Imperium Romanum Orientale

Imperio Romano anno 395 in partes duas diviso, Imperium Romanum Orientale (Graece: Βασιλεία Ῥωμαίων) sive publice simpliciter ut Imperium Romanum vel etiam ab historicis recentioribus Imperium Byzantinum nuncupatum^[1] principio fuit pars orientalis eius. Postquam imperium occidentale eversum est plus quam decem exinde saecula valebat donec anno 1453 urbs capitalis eius, Constantinopolis, ab Ottomanis expugnatur. Quamquam principio provincias orientales antiqui Romani imperii, i.e. imprimis Aegyptum, Asiam Minorem, Haemimontum paeninsulam, Arabiam et oras Africae administrandas accepit, saeculo septimo autem Arabis invadentibus magnas orientis partes cessit et in Asiam Minorem et Europam meridionalem deminutum est. Georgius Ostrogorsky cum imperii radices variis ex fontibus sumptas atque fusas describeret Byzantinum imperium tribus ex elementis, id est administrationem Romanam, Graecam linguam moresque et Christianam religionem, constetisse distinxit.

Historia imperii Romani orientalis rite tres in aetates dividitur:

aetas posterioris antiquitatis (quartum saeculum usque ad septimum saeculum)
aetas medio-Byzantina (septimum saeculum usque ad annum 1204/1261)
aetas Byzantina posterior (1204/1261 usque ad 1453)

Historia imperii plena est propulsationum variarum hostium, quare vires militares et oeconomicae graviter affectae et fatigatae sunt. Tempora recessus calamitatumque cum temporibus incrementi et victoriae alternaverunt. Etsi initio saeculi octavi assidue interne de quaestionibus religiosis litigatum est atque complura bella civilia exarserunt, tamen fundamentum administrationis imperialis a Romanis olim institutum usque ad saeculum tredecimum integre perservatum est. Eminent praeterea artificia sollertiaque artis Byzantinae. Constantinopoli etiam multi libri antiquitatis post ruinam imperii Romani servati sunt. Inde etiam conversio totius Europae orientalis ad religionem Christianam propagata est.

De variis imperii appellationibus

Nomen Imperium Byzantinum (Neograece Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία) a nomine urbis capitalis deductum aetateque recentiore inventum apud scriptores veterum temporum in usu non erat.

Byzantini usque ad saeculum quattuordecimum Romani (Ῥωμαῖοι, Rhōmaîoi, pronuntiatio medio-Graeca: Romaei, hodie Rhomaioi discernendi causa transcriptum) appellari soliti sunt neque vetere nomine Hellenes usi sunt eo consilio, ne cum Graecis antiquis nondum Christianizatis in unum confunderentur. Ineunte Renascentia saeculo quarto decimo ad nomen antiquum reverterunt. In Europa occidentali medio aevo simpliciter Graeci nominati sunt.

Nomen publicum semper fuit Imperium Romanorum (Graece Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων) sive (abbreviatum) Romania (Ῥωμανία) vel etiam Imperium Romanum (Ῥωμαικὴ Αὐτοκρατορία, Rhōmaikḗ Autokratoría). Urbs Roma ipsa eiusque imperium παλαιὰ Ῥώμη (Roma vetus) nuncupata est.

Se non sucessores imperii Romani esse putaverunt, sed ipsi Romani fuerunt. Praeterea nomina Imperium Romanum Orientale (Neograece: Ἀνατολική Ῥωμαϊκή Αὐτοκρατορία) vel Occidentale nesciverunt, cum crederent Romanum imperium indivisibile esse. Id quidem iuste dici potest, ut imperium orientale migrationibus saeculi quinti inviolatum perfunctum esset. Verum per saecula in imperio orientali iam diu cultura atque lingua Graeca praevalebant. Lingua Graeca antiqua et post mutationem linguae circa annum 600 Lingua Graeca Mediaevalis, quae linguae Graecae hodiernae quasi par fuit, restituit linguam Latinam in compluribus rationibus.

Proficiscens a radicibus Romanis imperium primum coetus fuit culturae Hellenisticae, administrationis Romanae et religionis Christianae. Mores antiqui inter calamitates septimi saeculi demum amissi sunt. Quoniam imperium se ipsum unicum ac solum heredem imperii Romani antiqui putavit, se rectorem omnium civitatum medii aevi esse vindicavit. Etsi Byzantini postulationes istas nullo pacto efficere potuerunt in ista sententia tamen usque ad imperii finem permanebant.

Historia

Antiquitas posterior: Imperium Romanum Orientale

Si plus cognoscere vis, vide etiam Antiquitas Posterior.

Radices imperii in antiquitate posteriore (284 usque 641) locandae sunt. Imperium Byzantinum numquam proprie conditum est, sed revera pars orientalis imperii Romani usque 1453 exstans fuit et ea de causa Imperium Romanum ipsum fuit. Quaestioni de principio historiae propriae Byzantinae simpliciter responderi non potest, quod varias definitiones adhibere liceat. In usum recepta est opinio imperii Byzantini initium positum esse ab imperatore Constantino Magno, qui primus Christianismo faveret. Sed imprimis urbem Constantinopolem condidit: Inter annos 325 et 330 municipium antiquum nomine Byzantium amplissime extendi atque ornari curavit nomineque suo glorificavit. Vetus nomen Byzantium etiam provixit atque novo aevo per totius imperii descriptionem adhibitum est. Iam prius imperatores saepe sedem suam in urbibus, quae imperii finibus propiores quam Roma sitae erant, collocaverant ad limites melius defendendos. Romae post dominationem Maxentii iam nulli imperatores sedes habebant. Constantinopoli alter senatus institutus est, qui sub dominatione Constantii II Romano senatui par factus est. Gradatim Constantinopolis munus capitis provinciarum orientalium assumpsit. Exeunte saeculo quarto etiam nomen Nova Roma in consuetudinem venit, etiamsi Roma caput mundi remanebat. Theodosio I imperatore Constantinopolis constans sedes imperatorum orientalium facta est.

Post Constantini mortem anno 337 plerumque complures Augusti imperium inter se dividebant, quorum alius aliae parti imperii praefuit. In provinciis orientalibus Constantius II (337–361) et post eius mortem Valens (364–378) et Theodosius I (379–395) dominium tenuerunt. Post mortem Theodosii, cui anno 394/395 ultimo contigit vetus imperium Romanum coniungere, imperium anno 395 iterum in partem occidentalem (Honorius) et orientalem (Arcadius) divisum est. Nunc quidem divisio perdurabat: Ea de causa Arcadius a quibusdam primus imperator orientalis dicitur. Tamen leges auctoritate utriusque imperatoris (sc. occidentalis atque orientalis) dari atque consules alterius partis agnosci solebant.

Exeunte saeculo tertio migrationes variarum gentium barbarorum coeperunt. Primo imperium orientale severe a barbaris, e.g. a Gothis, pressum est. Proelio Hadrianopolitano anno 378 cladem gravem accepit, posthac Gothi ab imperatore Theodosio foederati nominati sunt. Ineunte saeculo quinto Hunni ac Germani animum in imperium occidentale, quae fuit pars infirmior, verterunt. Quamquam imperio orientali non numquam incursiones Sassanidarum repulsandae erant, tamen inter annos 387 et 502 plerumque pacem agebat. Anno 410 Roma a Visigothis capta est, quare mundus Romanus valde perturbatus est. Pars orientalis imperii autem praeter provincias Balcanicas, quae gravissime vastatae sint, incolumis manebat. Nonnumquam altera imperii pars alteri auxiliari conabatur. Expeditio navalis anno 467/468 contra Vandalos, etsi frustra suscepta est, cum quasi omnino ab imperio orientali sustentata esset tamen benevolentiam unius partis erga alteram demonstravit. Imperium autem orientale, cum vix vires ad integritatem suam retinendam intendere potuit, interitum partis occidentalis avertere non potuit.

Exeunte saeculo quinto pars quoque orientalis in pericula delapsa est. Eo tempore magna pars copiarum originis barbarae fuit (notissimus eorum est quidam magister militum nomine Aspar), quibus Romani magis magisque ingrati facti sunt. Multi enim veriti sunt, ne imperio orientali idem fatum immineret quod parti occidentali. Leone I imperante (457–474) aequilibrium inter Gothos et Isauros, incolas provinciae eiusdem nominis in Asia Minore sitae, fieri conatum est. Leo etiam novum obsequium palatinum instituit nomine Excubitores, in quorum numero multi Isauri erant, eo consilio, ut cuipio imperatori fideliter servituri essent. Atque adeo Asparo anno 471 necato Isaurus ipse nomine Zeno ad regnum pervenit. Itaque inter annos 470 et 500 imperatores exercitus gradatim in potestatem suam redegerunt, cum imperatori Anastasio I contingeret auctoritatem Isaurorum quoque diminuere. Haud absurdum est opinari id minime controversiam barbarorum et Romanorum, sed solum certamen potestatis inter auctoritatem imperatoris et duces exercitus fuisse. Quoniam imperatores denique praevaluerunt, auctoritas eorum firmata est.

Eodem fere tempore imperii occidentalis finis advenit. Romulus Augustulus, impotens infans, ultimus imperator occidentalis coronatus, anno 476 a quodam magistro militum nomine Odoacer dimissus et abrogatus est. Ultimus quidem imperator ab imperio orientali agnitus Iulius Nepos fuit, qui anno 480 in Dalmatia mortuus est. Imperator orientalis nunc de iure solus dominus totius imperii factus est, etsi provinciae occidentales de facto amissae sunt. Plurima regna barbarorum tamen imperatorem Constantinopolitanum summum principem veteris orbis Romani esse agnoverunt. Imperator Anastasius I opes imperii auxit aerariumque divitiis implevit.

Saeculo sexto imperator Iustinianus I (527–565) magistros suos militum nomine Belisarius et Narses provincias imperii occidentalis recapere iussit. Italia, litora Africae et Baeticae imperio iterum adiuncta sunt, quare Imperium Romanum ad breve tempus paene restitutum est. Bellis contra Gothos Vandalosque gerendis et propulsatione regni Sassanidarum, demum Inguinali plaga saeviente, quae plurimas partes imperii severiter contrivisset, vires imperii graviter deminutae sunt. Tamen Iustiniano regnante, qui ultimus imperator lingua Latina usus est, basilica Hagia Sophia erecta est, ecclesia maxima Medii Aevi et ultimum monumentum Antiquitatis. Praeterea anno 534 ius antiquum Romanum recollatum et in quibusdam codicibus Corpus iuris civilis nominatis edictum est. Quamquam persaepe ad concordiam cohortebatur in rationibus religiosis unitatem ecclesiarum non confecit. Litigium assiduum inter Monophysitismi et ecclesiae Constantinopolitanae diversas doctrinas, praeterea aerarium propter bella diuturna quasi vacuatum illis, qui ei successerunt, in imperio regendo magno impedimento fuerunt. Iustinianus saepe ultimus imperator vere Romanus iudicatus est. Post eum imperatores usum linguae Latinae etiam in administratione imperii magis magisque deminuebant. Imperator Mauricius, qui Ravennae et Carthagine Exarchatus instituit, demum separationem administrationis civilis et militaris a Romanis antiquitate posteriore decretam abolevit, quamquam in reliquo imperio aliquamdiu sustentabatur.

A secunda saeculi sexti parte imperium ruinae fortunarum et invasionis barbarorum causa iterum severiter adfligebatur. Iustinus II, qui imperatori Iustiniano successit, Langobardos occupatione maioris partis Italiae prohibere non potuit. Anno 572 contra Persas bellum coepit. Quidam scriptores eius temporis eum imprimis cupiditate gloriae divitiarumque commotum esse dicunt. Forsitan autem ut patronus Christianorum aliter facere non potuit, quin seditionem Armenorum adiuvaret, qui auxilium petiverant. Ob clades copiarum suarum insanus factus est. Simul Slavi ex fere anno 580 ad paeninsulam Balcanicam pervenerunt eamque usque ad septimum saeculum frequentabant.

Nex Mauricii, cui anno 591 pacem commodam cum Persis componere contigit, imperio magno damno fuit. Ex anno 603 rex regum Chosroes II omnium fere potiri provinciarum orientalium coepit. Anno 620 etiam Aegyptum Syriamque, quaestuosas omnium Romanarum provincias, in arbitrium suum redegit. Sex annis post exercitus Persicus Constantinopolim ipsam oppugnavit. Cum Avari una cum subiectis gentibus Slavicis urbem e partibus Europaeis aggrederentur, nullam iam spem imperio remanere visum est, quoniam insuper Heraclius Carthaginis exarchus cum Phoca usurpatore, qui post mortem Mauricii rebus moderabatur, in certamen dominationis venit. Ille anno 610 tyrannum depulit atque audaciter pugnans Persas provincias nuper captas deserere coegit. Immo ipse anno 622 in Mesopotamiam inrupit ibique anno 627 in supremo proelio apud Niniven devicit. Itaque Persae omnes provincias ex anno 603 captas reddere properaverunt; paulo post Persia ipsa bellis civilibus vexata statum perturbatum iniit. Hostibus summo labore superatis vires imperii exhaustae sunt. Nobilitas senatoria, antea quasi fundamentum imperii, quae a Phoca tyranno iam severe diminuta sit, dissoluta est. Etiam Balcanica paeninsula diu e dicione imperiali delapsa est. Tamen Heraclius victoriam adeptam luxuriose celebrari iussit.

Tamen tempus recreandi imperii brevius fuit: Cum paulo post Arabes nuper islamizati impetum rapidum fecerunt, propter fatigationem vires ad provincias defendendas Romanos defecerunt. Proelio anno 636 apud Hieromycem amnem facto Heraclius coactus est provincias nuper recuperatas hostibus concedere. Exercitus Caliphae Omari omnes provincias orientales praeter Asiam Minorem occupaverunt, anno 698 Carthagine capta etiam exarchatus homonymus perditus est.

Heraclius linguam Graecam, quae omni ratione iam diu in imperio orientali praevalebat, solum sermonem publicum constituit. Hac mutatione, ut quidam ducunt, initium novi imperii factum est, quod in historiographia moderna Byzantinum appellatur. Cum titulum imperator abiceret seque Basileus appellari iuberet, saepe ultimus imperator Romanus orientalis simulatque primus imperator Byzantinus putatur. Consensus est inter historicos saeculum septimum discrimen magni momenti fuisse. Utrum tria saecula sequentia inter historiam Romanam an Byzantinam numeranda sint, disputatur.

Aetas Byzantina media

Saeculum VII: Transitio

Anno 636 imperium Byzantinum in extremo situm est. Aliter ac regnum Sassanidarum anno 651 vi Arabum submissum ommnibus copiis post Taurum montem retractis Arabes saltem Asia Minore prohibere potuit, etsi Musulmani paeninsulam quotannis vastabant. Saeculo septimo, classis imperialis, quae antequam sola dominium Maris Mediterranei tenebat, ante litus urbis Lyceae Phoenicis victa est. Cum Asia Minor vix retineretur, Slavi atque Bulgari maximam Balcaniae partem populabant ac frequentabant. Itaque Romanis nihil fuit reliqui praeter Asiam Minorem, insulas Graecas, atque ipsam urbem regiam.

Dum autem imperium regiones amittit, simul aequabilitate crevit. Sedes culturae classicae olim póleis erant, nunc autem urbes aut desertae aut graviter minutae sunt (oppida munificata castra nuncupata sunt). Cum provinciae orientales ex quinto fere saeculo Christum more monophysitico, qui concilio Chalcedonense anno 451 habito ab ecclesia haereticus existimatus est, coluerint, fortasse explicari potest, cur Arabes tam libenter dominos acceperint. Etiamsi magnam partem provinciarum vectigaliumque amisisset, reliquum corpus imperii tamen paratius ad defendendum fuit.

Condicionibus temporibusque profunde mutatis institutiones antiquae mutandae fuerunt. Mirum est, ut imperium eo tempore impetum hostium sustinere posset. Praeter discordiam ducum Arabicorum, cum constanter de praeda in pristinis provinciis Romanis ac Persicis capta certarent, et naturam Tauri montis Asiam Minorem quasi munitionem circumvallantis, res magni momenti fuit institutio quarundam dioecesium nomine Themata. Verisimiliter post mortem Heraclii creatae sunt deminutioni vel ruinae urbium occurrendi causa. Constat eo tempore culturam classicam in imperio extinctam esse. Coepit historia mediaevalis imperii Byzantini.

Saeculo septimo et octavo hostes imperium assiduis impetibus vexabant. Constans II sedem suam inter annos 661 et 668 Syracusas movit, fortasse defensionem navalem contra Arabes instruendi causa, tamen successores eius in orientem reverterunt. Anno 681 imperator Constantinus IV coactus est regnum Bulgarorum nuper conditum agnoscere. Anno 678 Arabibus primum urbem capitalem oppugnantibus Byzantini solum mirabili adhibendo apparatu nomine ignis Graecus, materiam etiam in superficie maris ardentem dissipante, victoriam adepti sunt.

Saecula VIII et IX: defensio et iconoclasmus

Imperator Iustinianus II, ultimus dynastiae Heraclii, primus fines imperii denuo propagare coepit. Slavos e Balcania in Asiam Minorem transferri curavit eo consilio, ut regionibus ad fines Arabum spectantes praesidio essent. Item pars incolarum Asiae Minoris in confinia Balcanica deportata est. Iustinianus autem anno 695 per coniurationem depositus mutilatus et in exilium missus est, ubi virginem nobilem e gente Chasarorum in matrimonium duxit. Bulgaris adiuvantibus iterum ad regnum pervenit, deinde anno 711 necatus est.

Urbi infestissimam obsidionem Arabes anno 711 susceperunt; solum sollertia imperatoris Leonis III Isauriani, propter fortitudinem classis Romanae, quod iterum efficaci modo igni Graeco usa est, et hiemiem acrem Arabibus gravissimas iacturas infligentem urbs obsessionem perferre potuit. Anno 740 demum Arabes primo in terra Romana proelio apud Acroinum facto victi sunt, quamobrem stabilitas reliqui imperii restituta est. In faucibus Haemimontanis tamen Romanis assidue cum Slavis post interitum regni Avarorum e servitute liberatis pugnandum fuit. Cum omnem Balcaniam paeninsulam recuperare nullo pacto possent tamen partes Graeciae imperio reddiderunt. Verum nunc regnum Bulgarorum nuper conditum longius latiusque se pandit.

Imperatorem Leonem III Isaurianum anno 726 quae dicitur Iconoclastiam supra centum annos durantem variaque bella civilia excitantem suscitavisse communiter opinatur. Quoniam post victoriam Iconodulorum opera data est ut scripturae Iconoclastorum extinguerentur nobis solum historiae fide minime dignae remanent. Eruptione cuiusdam montis igniferi commotus Leo anno 726 iconem Christi supra portam Chalce nuncupatam fixam removendam curavisse fertur. Quamquam id hodie maxime est in dubio constat Leonem successoresque eius inimicos iconum fuisse. Apparet autem eorum victoriae defensio suffecisse ad icones abolendas et per meras cruces restituendas. Cum prius suspicatum sit religionem Islamicam magni momenti ad Iconoclasmum fuisse tamen constat imperatores iconoclasticos Christum tamen omni veneratione coluisse.

Leo Arabes Asiam Minorem aggredientes vehementer impugnavit. Postquam filius eius Constantinus V anno 741 regnum e manibus recepit primum insurrectionem affinis sui nomine Artabasdus sedare coactus est. Complures libros venerationem iconum recusantes scripsit. Quamquam in concilio apud Hiereiam anno 754 decretum est venerationem iconum interdicendam esse imperator tamen vastationem bonorum ecclesiae vetuit. Etsi auctores posteriores eum tyrannum crudelem descripserint fontes imperatore vivo scriptos magnam eius gratiam apud populum indicant.

Filius quoque eius Leo IV eas doctrinas retinuit, sed varias insurrectiones sedare coactus anno 780 necatus est. In illius infantilis filii Constantini VI locum mater nomine Irene imperium gubernabat. Cum mox patefactum esset se abdicare nolle imperatrix filium suum tam crudeliter mutilari iussit, ut paulo post obiret. Irene venerationem iconum reimposuit. Eventus magni momenti et magno detrimento imperii fuit coronatio Caroli Magni anno 800, quare ius singulare imperatoris Byzantini in dubio positum est. Duobus annis post Irene cum secorditer^? regnaret eversa est.

In partibus Balcanicis Bulgari impuniti oppida vastabant Graeciamque urgebant. Anno 811 immo Chanis Bulgarorum Crum exercitum Byzantinum ab imperatore Nicephoro I ductum insidiis annullatum est, ipse pugnans cecidit. Illius successsore Leone V regente demum pactum pacis inter eos factum est. Sub regimine eius ex anno 815 Iconoclastia iterum revaluit. Quamquam saeculo nono decemque dynastia Amoriana nuncupata regente imperio initio variae provinciae amissae sunt (Creta et Sicilia gradatim ab Arabibus occupatae sunt) tamen auctoritas imperatorum aucta est. Michael III (842–867) Iconoclastiae finem posuit Bulgarisque suasit, ut ritum Orthodoxum acciperent, quomodo etiam culturam Byzantinam susceperunt. Quamquam complures impetus navales in Aegyptum et Cretam coepti male evenerunt, imperium omnino oppressiones hostium non modo arcuit sed etiam vires ad priscam maiestatem restituendam intendere potuit.

Dynastia Macedonica: Restitutio

Cum Michael anno 866 Basilium I coimperatorem creavisset ille paulo post principem suum necari curavit. Quo confecto se ipsum imperatorem declaravit. Dum regnat cultura Byzantina rursus florebat.^[2] Visum est ut imperium magis magisque reconvaleret. Nicephoro II Phoca frena imperii moderante Creta insula e manibus Arabum recepta est. Tutela limitis orientalis mandatum est copiis nomine Acritae, qui fines externos more veterum Limitaneorum custodiebant. Ioannes I Tzimisces imperii terminos usque ad Syriam propagavit eique brevi etiam Palaestinam adiunxit, dum Bulgari sub iugo deprimuntur.

Imperatoribus Macedonicis regentibus imperium saeculo decimo undecimoque ad summam gloriam pervenit. Basilio II sororem suam principi Vladimiro I viccingios Kiovie moderanti nuptum collocato ritus orthodoxus in Ucraina, Ruthenia Alba et Russia late disseminatus est. Dioceses Russiae Patriarchae Constantinopolitano subiectae sunt. Basilius quidem multos annos prospere pugnans Bulgariam in potestatem imperii redegit atque anno 1018 provinciam propriam fecit.

Tamen cum eo tempore nobilitas plurimorum latifundiorum potiretur constitutio Thematum debilitata est, quare fines imperii iterum in periculum delapsi sunt. Commutati eversive enim sunt magna ex parte agricolae liberi munere militiae fungentes per milites mercennarios (quod in proelio apud Manzicertum magno detrimento fuit). Si solum propulsandae fuissent incursiones Arabum imperium mox reconvaluisset, sed eodem tempore Normanni Italiam invaserunt ultimamque arcem Bari anno 1071 expugnaverunt. Eo fere tempore etiam primum gens Selgiukidarum fines orientales attigit Asiamque Minorem, maximum subsidium exercituum Byzantinorum, vastavit. Romano IV Diogenes anno 1071 proelio apud Manzicertum ab Alp Arslan Sultano Turcorum victo propter discordiam regiam concupiscentium Asia Minor magna ex parte in manes Turcorum incidit, quoniam imperator novus foedus post proelium inter Romanum et adversarium suum factum rupit, quare Selgiukidis casus belli paratus erat.

Aetas Dynastiae Comnenorum

Insequente saeculo, domus Alexii I Comneni fortunae imperii moderabatur. Ille anno 1081 imperator factus sine mora restitutioni et corrobationi rerum militarium curavit structuram feudalem instituens. Studio sollertiaque eius Pechinegi, alia gens Turcica, et Selgiukidae ubique contenti ac repressi sunt. Cupidus milites mercennarios contra Turcos conquirendi se invito primam expeditionem sacram effecit cum pro opibus exoptis turbam inordinatam mandatisque suis minime parentem reciperet. Itaque Alexius postulavit omnes duces crucesignatorum sibi ius iurandum benevolentiae dare. Quamquam ad unum omnes iuraverunt condiciones foederis postea identidem violabant.

Crucesignatis Terrae Sanctae appropinquantibus inter se diffidentia aucta est quia epistulam Caliphae Fatimidico missam invenerunt, qua Alexius repudiationem suam erga inceptum peregrinatorum expressit.

Ineunte saeculo XII Respublica Veneta, olim ipsa Constantinopoli subiecta, statum imperii severe labefecit. Exceptiones in mercaturis faciendis Venetianis ob subsidia militaria concessas Manuel Italos (qui Graeci Latinos nuncupare solebant) comprehendo in urbe capitali irritari conatus est. Simili ratione etiam alii imperatores usi sunt. Anno 1185 magnus numerus Latinorum tumultu publico trucidatus est. Eodem anno Bulgari exsurrexerunt, ducibus Aseno fratreque Theodoro, ac Secundum Regnum Bulgaricum condiderunt. Verum filio Alexii Ioannes II regente (1118–1143) et post eum Manueli I (1143–1180) auctoritatem imperii in Asia Minore firmari contigit. Manuel non modo incursiones Normannorum bis reppulit sed etiam petens partes Italiae Hungariaeque imperio adiungere animum in occidententem advertit; eo studio inimicitias Friderici I imperatoris occidentalis suscepit. Dum feliciter contra Selgiukidas pugnabat tamen anno 1176 in proelio apud Myriocephalum cladem exitiosam accipiens frustra de expulsione Turcorum ex Asia Minore contendit.

Selgiukidae quidem victores potestatem suam gradatim per gentes Turcicas adiacentes et demum per totam Asiam Minorem amplificaverunt. Interea ultimus imperator Comnenus Andronicus I brevi tempore (1183–1185) crudelissime regnans nobilitatem, ex aetate Alexii quasi spina imperii, irritavit atque alienavit, quare imperium grave damnum passum est: Cum nobiles causam imperii deseruissent exercitus quondam paratissimus capacissimusque paulo post collapsus est. Domo Angelorum regente imperium propter infirmitatem socordiamque imperatorum multa discrimina passum est adeo, ut Alexius IV crucesignatos de principatu suo contentum arcessivit. Cum pro auxilio lato solvere nullo pacto posset urbi capitali se invito perniciem paravit: a Venetianis sollicitati milites quartae expeditionis sacrae anno 1204 Constantinopolem vi expugnaverunt ac spoliaverunt, posthac Imperium Romaniae aliaque regna condiderunt. Quare fortuna imperii in altum cecidit. Illinc etiam inimicitiae inter Graecos et Latinos originem traxerunt.

Aetas Byzantina posterior

Nova Roma anno 1204 a crucesignatis capta orta sunt tria regna successoria in territorio veteris imperii: Imperium Nicaeanum Theodoro I Lascares imperatore, Despotatus Epiri et Imperium Trapezuntinum. Theodoro successorique Ioannes III Ducas Batatzes contigit, ut civitatem et independentem et ad ingressibus Turcorum prohibendum paratiorem relinquerent. Tali potestate nitentes Lascaridi mox in Europam se extenderunt Thraciamque ac Macedoniam in potestatem suam receperunt. Despotatus Epiroticus autem proelio anno 1230 cum Bulgaris commisso victus et debilitatus iacens competitor non iam fuit.

Doctissimo Theodoro II Ducas Lascares exiguo post tempore defuncto validissimus dux imperii nomine Michael in locum infantis Ioannis IV Ducas Lascares procurationem regni accepit, quem nihilominus paulo post occaecavit dynastiam Palaeologa instituens.

Imperator Michael VIII confoederatione e Despotato Epirensi, Regno Siciliae, Serbia atque Bulgaria) facta in proelio apud Pelagoniam in Macedonia sita anno 1259 superata demum aliquo casu Constantinopolem anno 1261 recipere potuit. Quamquam magna pars veteris territorii imperatoribus de facto non iam subiecta fuit imperium de iure restitutum fuit. Etiam urbs ipsa nunc opulentia prisca caruit cum plurima aedificia inter annos Latinocratiae magna ex parte dilapsa et posthac non iam reparata essent. Profecto imperium Byzantinum tam exhaustum fuit ut abhinc multum valere inter ceteras civitates sivit. Michael VIII operam dedit, ne urbs capitalis iterum ex occidente incursaretur, cum praecipue Carolus I, successor Waiblingensium in Sicilia, fervore novam expeditionem sacram contra "hereticos Constantinopolitanos" suscipiendam e papa quaereret; Talia impeditu Michael secundo concilio Lugdunense anno 1274 convocato unionem cum ecclesia occidentali iniit. Cum Carolus nihilominus invasionem imperii pararet legati Byzantini seditionem totam Siciliam labefactantem nomine Vesperi Siciliani machinati sunt, quibus Carolus eversus est. Imperatores Palaeologi vero defensionem limitum orientalium neglegebant, quomodo Sultanatis Turcicis concessum est Asiam Minorem usque ad mare Aegaeum penetrare.

Cum in Asia Minore tempore procedente complura dominia (Turcice Beylik) orta essent, quorum notissima sunt Ottomani Bithyniam obsidentes, Palaeologi anno 1336 impetum in Thessaliam fecerunt atque anno 1337 Epirum imperio readiunxerunt. Imperatore Ioannes V regente Pestis totam Europam contristans inter annos 1347 et 1351 urbes agrosque depopulavit, quare imperium ad egestatem redactum est. Praeterea complura bella civilia, e.g. inter Andronicum II et nepotem eius Andronicum III, exarserunt vires imperii ultro fatigantia. Eodem modo Ioannes V et Ioannes VI diu inter sese certabant (vide Bellum civile Byzantinum); uterque regna adiacentia subsidio arcessivit. Ex ea re regnum Serbiae Stephano Dusan rege fructum cepit seque omni Balcaniae paeninsula inter annos 1331 et 1355 potiens. Stephanus quamquam se imperator omnium Romaeorum nuncupavit nullo modo Thessalonicam capere potuit, nedum regiam urbem expugnare assecutus esset.

Dum igitur civitates Christianae discordia certant Ottomani primum 1354 Europam invadentes inter annos 1360 Thraciam maxima ex parte obsederunt. Rex Serbiae Vukasin Mrnjavcevic foedus cum Ivan Scisman rege Bulgariae infideles propulsatu iniit et Hadrianopolem, sedem Sultanum, aggrederetur, Slavi tametsi Turcos numero superantes in proelio apud Hebrum anno 1371 facto devicti sunt. Qua victoria Ottomani magnae partis paeninsulae Balcaniae dominationis potiti sunt. Anno 1373 rex Bulgarorum coactus est se potestati Turcorum subicere. Istud exemplum imperium Byzantinum nunc quasi ad urbem ipsam minutum et reliqua pars Serbiae nondum a Turcis capta secuti sunt. Imperatores ex eo tempore persaepe auxilium nationum occidentalium rogabant, immo se subiectionem ecclesiae orthodoxae sub dicione Papae pati obtulerunt (vide Concilium Basiliense), quod autem incolae Constantinopolis summa indignatione repudiaverunt. (Proverbium eo tempore fuit "Potius sub pileo Sultani quam sub tiara Papae vivere.")

Cladibus in Agro Merulensi anno 1389 et iterum in proelio Nicopolitano anno 1396 acceptis condicio imperii desperata fuit. Solum adventu Tamerlanis, qui Byzantinos amicos habuit, et clade Turcica contra Mongolos in proelio Ancyrense anno 1402 interregnum Ottomanicum decem annorum generante interitus imperii prolatus est. Cum opes minores essent ad Turcos pugna ex Europa exigendos imperatores identidem frustra auxilium e partibus occidentalibus deprecabantur, dum multi Ottomanos post cladem Ancyrensem quasi victos putaverunt. Quo errore occasio Ottomanos devincendi simulac Byzantium e circumventione hostium liberandi omissa est.

Sultanus Muradus II impetus in occidentem renovavit. Constantinopoli anno 1422 frustra obsessa copias populatu in Moream misit, ultimam possessionem imperii in Peloponnesa paeninsula. Anno 1430 Ioanninam arcem expugnans Epiri ducatuum adeo partim ad res publicas Italianas pertinentium potitus est. Eodem anno urbem Thessalonicam ex anno in tutelam Respublicae Venetae traditam occupavit. His rebus confectis in Serbiam profectus est cum Georgius Brankovic, princeps Serbiae et nominatim Ottomanis subiectus, filiam suam ei in matrimonium dare retractavisset.

Anno 1439, Ottomani Serbiam usque ad Danubium flumen penetraverunt Smederevum castellum evertentes, 1440 frustra Singidunum obsederunt. Cum cladem Ottomanis apud Singidunum acceptam infirmitati daret Papa post concilium Basiliense anno 1439 principatum inter utraque ecclesia adeptus Christianos ad novam expeditionem sacram parandam ursit. Quo incepto regna Hungariae, Poloniae, Serbiae et Albaniae, immo etiam Beylik Caramaniae in Asia Minore situm in foedere anti-Ottomanico coniuncta sunt. Clade severa anno 1444 in proelio apud Varna accepta denique spes Christianorum Byzantium e circumvallatione liberandi amittenda fuit.

Denique obsidione duorum mensium sustenta die 29 Maii anno 1453 Constantinopolis, urbs imperialis, a Mahometo II vi expugnata ultimusque imperator Constantinus XI Palaeologus audacter dimicans interfectus est.

Illa dies hodie quoque apud Graecos pro infausta habetur cum inceperit aetas servitutis. Multi annos 330 et 1453 terminos Medii Aevi putant. Byzantino imperio perdito simul imperium Romanum finem habuit.

Posteritas

Veterrima communis opinio fuit imperium Romanum Orientale nihil nisi Despotiam quasi orientalem fuisse (sic e.g. censuit Eduardus Gibbon). At indagatores recentiores aliter iudicant: imperio tamquam intercessori scientiarum et culturae Antiquitatis magnam gratiam habendam esse consentiunt. Byzantium multa saecula quasi tegimen Europae fuisse ac gentes occidentales a furore Persarum, tum Arabum et gentium Turcicarum protexisse constat. Eo magis tragicum est quod solum expugnationis per crucesignatos occidentales anno 1204 causa Turcis demum succubuit.

Nexus interni

Notae

↑ Historicus Theodiscus Hieronymus Wolfius primus fuit qui Imperium Romanum Orientale "Byzantinum" vocavit ut "pars pro toto" (συνεκδοχή). Hanc appellationem numquam ispi scriptores Imperii Romani Orientalis usi sunt, sed saepe scriptores nostri temporis. Vide infra descriptionem de variis imperii appellationibus.
↑ Vide Renascentia Macedonica.

Unam legis e paginis de

historia Graeca

disserentibus

Aetas lapidea

Aetas aënea

Graecia antiqua

Medium aevum

Graecia moderna

Vide etiam
Ars Graeca

Bibliographia

Fontes primarii

Choniates, Nicetas. 1912. The Sack of Constantinople (1204). In Translations and Reprints from the Original Sources of European History by D. C. Munro. Series 1, vol. 3:1. Philadelphiae: University of Pennsylvania Press.
Cinnamus, Ioannes. 1976. Deeds of John and Manuel Comnenus. Novi Eboraci et West Sussex: Columbia University Press. ISBN 0231040806.
Eusebius. Life of Constantine (Book IV). Christian Classics Ethereal Library. Situs interretialis.
Geoffrey of Villehardouin. 1963. The Conquest of Constantinople. In Chronicles of the Crusades.] Conv. Margaret R. Shaw. Penguin Classics. ISBN 0140441247.
Innocentius III. 1993. Die Register Innocenz' III. 5: 5. Pontifikatsjahr, 1202/1203, Texte. Ed. Othmar Hageneder, Christoph Egger, Karl Rudolf, et Andrea Sommerlechner. Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom. Vindobonae: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Innocentius III. 1995. Die Register Innocenz' III. 6: 6. Pontifikatsjahr, 1202/1203, Texte. Ed. Othmar Hageneder, John C. Moore Andrea Sommerlechner, Christoph Egger, et Herwig Weigl. Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom. Vindobonae: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Komnene, Anna. 1928. The Alexiad, libri 10–13. Conv. Elizabeth A. S. Dawes. Internet Medieval Sourcebook.
Procopius. 1935. Secret History. Conv. H. B. Dewing. Loeb Classical Library. Cantabrigiae: Harvard University Press.

Fontes alii

Adena, Louise (2008). "The Enduring Legacy of Byzantium". Clio History Journal
Alemany, Agustí (2000). "Byzantine Sources". Sources on the Alans: A Critical Compilation. Leiden: Brill. ISBN 90-04-11442-4
Ahrweiler, Hélène; Laiou, Angeliki E. (1998). "Preface". Studies on the Internal Diaspora of the Byzantine Empire. Vasingtoniae: Dumbarton Oaks. ISBN 0-88402-247-1
Anastos, Milton V. (1962). "The History of Byzantine Science. Report on the Dumbarton Oaks Symposium of 1961". Dumbarton Oaks Papers (Vasingtoniae: Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University) 16: 409–411
Angelov, Dimiter G. (February 2001). The Making of Byzantinism. pp. 1–10
Angold, Michael (1997). The Byzantine Empire, 1025–1204: A Political History. Londinii: Longman. ISBN 978-0-582-29468-4
Antonucci, Michael (February 1993). "War by Other Means: The Legacy of Byzantium". History Today 43 (2): 11–13
Baynes, Norman Hepburn (1912). "The Restoration of the Cross at Jerusalem". The English Historical Review 27 (106): 287–299
Baynes, Norman Hepburn; Moss, Henry St. Lawrence Beaufort (1948). Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization. Oxoniae: Clarendon Press
Beaton, Roderick (1996). The Medieval Greek Romance. Novi Eboraci, Londinii: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0-415-12032-2
Beckwith, John (1993) [1970]. Early Christian and Byzantine Art. Portu Novo: Yale University Press. ISBN 0-300-05296-0
Béhar, Pierre (1999). Vestiges d'Empires: La Décomposition de l'Europe Centrale et Balkanique. Paris: Éditions Desjonquères. ISBN 2843210151
Benz, Ernst (1963). The Eastern Orthodox Church: Its Thought and Life. Piscataway: Aldine Transaction (Transaction Publishers). ISBN 978-0-202-36298-4 (Excerpts)
Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (1998). A History of Eastern Europe: Crisis and Change. Novi Eboraci, Londinii: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0415161118
Birkenmeier, John W. (2002). "The Campaigns of Manuel I Komnenos". The Development of the Komnenian Army: 1081–1180. Leiden: Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-11710-5
Bray, R. S. (2004). "Justinian's Plague". Armies of Pestilence: The Impact of Disease on History. James Clarke & Company. ISBN 0-227-17240-X
Browning, Robert (1992). The Byzantine Empire. Vasingtoniae: The Catholic University of America Press. ISBN 0-8132-0754-1
Bryce, James (1901). "Roman and British Empires". Studies in History and Jurisprudence. H. Frowde. ISBN 1-4021-9046-8
Brooke, Zachary Nugent (1962). "East and West, 1155–1198. The Third Crusade". A History of Europe, from 911 to 1198. Londinii: Methuen and Company Limited
Bury, John Bagnall (1923). History of the Later Roman Empire. Macmillan & Co. ISBN 0-7905-4544-6
Bury, John Bagnall; Philotheus (1911). The Imperial Administrative System of the Ninth Century: With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos. Londinii: Oxford University Press
Campbell, George L. (2000) [1991]. Compendium of the World's Languages: Abaza to Kurdish. Novi Eboraci, Londinii: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0-415-20296-5
Cameron, Averil (1979). "Images of Authority: Elites and Icons in Late Sixth-century Byzantium". Past and Present 84 (1): 3
Cameron, Averil (1992). "New Themes and Styles in Greek Literature, 7th and 8th Centuries". In Averil Cameron and Lawrence I. Conrad. The Byzantine and Islamic Early Near East I: Problems in the Literary Source Material. Darwin Press. ISBN 0-87850-080-4
Cameron, Averil (2000). "The Vandal Conquest and Vandal Rule (A.D. 429–534)". In Averil Cameron, Bryan Ward-Perkins and Michael Whitby. Late Antiquity: Empire and Successors, A.D. 425–600. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-32591-9
Chrysos, Evangelos (1992). "Byzantine Diplomacy, CE 300–800: Means and End". In Jonathan Shepard, Simon Franklin. Byzantine Diplomacy: Papers from the Twenty-Fourth Spring Symposium of Byzantine Studies, Cambridge, March 1990 (Society for the Promotion of Byzant). Variorum. ISBN 0-86078-338-3
Ciesniewski, Christine (2006). "The Byzantine Achievement". Clio History Journal
Clark, Victoria (2000). Why Angels Fall: A Journey through Orthodox Europe from Byzantium to Kosovo. Londinii: Macmillan Press Limited. ISBN 0-312-23396-5
Cohen, H. Floris (1994). "The Emergence of Early Modern Science". The Scientific Revolution: A Historiographical Inquiry. Sicagi: University of Chicago Press. ISBN 0-226-11280-2
Davies, Norman (1996). "The Birth of Europe". Europe. Oxoniae: Oxford University Press. ISBN 0-19-820171-0
Day, Gerald W. (June 1977). "Manuel and the Genoese: A Reappraisal of Byzantine Commercial Policy in the Late Twelfth Century". The Journal of Economic History 37 (2): 289–301
Dennis, George T. (1985). Three Byzantine Military Treatises (Volume 9). Vasingtoniae: Dumbarton Oaks, Research Library and Collection
Dickson, Paul. "Mathematics Through the Middle Ages (320–1660 AD)". Medieval Mathematics. University of South Australia
Diehl, Charles. "Manuel I Comnenus (AD 1143–1180)". Byzantium, An Introduction to East Roman Civilization. Myriobiblos — Library
El-Cheikh, Nadia Maria (2004). Byzantium Viewed by the Arabs. Harvard CMES. ISBN 0-932885-30-6
Esler, Philip Francis (2004). "Constantine and the Empire". The Early Christian World. Novi Eboraci, Londinii: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0-415-33312-1
Evans, James Allan. "Justinian (AD 527–565)". Online Encyclopedia of Roman Emperors
Fenner, Julian. "To What Extent Were Economic Factors to Blame for the Deterioration of the Roman Empire in the Third Century A.D?". The Romans
Finlay, George. 1853. History of the Byzantine Empire from DCCXVI to MLVII. Londinii: Blackwood. Textus apud Internet Archive
Finlay, George. 1854. History of the Byzantine and Greek Empires from MLVII to MCCCCLIII. Londinii: Blackwood. Textus apud Internet Archive
Foss, Clive (1975). "The Persians in Asia Minor and the End of Antiquity". The English Historical Review 90 (CCCLVII): 721–747
Fossier, Robert; Sondheimer, Janet (1997). The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-26644-0
Fouracre, Paul; Gerberding, Richard A. (1996). Late Merovingian France: History and Hagiography, 640–720. Manchester: Manchester University Press. ISBN 0-7190-4791-9
Freeman, Charles (1999). The Greek Achievement - The Foundation of the Western World. Novi Eboraci: Penguin Books. ISBN 0-670-88515-0
Gabriel, Richard A. (2002). The Great Armies of Antiquity. Westport: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97809-5
Garland, Lynda (1999). Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium, CE 527–1204. Novi Eboraci, Londinii: Routledge. ISBN 0-415-14688-7
Garland, Lynda (2006). "Middle Byzantine Family Values and Anna Komnene's Alexiad". Byzantine Women: Varieties of Experience 800–1200. Burlington and Hampshire: Ashgate Publishing Limited. ISBN 0-7546-5737-X
Gibbon, Edward. 1906. The Decline and Fall of the Roman Empire. Voll. 2, 3, 9, ed. J. B. Bury (praefatione a W. E. H. Lecky contributa). Novi Eboraci: Fred de Fau and Company. In interrete.
Grabar, André (1984). L'iconoclasme Byzantin: le dossier archéologique. Flammarion. ISBN 2-08-081634-9
Gregory, Timothy E. (2010). A History of Byzantium. Malden: Wiley-Blackwell. ISBN 1-4051-8471-X
Grierson, Philip (1999) (PDF). Byzantine Coinage. Vasingtoniae: Dumbarton Oaks. ISBN 0-88402-274-9
Gross, Feliks (1999). Citizenship and Ethnicity: The Growth and Development of a Democratic Multiethnic Institution. Westport: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-30932-9
Gutas, Dimitri (1998). Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement. Novi Eboraci, Londinii: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0-415-06132-6
Hacikyan, Agop Jack; Basmajian, Gabriel; Franchuk, Edward S.; Ouzounian, Nourhan (2002). The Heritage of Armenian Literature: From the Sixth to the Eighteenth Century. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 0-8143-3023-1
Haldon, John (2002). Byzantium: A History. Stroud, Gloucestershire: Tempus Publishing. ISBN 1-4051-3240-X
Haldon, John (1990). Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-31917-X
Haldon, John (2003). Byzantium at War 600–1453. Novi Eboraci, Londinii: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0-415-96861-5
Haldon, John (2004). "The Fate of the Late Roman Senatorial Elite: Extinction or Transformation?". In John Haldon and Lawrence I. Conrad. The Byzantine and Early Islamic Near East VI: Elites Old and New in the Byzantine and Early Islamic Near East. Darwin Press. ISBN 0-87850-144-4
Halsall, Paul (2006). "East Asian History Sourcebook: Chinese Accounts of Rome, Byzantium and the Middle East, c. 91 B.C.E. – 1643 C.E.". Fordham University
Harris, Jonathan (2003). Byzantium and the Crusades. Hambledon et Londinii. ISBN 1-85285-298-4
Harvey, Alan (2003). Economic Expansion in the Byzantine Empire, 900–1200. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52190-4
Haywood, John (2001) [1997]. Cassell's Atlas of World History. Londinii: Cassell & Company. ISBN 0-304-35757-X
Heisenberg, August; Kromayer, Johannes; von Wilamowitz-Moellendorff, Ulrich (1923). Staat und Gesellschaft der Griechen und Römer, Volume 2, Part 4. Leipzig et Berlin, Germany: Verlag und Druck von B. G. Teubner
Herrin, Judith (2008). Byzantium: The Surprising Life of a Medieval Empire. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-13151-1
Hidryma Meletōn Chersonēsou tou Haimou (1973). Balkan Studies: Biannual Publication of the Institute for Balkan Studies, Volume 14. Thessaloniki: The Institute
Hindley, Geoffrey (2004). A Brief History of the Crusades. Londinii: Robinson. ISBN 978-1-84119-766-1
Hooper, Nicholas; Bennett, Matthew (1996). The Cambridge Illustrated Atlas of Warfare: The Middle Ages. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0521440491
Hooker, Richard. "The Byzantine Empire"
James, Liz (2010). A Companion to Byzantium. Chichester: John Wiley and Sons. ISBN 1-4051-2654-X
Jenkins, Romilly James Heald (1987). Byzantium: The Imperial Centuries, CE 610–1071. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 0-8020-6667-4
Jones, Arnold Hugh Martin (1986). The Later Roman Empire, 284–602: A Social Economic and Administrative Survey (Native Languages ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-3353-1
Kaegi, Walter Emil (2003). Heraclius, Emperor of Byzantium. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-81459-6
Kaldellis, Anthony (2007). Hellenism in Byzantium: The Transformations of Greek Identity and the Reception of the Classical Tradition. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0521876885
Kazhdan, Aleksandr Petrovich (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Novi Eboraci, Oxoniae: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6
Kazhdan, Alexander Petrovich; Constable, Giles (1982). People and Power in Byzantium: An Introduction to Modern Byzantine Studies. Vasingtoniae: Dumbarton Oaks. ISBN 0884021033
Kazhdan, Aleksandr Petrovich; Epstein, Ann Wharton (1985). Change in Byzantine Culture in the Eleventh and Twelfth Centuries. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 0-520-05129-7
Kean, Roger Michael (2006). Forgotten Power: Byzantium: Bulwark of Christianity. Shropshire: Thalamus Publishing. ISBN 1-902886-07-0
King, David A. (March 1991). "Reviews: The Astronomical Works of Gregory Chioniades, Volume I: The Zij al- Ala'i by Gregory Chioniades, David Pingree; An Eleventh-Century Manual of Arabo-Byzantine Astronomy by Alexander Jones". Isis 82 (1): 116–118
Kitzinger, Ernst (1976). "Byzantine Art in the Period between Justinian and Iconoclasm". In W. E. Kleinbauer. The Art of Byzantium and the Medieval West: Selected Studies. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 0-253-31055-5
Kountoura-Galake, Eleonora (1996). The Byzantine Clergy and the Society of "Dark Ages". Institute of Byzantine Research. ISBN 978-960-7094-46-9
Laiou, Angeliki E. (2002). "Exchange and Trade, Seventh-Twelfth Centuries". In Angeliki E. Laiou. The Economic History of Byzantium (Volume 2). Vasingtoniae: Dumbarton Oaks
Laiou, Angeliki E. (2002). "Writing the Economic History of Byzantium". In Angeliki E. Laiou. The Economic History of Byzantium (Volume 1). Vasingtoniae: Dumbarton Oaks
Lapidge, Michael; Blair, John; Keynes, Simon (1998). The Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England. Malden: Blackwell Publishing Limited. ISBN 0-631-22492-0
(la) Gaius Licoppe, De Romano Imperio orientali - verae historiae conspectus, Bruxellis, 2013.
Louth, Andrew (2005). "The Byzantine Empire in the Seventh Century". In Paul Fouracre and Rosamond McKitterick. The New Cambridge Medieval History (Volume I). Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-36291-1
Lowe, Steven; Baker, Martin. "The Seljuqs of Rum"
Madden, Thomas F. (2005). Crusades: The Illustrated History. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-03127-9
Magdalino, Paul (2002). "Medieval Constantinople: Built Environment and Urban Development". In Angeliki E. Laiou. The Economic History of Byzantium (Volume 2). Vasingtoniae: Dumbarton Oaks
Magdalino, Paul (2002). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52653-1
Mango, Cyril A. (2005). Byzantium: The Empire of the New Rome. Londinii: Phoenix Press. ISBN 1-898800-44-8
Mango, Cyril A. (2002). The Oxford History of Byzantium. Oxoniae: Oxford University Press. ISBN 0-19-814098-3
Markham, Paul. "The Battle of Manzikert: Military Disaster or Political Failure?"
Matschke, Klaus-Peter (2002). "Commerce, Trade, Markets, and Money: Thirteenth-Fifteenth Centuries". In Angeliki E. Laiou. The Economic History of Byzantium (Volume 2). Vasingtoniae: Dumbarton Oaks
McDonnell, Myles Anthony (2006). "Hellenization and Arete: Semantic Borrowing". Roman Manliness: Virtus and the Roman Republic. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-82788-1
Meyendorff, John (1982). The Byzantine Legacy in the Orthodox Church. Yonkers: St Vladimir's Seminary Press. ISBN 0-913836-90-7
Michalopulus, Demetrius. 1994. Ελληνικά πλοία του Μεσαιώνα. Athenis. ISBN 960-253-028-6
Millar, Fergus (2006). A Greek Roman Empire: Power and Belief under Theodosius II (408–450). Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 0-520-24703-5
Gyula Moravcsik, Byzantinoturcica. Berolini: Akademie-Verlag. 2 voll. (Paginae selectae vol. 1 apud Google Books) (et vol. 2 apud Google Books)
Moravcsik, Gyula (1970). Byzantium and the Magyars. Amsterdam: Hakkert
Mousourakis, George (2003). "The Dominate". The Historical and Institutional Context of Roman Law. Burlington and Hampshire: Ashgate Publishing Limited. ISBN 0-7546-2114-6
Nathan, Geoffrey S.. "Roman Emperors: Theodosius II"
Neumann, Iver B. (August 2006). "Sublime Diplomacy: Byzantine, Early Modern, Contemporary" (PDF). Millennium: Journal of International Studies 34 (3): 865–888
Neubecker, Ottfried; Brooke-Little, John Philip (1997). Heraldry: Sources, Symbols and Meaning. Time Warner Books UK. ISBN 0-316-64141-3
Neville, Leonora Alice (2004). "Imperial Administration and Byzantine Political Culture". Authority in Byzantine Provincial Society, 950–1100. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-83865-7
Nicol, Donald MacGillivray (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43991-4
Norwich, John Julius (1998). A Short History of Byzantium. Penguin. ISBN 978-0-14-025960-5
Obolensky, Dimitri (1994). "The Principles and Methods of Byzantine Diplomacy". Byzantium and the Slavs. Yonkers: St Vladimir's Seminary Press. ISBN 0-88141-008-X
Ostrogorsky, George (1969). History of the Byzantine State. New Brunswick: Rutgers University Press. ISBN 0-8135-1198-4
Paparrigopoulos, Constantine; Karolidis, Pavlos (1925). History of the Hellenic Nation (Volume Db). Eleftheroudakis
Parry, Kenneth (1996). "Historical Introduction". Depicting the Word: Byzantine Iconophile Thought of the Eighth and Ninth Centuries. Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-10502-6
Postan, Michael Moïssey; Miller, Edward; Postan, Cynthia (1987). The Cambridge Economic History of Europe (Volume 2). Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-08709-0
Read, Piers Paul (2000). The Templars: The Dramatic History of the Knights Templar, The Most Powerful Military Order of the Crusades. Macmillan. ISBN 0-312-26658-8
Reinert, Stephen W. (2002). "Fragmentation (1204–1453)". In Cyril Mango. The Oxford History of Byzantium. Oxoniae: Oxford University Press. ISBN 0-19-814098-3
Robins, Robert Henry (1993). The Byzantine Grammarians: Their Place in History. Berolini, Novi Eboraci: Mouton de Gruyter (Walter de Gruyter and Company). ISBN 3-11-013574-4
Runciman, Steven (1982). "The Bogomils". The Medieval Manichee: A Study of the Christian Dualist Heresy. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-28926-2
Runciman, Steven (1990). The Fall of Constantinople, 1453. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-39832-0
Runciman, Steven (1970). The Last Byzantine Renaissance. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0-521-07787-7
Ryan, Herbert J. (1993). "The Church in History". In Christopher Key Chapple and Thomas P. Rausch. The College Student's Introduction to Theology. Liturgical Press. ISBN 0-8146-5841-5
Saramandru, Nicolae. "Torna, Torna Fratre" (PDF). Editura Academiei Române
Sayles, Wayne G. (1998). Ancient Coin Collecting V: The Romaion-Byzantine Culture. Iola: Krause Publications (F+W Publications). ISBN 0-873-41637-6
Sedlar, Jean W. (1994). "Foreign Affairs". East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. III. Seattle: University of Washington Press. ISBN 0-295-97290-4
Seeck, Otto (1876). Notitia Dignitatum accedunt Notitia Urbis Constantinopolitanae Laterculi Prouinciarum. Berolini: Weidmann
Seton-Watson, Hugh (1967). "The Church". The Russian Empire, 1801–1917. Oxoniae: Oxford University Press. ISBN 0-19-822152-5
Shahid, Irfan (1972). "The Iranian factor in Byzantium during the reign of Heraclius". Dumbarton Oaks Papers (Vasingtoniae: Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University) 26: 293–320
Shopen, Timothy (1987). Languages and Their Status. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1249-5
Šišić, Ferdo (1990). Povijest Hrvata u vrijeme narodnih vladara: sa 280 slika i 3 karte u bojama. Zagrabiae: Nakladni zavod Matice hrvatske. ISBN 86-401-0080-2
Sophocles, Evangelinus Apostolides (1992). Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods. Hildesheim: Georg Olms Verlag. ISBN 3-487-05765-4
Speck, Paul (1984). "Ikonoklasmus und die Anfänge der Makedonischen Renaissance". Varia 1 (Poikila Byzantina 4). Rudolf Halbelt. pp. 175–210
Stephenson, Paul (2000). Byzantium's Balkan Frontier: A Political Study of the Northern Balkans, 900-1204. Cantabrigiae: Cambridge University Press. ISBN 0521770173
Stone, Andrew. "John II Komnenos (AD 1118–1143)". Online Encyclopedia of Roman Emperors
Stone, Andrew. "Manuel I Komnenos (AD 1143–1180)". Online Encyclopedia of Roman Emperors
Tarasov, Oleg; Milner-Gulland, R. R. (2004). Icon and Devotion: Sacred Spaces in Imperial Russia. Londinii: Reaktion Books. ISBN 1-86189-118-0
Tatakes, Vasileios N.; Moutafakis, Nicholas J. (2003). Byzantine Philosophy. Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc. ISBN 0-87220-563-0
Treadgold, Warren (1995). "The Army and the State". Byzantium and Its Army, 284–1081. Stanford: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2420-2
Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2
Treadgold, Warren (1991). The Byzantine Revival, 780–842. Stanford: Stanford University Press. ISBN 0-8047-1896-2
Troianos, Spyros; Velissaropoulou-Karakosta, Julia (1997). "Byzantine Law". History of Law. Athens: Ant. N. Sakkoulas Publishers. ISBN 960-232-594-1
University of Chile: Center of Byzantine and Neohellenic Studies (1971). Bizantion Nea Hellas (Issue 2). University Press
Vasiliev, Alexander Alexandrovich (1928–1935). History of the Byzantine Empire. Madison: The University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-80925-0
Versteegh, Cornelis H. M. (1977). "The First Contact with Greek Grammar". Greek Elements in Arabic Linguistic Thinking. Leiden: Brill. ISBN 90-04-04855-3
Watson, Bruce (1993). "Jerusalem 1099". Sieges: A Comparative Study. Westport: Praeger Publishers (Greenwood Publishing Group, Inc.). ISBN 0-275-94034-9
Wells, H. G. 1922. A Short History of the World. Novi Eboraci: Macmillan. ISBN 0-06-492674-5. URL.
Wickham, Chris (2009). The Inheritance of Rome: A History of Europe from 400 to 1000. Viking. ISBN 0-670-02098-2
Williams, Stephen; Friell, Gerard; Friell, John Gerard Paul (1999). "Jerusalem 1099". The Rome that Did Not Fall: The Survival of the East in the Fifth Century. Novi Eboraci, Londinii: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0-415-15403-0
Winnifrith, Tom; Murray, Penelope (1983). Greece Old and New. Novi Eboraci: Macmillan. ISBN 0-333-27836-4
Wroth, Warwick (1908). Catalogue of the Imperial Byzantine Coins in the British Museum. British Museum Dept. of Coins and Medals. ISBN 1-4021-8954-0

Nexus externi

Vicimedia Communia plura habent quae ad Imperium Romanum Orientale spectant.

Imperatores Constantinopolitani


379–395 Theodosius I • 395–408 Arcadius • 408–450 Theodosius II • 450–457 Marcianus • 457–474 Leo I • 474 Leo II • 474–491 Zeno • 475-476 Flavius Basiliscus • 491–518 Anastasius I • 518–527 Iustinus I • 527–565 Iustinianus I • 565–578 Iustinus II • 578–582 Flavius Tiberius Constantinus • 582–602 Mauricius • 602–610 Phocas • 610–641 Heraclius • 641 Constantinus III • 641 Heraclius II Heraclonas • 641–668 Constans II • 668–685 Constantinus IV • 685–695 Iustinianus II • 695–698 Leontius • 698–705 Tiberius III • 705–711 Iustinianus II • 711–713 Philippicus • 713–715 Anastasius II • 715–717 Theodosius III • 717–741 Leo III Isaurianus • 741–775 Constantinus V • 775–780 Leo IV • 780–797 Constantinus VI • 797–802 Irene • 802–811 Nicephorus I • 811 Stauracius • 811–813 Michael I Rhangabus • 813–820 Leo V Armenius • 820–829 Michael II • 829–842 Theophilus • 842–867 Michael III • 866–886 Basilius I Macedonius • 886–912 Leo VI Sapiens • 912–913 Alexander • 913–959 Constantinus VII Porphyrogenitus • 919–944 Romanus I Lacapenus • 959–963 Romanus II • 963–969 Nicephorus II Phocas • 969–976 Ioannes I Tzimisces • 976–1025 Basilius II Bulgaroctonus • 1025-28 Constantinus VIII • 1028-34 Romanus III Argyrus • 1034-41 Michael IV Paphlagon • 1041-42 Michael V • 1042 Zoë • 1042 Theodora • 1042-55 Constantinus IX Monomachus • 1055-56 Theodora • 1056–57 Michael VI Stratioticus • 1057–59 Isaacius I Comnenus • 1059–67 Constantinus X Ducas • 1067–78 Michael VII Ducas • 1068–71 Romanus IV Diogenes • 1078–81 Nicephorus III Botaniates • 1081–1118 Alexius I Comnenus • 1118–43 Ioannes II Comnenus • 1143–80 Manuel I Comnenus • 1180–83 Alexius II Comnenus • 1182–85 Andronicus I Comnenus • 1185–95 Isaacius II Angelus • 1195–1203 Alexius III Angelus • 1203–04 • Alexius IV Angelus • 1204 Alexius V Ducas • 1204–1222 Theodorus I Lascares • 1222–1254 Ioannes III Ducas Batatzes • 1254–1258 Theodorus II Ducas Lascares • 1258–1261 Ioannes IV Ducas Lascares • 1261–1282 Michael VIII Palaeologus • 1282–1328 Andronicus II Palaeologus • 1328–1341 Andronicus III Palaeologus • 1341–1347 Ioannes V Palaeologus • 1347–1354 Ioannes VI Cantacuzenus • 1355–1376 Ioannes V Palaeologus • 1376–1379 Andronicus IV Palaeologus • 1379–1391 Ioannes V Palaeologus • 1390 Ioannes VII Palaeologus • 1391–1425 Manuel II Palaeologus • 1425–1448 Ioannes VIII Palaeologus • 1448–1453 Constantinus XI Palaeologus Index Imperatorum Constantinopolitanorum • Imperium Romanum Orientale Capsae cognatae: Imperatores Romani • Imperatores Latini • Imperatores Trapezuntini

[1] Historicus Theodiscus Hieronymus Wolfius primus fuit qui Imperium Romanum Orientale "Byzantinum" vocavit ut "pars pro toto" (συνεκδοχή). Hanc appellationem numquam ispi scriptores Imperii Romani Orientalis usi sunt, sed saepe scriptores nostri temporis. Vide infra descriptionem de variis imperii appellationibus.

[2] Vide Renascentia Macedonica.

[1]

[2]