 % — мусурманар

Сятдин чӀул:

UTC+3

Телефондин код:

(+966) 12

Почтунин индекс:

Сайт:

http://www.holymakkah.gov.sa/

Commons:

Mecca

Мекка (араб. مكة‎‎ Макка, гьакӀни مكة المكرمة Макка ал-Мукъаррама) — Сауди Арабистандин Гьиджазда авай шегьер я. Макка велаятдин кьилин шегьер я. Вич Джедда шегьердилай 70 километрдал ала, шкӀуь дереда 277 метр гьуьлелай вине. 2020 йисуз шегьерда 2 миллион кас яшамиш жезвай, Гьадждал къвезвай кьван инсанар а цифрадилай пуд сефер пара я.

Мугьаммад пайгъамбардин, салли Аллагьу алейгьи ва салам, хайи чка я. Гьана адаз Кьуръандин сифте аятар атайди я. Мекка Ислам диндин виридалайни пак тир шегьер я, гьакӀни вири мусурманри капӀ ийидайла кьил элкъуьрзавай пад. Гьар йисуз шегьердиз мусурман календардин Зуль-Гьиджа вацра вири дуьньяда Аллагьдихъ агъунвай мусурманар Гьадждал къвезвайди я. Меккада Кааба авайди я. Пара чӀавуз Мекка Мугьаммад пайгъамбардин, салли Аллагьу алейгьи ва салам, невеяр шарифри кьиле тухузвай, маса чӀехибурун вассалар хьиз, дахьайтӀа чеб чпиз. 1925 йисуз шегьер Ибн Сауда къачуна. Къенин чӀавуз Мекка лап зурбадаказ еке хьана, инфраструктурани вилик физ. Вири дуьньядал тӀвар-ван ава Абрадж аль-Байтдихъ, маса тӀвар Макка Роял Клок Тауэр Гьотел алай, кьакьанвиляй дуьньядин пудлагьай кӀвални дуьньядин виридалайни еке гьяркьуьвал авайди хьиз.

Гьа цӀийилер эцигайла Меккадин тарихвилин гьални кӀвалер квахьна. Гьабурун арада Аджйад къала ава. Къе гьар йисуз шегьердиз 15 миллион мусурмандилай пара кас къвезва, Гьадждин са шумуд йикъал къвезвайбурни кваз. ГьакӀ хьана Мекка мусурман дуьньядин виридалайни акахьнавай шегьеррик кваз хьана, мусурманар туширбуруз аниз къвез ихтияр авачтӀани.

2010-лагьай йисан 13-лагьай ноябрдиз Меккадин ччилин винел алай метрополитен ахъайна, ада шегьердай тӀуз ва гьаждиз атанвай инсанри ритуал адет ийизвай чкайриз (Муздалифа ва Мина дугунар, Арафат сув) лап пара инсанар тухузва.

2012-лагьай йисуз Меккада дуьньядин виридалайни еке Абрадж аль-бейт лугьудай цӀуд-небоскребрин комплекс эцигиз куьтягьна. Ада виридалайни кьакьан дарамат — Пачагьдин сятдин цӀуд — кьакьанвилел гьалтайла дуьньядин пудлагьай чкадал ала, ина дуьньядин виридалайни кьакьан сят ава.

Меккада лап пара гьажияр къведай чӀавуз гзаф вахтара чуькьуьн, цӀай кьунар ва маса хер хьайибурни кьенвайбурни галай вакъиаяр жезва. 1990-лагьай йисуз Меккада кӀвач-кӀвачин туннелда хьанвай трагедиядин нетижада 1,5 агъзур кьван гьажи кьенва. Виридалайни ири чуькьуьн галай инцидент Меккада 2015-лагьай йисуз хьана, гьа чӀавуз ана кьве агъзурдилай виниз кас кьена.

Этимология

Шегьердин тамам официал тӀвар араб. араб. مكة المكرمة‎, Макка аль-Мукаррама — «Асуллу Мекка», бязи вахтара ам «Пак тир Мекка шегьер» хьиз таржума ийизва. Шегьердин сур тӀвар — Бакка (араб. بَـكَّـة^[1]^[2]^[3]) — ачух тушир этимология авай араб гаф я^[4].

Бязи къиметралди, «Бакка» шегьердин чкадал виликра чка кьур дугунин сур тӀвар я. Исламдин девирдин источникрилай вилик тир Танахда Бакка хьиз тӀвар кьуна.

Агьалияр

Меккадин халкь авай кьадардин кӀевивал пара еке я. Лап яргъи чӀавалди шегьерда яшмиш жедайбурук ЦӀуру шегьерда яшамишжедайбур ква. Парабур Гьадж-индустриядик ква. Ильйад Мадани, Сауди Арабиядин Гьадж министрди лагьана «чна гьич стӀунни акъваззавач гьадждик гьазур жез». Йисан къене къвезва мусурманар шегьердиз Умра кьилиз акъудун патал. Зуль-Гьиджа вацран эхиримжи гьафтейра 4 миллион мусурман къвезва Меккадиз Гьаджда пай кьун патал.

Мусурманар къвезва аниз гьар жуьре патайра — чӀехи пай Кьулан Азия, Кьибле Азия, Кьибле-рагъэкъечӀдай Азия, Европа, Кьулан РагъэкъечӀдай патайни Африкадай. Гьабурукай парабур шегьерда амукьаз адан агьалияр жезва. Гьабурухъ галазни нафт акъудзавайвили шегьердиз виш агъзурар ксар атана кӀвалахариз. Меккадин агьалийрин 100 % мусурманар я. Маса динрик квайбуруз Сауди Арабиядин къанунрал аслудаказ Меккадиз къвез ихтияр авайди туш. ЧӀуру чара гваз са инсанди вич мусурман я лагьана шегьердиз гьахьна ам мусурман тушиз хьайитӀа ам полицияди кьуна дувандал тухуда. ГьакӀни Меккадиз къвез Агьмадийе джамаатдик квайбуруз авач ихтияр, вучиз лагьайтӀа гьукуматди абур мусурманар тушиз гьисабзава. ЯтӀани шегьердиз пара мусурман туширбурни Агьмадийедик квайбур атанвай. Сифте ахьтин кас мусурман тушиз Меккадиз атайди Луьдовико ди Вартема Болонви тир 1503 йисуз шегьердиз атай.

Экономика

Меккадин экономика кӀевиз Гьадждал аслу я. Тарихвилелди Гьадждилай пара хийир жезвай Меккадинни вири Араб зуростровдин экономикадиз. А хийир са шумуд рекьяй къвезвай. Сад абурукай мугьаджиррал эцинавай гьакьар тир. ЧӀехи депрессиядин чӀавуз гьакьар хкажнавай. Гьа гьакьар 1972 йисалди карда амай. Маса пул къазанмишдай жуьре мугьаджирриз сервис гун тир. Месала, Саудиа эйрлайндиз адан йисан хийирдин 12 % мугьаджиррикай къезва. Чилелай къвезвай мугьаджиррикайни хийир жезва, вучиз лагьайтӀа абур отельрани фу недай чкайрин сервис ишлемишзава.

Шегьерди 100 миллион доллардилай пара кьабулзава, ахпа Сауди Арабиядин къуватри Гьадж сервисдал чпи 50 миллион доллар харжзава. Мадни са шумуд фабрикаярни заводар ава шегьерда, ятӀани Меккади вири гьукуматдин экономикада чӀехи чка кьазвач, вучиз лагьайтӀа ам кӀевиз нафтадилай аслу я. Меккадин индустриядик ква текстил, мебел, къапар. Экономикадин чӀехи пай сервис я^[5].

ЯтӀани Меккада пара гьар жуьре индустрия туькӀуьрнавай. Абурукай са шумуд 1970 йисалай эгечӀна хьайиди я: элкъвенвай ракь, цурун къатухъанар, рухар маса гун, векьерин чем гьазурун, верцӀи затӀар, регъведайбур, фу гьазурдай чкаяр, верчер хуьн, тӀакьурнавай тӀуьнар импорт авун, шикилар ягъун, муркӀад фабрикаяр, китабрин туькенар, банкарни туризм агентствояр. Шегьер лап кӀевиз хкаж хьана 20, 21 вишйисара. Самолетарни маса фад юзурдай затӀар туькӀуьр хьайила мугьаджирриз пара регьет хьана Гьадж ийиз. Саудитрикай агъзурри вири йисан къене кӀвалахзава Гьадж-сервисда — гьабурук отелярни туькенар ква. Гьа кӀвалахзавайбуру хкажзава кӀвалерин сферани гьар жуьре маса сервисар. Шегьерда пара чӀехи рекьерни, гиппермаркетарни небоскрёбар ава^[6].

География

Мекка гьуьлуьн дережадилай 277 метр кьакьан я. Яру гьуьлуькай 80 километр яргъал я. Меккадин юкьв суварин арада авай дигедал ала, муьквал адаз тӀвар гуда «Меккадин ичӀинаг». А чкади кьунва Аль-Таним, Баккани Абкъар дигеяр. И сувавилин чкади къалурзава шегьердиз гьи патарихъ адавай вилик физ жедатӀа. Шегьердин юкьв Аль-Гьарам мискӀин алай чкадал алайди я, а чка амай шегьердилай агъухъ гала. МискӀиндихъ галай чилер цӀуру шегьердик ква. ЧӀехи куьчеяр Аль-Муддани Сукъ аль-Ляйль (мискӀиндилай кефер патахъ гала), Ас-Суг Ассагъир кьибле патахъ. Саудри Аль-Гьарам мискӀин шегьердин юкьа еке ийидайла са шумуд виш кӀвалер, гьяркьуь куьчеярни майданар алай чкайрилай алудна. Тарихвилин кӀвалер гьа арайрик гвай къванерикай кьвед-пуд этаждин эцигнавайбур я. Исятда Меккадин майдан 1200 км2 я. Виликра Меккада са шумуд булахарни къуяр авай. Абурукай лап сифтебурук ква месала Замзам къуй, ада уьцӀуь яд гузавай. Кьведлагьайди Айн Зубайда булах тир. Адан кьилер Джабаль Арафадихъай са шумуд километр рагъэкъечӀдай патахъ, дахьайтӀа Меккадихъай 20 километр аргъал галай Джабаль Саъдни Джабаль Кабкаб сувара ава. Яд а чкайрилай чилин кӀаник гвай хуларай физавай. Яд къведай маса жуьре марф тир. Инсанри ам гъвечӀи затӀарани къапара хуьзавай. ЯтӀани марфарикай пара хатаярни хьун мумкин тир, цел вири ацӀурна. Аль-Курдиди кхьизвайвал, тарихвилелди 1965 йисалди Мекка 89 сефер циг ацӀур хьайиди я. Эхиримжи вишйиса виридалайни кӀевидаказ циг ацӀайди 1942 йис тир. А чӀаварилай инихъ мад а саягъ дамбаяр эциг авурвили хьайиди туш.

Меккадин климат пара кузвайди я. Сауди Арабистандин амай шегьерра хьти, Меккадани гьич хъуьтӀуьзни кваз пара чими хьун мумкин я. Юкъуз температура 30 градус хьун мумкин я, йифиз 18. Гатуз Меккада лап пара чими я. Юкъуз 40 градусдилай винихъ, нянихъ 30 градусдал къвез. Марфар ноябрдилай январдал къведалди къвазвайди я.

Меккадин климат
Активвал къалурзавай лишан	Янв	Фев	Март	Апр	Май	Июнь	Июль	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йис
Абсолют максимум, °C	37,0	38,3	42,0	44,7	49,4	51,4	50,1	49,6	49,4	46,8	40,8	37,8	51,4
Абсолют минимум, °C	11,0	10,0	13,0	15,6	20,3	22,0	23,4	23,4	22,0	18,0	16,4	12,4	10,0
Чешме: [1] (ар.)

Тарих

Мугьаммад пайгъамбар, салли Аллагьу алейгьи ва салим, Меккада 570 йиса дидедиз хьанвай. Гьавиляй Ислам дин и шегьердихъ галаз а саягъ кӀевидаказ галкӀнава. Ам къуватдик гвай Къурайш халкьдин Гьашемит жемятдик квай. Меккадин патаг гвай Джабаль аль-Нур суварин Гьира кьветӀе 610 йисуз Мугьаммад пайгъамбардиз, салли Аллагьу алейгьи ва салим, Аллагьдивай сифте хабарар атанвай, гьа ара Ислам дин дуьньядал акъатнавай чӀав я. Мушрикри 13 йисан къене ам къесиз хьайила Мугьаммад пайгъамбар, салли Аллагьу алейгьи ва салим, 622 йисуз вичин сагьабар, муджагьирун, галаз Ясрибдиз (гуьгъуьна Медина тӀвар алай) фена. Къурайшринни мусурманрин арада хьайи къал ятӀани физмай. Абурун арада Бадр женг хьана, мусурманри мушрикар Мединадин къецепата катай. Ахпа Угьуддин женг са жуьрежакз куьтягь хьана. Эхирда Меккадивай Ислам дин чӀур сакӀни хьанач. 627 йисуз хьайи Тренч женгина Арабистандин галкӀурнавай кьушунривай Мугьаммадан, салли Аллагьу алейгьи ва салим, кьушунар сакӀани катаз хьанач.

628 йиса Мугьаммад пайгъамбардизни, салли Аллагьу алейгьи ва салим, адан сагьабриз Мекка мугьаджирриз ахъай ийиз кӀан хьана, ам а береда къурайшри кӀеви авунвай. Эхир мусурманрини меккавийри Гьудайбиййа разивал ктӀуна, ана кхьенвайвал, къурайшри гаф гузвай, чпи мад мусурманар къесидач лугьуз, женгерни акъвазар ийиз. Мадни мусурман мугьаджирриз Меккадиз Гьиджрдал къвез ихтияр ганвай. А разивиляй къвезвайвал, дяве 10 йисал акъвазарнавай. ЯтӀани кьве йисалай къурайшри а разивал хана. Мугьаммад пайгъамбардини, салли Аллагьу алейгьи ва салим, 10 000 кас гваз Меккадал фена. Меккади женгер тухун тавуна шегьер мусурманриз гана. Гъалибвал кьунвай Мугьаммад пайгъамбарди, салли Аллагьу алейгьи ва салим, мушрикар катаз хьанач, абуру авунвай крарилайнни гъил къачуна. Мушрикрин лишанар Мугьаммад пайгъамбардин, салли Аллагьу алейгьи ва салим, сагьабри чӀурна. Ахпа Мекка мусурманрин виридалайни пара пак тир чка яз эцигна. Гуьгъуьна Мугьаммад пайгъамбар, салли Аллагьу алейгьи ва салим, Акиб ибн Усайд Меккадин чӀехиди хьиз эцигна Мединадиз хъфена. Ахпа ам эгечӀна Арабистандин зуростров галкӀур ийиз.

Мугьаммад пайгъамбар, салли Аллагьу алейгьи ва салим, 632 йисуз регьметриз фена. ЯтӀани, ада чилел тунвай крар патал гуьгъуьна Ислам сад лагьана гегьенш жез хьана къведай са шумуд вишйисан къене Кефер патан Африкадилай Азиядизни сакӀус Европадиз атана. Мусурманрин халифат чӀехи жедай кьван, Меккадиз вири мусурман дуьньядай мугьаджирар къвезвай Гьадж ийиз. ГьакӀни Меккадиз пара алимар къвезвай, рикӀ михьи мусурманарни къвезвай, Каабадик мукьвал яшамиш жез кӀанз. Гьадждин четинвални багьавал патал мугьаджирар гьуьляй Джеддадиз къвезвай, гьанай чилелай Меккадиз физ, дахьайтӀа гьар йисуз Иракдайни Сириядай физвай караванрихъ галаз къвезвай.

Кьулан вишйисар

Мекка са мусурман гьукуматдинни кьилин шегьер хьайиди туш, ятӀани чӀехибуру шегьер патал пара крар ийизавай. Умардинни (634—644 йисар) Утман Ибн Аффанан (644—656 йисар) чӀавар ици шегьер ацӀур тавун патал халифри агъа патара авай магьлейра эцигна дамбаяр эцигна. Мугьаммад пайгъамбар Меккадай Мединадиз хъфейила Мекка юкьан фикиррай сифте акъатна. А кар мадни кӀевиз феа Али халифа кьилин шегьер Куфадиз тухвайла. Умаййад халифатди кьилин шегьер Дамаскдиз тухвана. Аббасид халифатди тухвана Багдаддиз. Гуьгъуьна шегьер 500 йисал мусурманрин гьукуматдин кьилин шегьер тир. Мадни Мекка мусурманрин политикадин тарихдиз хкезва Мусурманрин Кьведлагьай Къенепатан Дявед береда, ам Абд Аллагь ибн аль-Зубайра, Умаййад халифриз аксиз акъвазнавай. Шегьер кьве сеферда 683, 692 йисара Умаййадриз кьаз кӀанзавай. Ахпана шегьер гагь-гагь политикадик кваз авай, чӀехи пай диндинни алимрин шегьерадаказ амай, Гьашемитрин чӀехибурун къуватдик кваз.

930 йиса Мекка Абу-Тагьир аль-Джаннабидин къарматри къачуна. 1517 йиса Баракат бин Мугьаммад шарифа османрин султандин къуват кьабулна адавай вичиз шегьердин къене пара ихтиярар къачуна. 1803 йисуз шегьер саудийрин сифте гьукуматди къачуна 1813 йисалди кьуна. А кар османрин гьукуматдин престиждиз пара хата гудайвал хьана, пуд виш йисан къене Мекка гъиле кьунвай. 1813 йисуз османрин Египетдин Мугьаммад Али паша векилди шегьер вичин къуватдик кьуна османрин гьукуматдик кухтуна. 1818 йиса салафитар мад катанвай, ятӀани Аль-Саудрин кландик чан кмаз хьана чпин кьведлагьай гьукумат туькӀуьрна, 1891 йисалди яшамиш хьайи, ахпа къенин гьукумат Сауди Арабистандиз элкъвей.

Дуьньядин Сифте дяведа Осман империя ЧӀехибританиядихъни адан дуст-гьукуматрихъ галаз душманвиле авай, Германиядин патал алайвили. Турцияди хъсандаказ вич хвена британриз Галлиполи операцияда Истанбулдал гьалт ийиз кӀанзавайлани Багдаддални Кутдал гьат авурла. Британрин агент Лоуренса Меккадин шериф Гьуссаин бин Алидихъ галаз кӀвалахзавай. Ахпа Гьуссейн бин Али 1916 йисуз османрин къуватдикай къарагъна. Мекка ада къачунвай сифте шегьер тир. Шарифан къарагъунихъ еке мана авай рагъэкъечӀдай патан фронтдиз. Шариф Гьуссейна цӀийи гьукумат туькӀуьрна, Гьеджаз пачагьвал, Мекка адан кьилин шегьер хьиз эцигна.

Сауди Арабистан

Меккадин женгинилай (1924) Меккадин шариф саудийри ада кьунвай къуллугъдилай алудна шегьер чпин гьукуматдик кутуна. Саудийрин къуватдик Меккадин тарихвилин кӀвалерин чӀехи пай чӀурнавай. 1979 йисан 20 ноябрдиз Джугьайман аль-Утайби алимахъ галай яракьар гвай кьве виш радикалди Масджид аль-Гьарам кьуна. Абуру лугьузвай, пачагьрин Сауди хзанди мад михьи Ислам тухузвач, гьавиляй Каабани ЧӀехи мискӀин михьи Исламдихъ агъазвайбурун гъиле хьана кӀанда лугьуз. Къарагънавайбуру цӀутӀар агъзур ксарни кьуна чеб мискӀинда кӀевина. Гьа саягъ кьве гьафте фена эхирда са шумуд виш кас кьена мискӀиндиз пара хатаяр хьана. Пакистандин къуватри эхиримжи женгер тухвана мискӀинда, абуруз куьмек французрин коммандоди гана.

Чирвилер

Алай чӀаван жемятдин гъавурда авайвал чирвилер Меккада Осман империядин чӀавара хкаж жез эгечӀна Гьашемит девирдиз фена. Сифтедаказ чирвилер вилик тухузавайбурук Джеддадин элверхъан Мугьаммад Али Зайнал Рида квай. Ада Меккада Мадрасат аль-Фалягь туькӀуьрна 1911—1912 йисара, £400 000 харжна. Меккадин чирвилерин системадик пара приватни жемятдин мектебар ава, итимризни папариз тарсар кьилди гузавай. 2005 йиса итимриз 532 мектеб авай, 681 папариз. Гьамиша авайвал, мектебра гузва тарсар араб чӀалал, англи чӀал кьведлагьайди хьиз кардик кутаз. ЯтӀани авазва са пай приват мектебар, гъурбатдин тешкилатри туькӀуьрзавай, абуру сифте чӀалан чкадал англис кардик кутазва. ГьакӀни абуру ихтияр гузва чпин мектебра тарсар гадайризни рушариз санал гуз. Вини дережадин чирвилер къачун патал шегьерда кьилди са 1949 йисуз колледж хьиз туькӀуьрна 1979 йисуз университет хьайи Умм аль-Къура Университет ава.

Иер чкаяр

Меккада дуьньядин виридалайни еке мискӀин Масджид аль-Гьарам ава. МискӀиндин къене Кааба ава. ГьакӀни а мискӀиндиз ЧӀехи МискӀиндин Гьарам лугьузва. Эхиримжи чӀавара шегьерда авай пара цӀуру кӀвалер чӀурнавай. Шегьер къвез-къвез чӀехи жез, 601 метр кьакьан Абрадж Аль-Байт Тауэрс эцигнава. 2012 йиса ам дуьньядин пудлагьай кьакьан кӀвал тир. Ам эциг ийидайла туьрк Аджйад къала чӀурна. Замзам хъсандаказ чизавай чка я анин яд патал. Меккадин Къишла шегьер душманрикай хуьзавай осман чӀаварин къеле тир. Ахпа Сауди Арабистандин гьукуматди а къеле чӀурна адан чкадал бизнес-кӀвалерни отеляр эцигна. Меккадин патаг гвай Сауди Арабистандин Тигьмагь велаятда авай Джабаль аль-Нур сувара Гьира кьветӀ ава. А чка Мугьаммад пайгъамбардиз, салли Аллагьу алейгьи ва салим, Аллагьдивай хабар Джабраил малаикди ганвай чка я. Кьуръандин ракарар Джедда-Мекка рекьел алайди я. Анал мусурманриз къвез ихтияр авачирди лугьузвай лишан алай чка я. Ам Мугьаммад пайгъамбар, салли Аллагьу алейгьи ва салим, дидедиз хьанвай чка я, гьакӀни Меккадин ракарар. А ракарар Египетдин архитектор Самир Элабда 1979 йисуз туькӀуьрнавайди тир.

Транспорт

Авиа

Меккадихъ кьилди са аэропорт ава — Мекка РагъэкъечӀдай патан аэропорт, лап кесиб сервис авай. Гьавиляй Меккадиз фидайбуру маса аэропорт кардик кутазва, Джеддада авай, Меккадин юквьвалай са виш километрдал яргъал алай. А аэропортдихъ вичин мугьаджиррин терминал ава, Гьадждин чӀавуз адавай са сятдиз 3800 кас кьабул жезва.

Ракьун рекхъ

Аль-Машаер аль Мугаддассагь метро 2010 йисан 13 ноябрдиз ахъайнавай метродин линия я. Ам 18.1 километр яргъи рехъ я, мугьаджирар патал Арафат сувдин, Муздалифагьни Мина пак чкадал тухун патал, амай рекьерилай кӀвалах алудун патал.

Метро

Меккадин метро, тамам тӀвар Макка Масс Рэйл Транзит тир, шегьердин кьуд линиядин метро система я. Ам вине кхьенвай Аль-Машаер аль-Мугаддас Метродиз артухдаказ эцигнавайди я, мугьаджирар тухун патал.

Шегьеррин транспорт

Фад йигинвилин шегьеррин арада физавай ракьун рекьи линия (Гьарамаин Гьай Спид Рэйл Проджект, гьакӀни «Вестерн Рэйлвей») исятда эцигзава Сауди Арабияда. 444 километрдин яргъивилелди ада мусурманрин кьве пак тир шегьер — Меккани Медина галкӀурда. Адан рехъ Абдуллагь пачагьдин Экономик Ситидай, Рабигъдай, Джеддадайни Абдулазиз пачагьдин аэропортдай фида. А ракьун рекьел инсанривай регьетдаказ физ жеда, сятдиз 320 километр кьулухъ таз. ГьакӀ хьайила, рекьин са кьиляй масадаз фин патал кьве сятдилай тӀимил чӀав акъатзава. Рехъ Испаниядин са бизнес-консорциумди эцигда.

Баянар

↑ Kipfer, Barbara Ann. Encyclopedic dictionary of archaeology. — Illustrated. — Springer, 2000. — С. 342. — ISBN 0-306-46158-7.
↑ Glassé, Cyril; Smith, Huston. The new encyclopedia of Islam. — Revised, illustrated. — Rowman Altamira, 2003. — С. 302. — ISBN 0-7591-0190-6.
↑ Phipps, William E. Muhammad and Jesus: a comparison of the prophets and their teachings. — Illustrated. — Continuum International Publishing Group, 1999. — С. 85. — ISBN 0-8264-1207-6.
↑ Versteegh, Kees. Encyclopedia of Arabic language and linguistics, Volume 4 / C. H. M. Versteegh; Kees Versteegh. — Illustrated. — Brill, 2008. — С. 513. — ISBN 90-04-14476-5.
↑ Mecca. World Book Encyclopedia. 2003 edition. Volume M. p. 353
↑ Howden, Daniel. Shame of the House of Saud: Shadows over Mecca, London: The Independent (UK) (19 апрель 2006). Проверено 3 май 2007.

ЭлячӀунар

Викигьамбарда темайриз килигна туькӀуьрнавай медиа-файлар ава Мекка
YouTube канал
Кааба — Мекка Архивация 16 февраль 2008 йисан. (урус)

[Kipferp342-1] Kipfer, Barbara Ann. Encyclopedic dictionary of archaeology. — Illustrated. — Springer, 2000. — С. 342. — ISBN 0-306-46158-7.

[Glassep302-2] Glassé, Cyril; Smith, Huston. The new encyclopedia of Islam. — Revised, illustrated. — Rowman Altamira, 2003. — С. 302. — ISBN 0-7591-0190-6.

[Phippsp85-3] Phipps, William E. Muhammad and Jesus: a comparison of the prophets and their teachings. — Illustrated. — Continuum International Publishing Group, 1999. — С. 85. — ISBN 0-8264-1207-6.

[Versteeghp513-4] Versteegh, Kees. Encyclopedia of Arabic language and linguistics, Volume 4 / C. H. M. Versteegh; Kees Versteegh. — Illustrated. — Brill, 2008. — С. 513. — ISBN 90-04-14476-5.

[5] Mecca. World Book Encyclopedia. 2003 edition. Volume M. p. 353

[6] Howden, Daniel. Shame of the House of Saud: Shadows over Mecca, London: The Independent (UK) (19 апрель 2006). Проверено 3 май 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]