ЛГБТ
ЛГБТК (немесе ЛГБТ, ЛГБТК+) — лесбиян, гей, бисексуал, трансгендер және куирлерді білдіретін аббревиатура. Аббревиатураның қолдануы 1990 жылдардан басталған.
Термин лесбиян, гей, бисексуал мен трансгендерлерді ғана білдірмей, барлық гетеросексуалды мен цисгендерлі емес халықты білдірсе де, барлық адамдары қоса салу үшін ЛГБТК аббревиатурасын қолданады, мұндағы К - квир, яғни гетеросексуалды мен цисгендерлі емес халық.
Термин тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Моносексуал, гомосексуал және гетеросексуал сөздері алғаш рет 1868 жылғы 6 мамырдағы хатта қолданылған. Ең алғашқы кеңінен тараған термин – гомосексуал – қазір негізінен ғылыми контексте қолданылатын сөз. АҚШ-та бұл сөз кейде жағымсыз реңкке ие болған. 1970 жылдары «гей» танымал терминге айналды. Лесби әйелдер қоғамдық орындарда өзін ашық көрсете бастаған сайын «гей және лесби» тіркесі жиі қолданылатын болды.
Феминизмді ме, әлде гей құқықтарын ма негізгі мақсат ету керектігі жөніндегі пікірталас Дел Мартин мен Филлис Лайон негізін қалаған Daughters of Bilitis секілді кейбір лесби ұйымдарының ыдырауына әкелді. Лесби-феминистер үшін гендерлік теңдік басымдыққа ие болғандықтан, ерлер мен әйелдер арасындағы, не маскулин және феминин рөлдер арасындағы айырмашылықтар патриархаттың көрінісі ретінде қабылданды. Олар барларда кеңінен таралған рөлдік ойындарды, сондай-ақ кейбір гей ер адамдардың шовинизмін қабылдамады. Осы себепті, көптеген лесби-феминистер гей ер адамдармен жұмыс жасаудан бас тартып, олардың мәселелерін қолдамады.
Өзін табиғатынан гомосексуалмын деп санайтын лесби әйелдер көбінесе лесби-феминистердің бөлек көзқарастары гей құқықтары үшін зиян тигізеді деп есептеді. Сондай-ақ, бисексуал және трансгендер адамдар да осы қауымдастықта өздерінің заңды орындары болуын талап етті.
1969 жылы Нью-Йорктегі Стоунволл көтерілісінен кейін пайда болған өзгерістерге қарамастан, 1970-80 жылдары кейбір гейлер мен лесби әйелдер бисексуал және трансгендер адамдарды аз қабылдай бастады. Сыншылар трансгендерлердің тек стереотиптерге сай әрекет етеді деп, ал бисексуалдарды гей немесе лесби ретінде өздерін ашық айта алмай жүргендер деп санап, олардың бірегейлігін мойындамады. Әр қауымдастық өз сәйкестігін құру үшін күресіп, кейде басқа топтарды шеттете отырып, кейде біріге отырып дамыды, және бұл келіспеушіліктер әлі де жалғасуда. ЛГБТҚ белсенділері бұл мәселені көтеру мақсатында түрлі плакаттар мен өнер туындыларын жасады.
1988 жылдан бастап белсенділер АҚШ-та ЛГБТ аббревиатурасын қолдана бастады. 1990 жылдарға қарай гей, лесби, бисексуал және трансгендер адамдар тең құрметке ие бола бастады, бұл кейбір ұйымдардың атын өзгертуіне әкелді, мысалы, 1999 жылы GLBT Historical Society. Қоғамда кейбір мүшелерді, әсіресе бисексуал және трансгендер адамдарды қабылдауда келіспеушіліктер болғанына қарамастан, ЛГБТ термині инклюзияның оң белгісіне айналды.
1990 жылдардан бастап «queer» термині де қоғамда өзіндік мәнге ие бола бастады. Бұл сөз бір кездері жеккөрушілік мақсатында қолданылғанымен, қоғам оны қайта иеленіп, оң мағына берді. ЛГБТҚ қауымдастығын зерттеу саласы «Queer Studies» деп атала бастады, бұл Стоунволл көтерілістерінен кейінгі академиялық жауап ретінде осы терминді қолданып келеді. Осылайша, ЛГБТ аббревиатурасы ЛГБТҚ-ға дейін кеңейді.
2016 жылы GLAAD Media Reference Guide ЛГБТҚ аббревиатурасын қолдауды ұсынды, өйткені бұл термин өздерін «queer» деп сипаттайтын жастарды көбірек қамтиды. Алайда, кейбір адамдар, әсіресе үлкен жастағы қауымдастық мүшелері, «queer» сөзін жеккөрушілік контекстте қолданылғандықтан қабылдамайды және оны қорлау деп санайды.
Нұсқалары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]ЛГБТ — 1990 жж. бастап қолданыла бастаған, ең таралған термин. ЛГБТК және ЛГБТК+ аббревиатуралары барлық гетеросексуалды мен цисгендерлі емес халықты белгілеу мақсатында қолданылантын термин. Квир сөзі (ағыл. queer) — ағылшын тілінде XVI ғасырдан бастап қолданылатын, "оғаш", "әпенді" мағыналы сөз; XX ғасырда гомосексуалдарды, ал сосын барлық гетеросексуалды емес халықты белгілейтін сөз ретінде қолданыла бастаған. Сонымен қатар, қазіргі уақыты "квир" сөзін цисгендерлі емес адамдарды білдіру үшін қолданады.
ЛГБТКИА немесе ЛГБТКИА+ аббревиатуралары Интерсексті және Асексуалды, Аромантикалы немесе Агендерлі адамдарды қосып санайды. Мұндай аббревиатуралар көбірек адамдарды қоса алғанымен де, олар көбінесе өзінің ұзындығы үшін сынға алынған.