Memoria en defensa dos intereses morais e materiais de Cataluña

Retrato de Valentí Almirall, o redactor do Memorial.

A Memoria en defensa dos intereses morais e materiais de Cataluña, tamén coñecido popularmente como Memorial de Greuges (en catalán; en galego, Memorial de agravios), foi un documento dirixido a Afonso XIII en 1885 imitando o xeito das queixas ou agravios (greuges, en catalán) que se presentaban nas antigas Cortes do Principado de Cataluña.

Historia

A reunión

O 11 de xaneiro de 1885 por inciativa do Centre Catalá celebrouse, na Lonxa de Barcelona, unha reunión que xuntou os representantes dun feixe de organizacións, fundamentalmente do empresariado e a industria catalá, entre as que estaban a Academia da Lingua Catalá, a Sociedade Económica Barcelonesa de Amigos do País, Fomento da Produción Española, Centro Industrial de Cataluña, Asociación de Católicos, Asociación de Navieiros, Círculo da Unión Mercantil e a Asociación Excursionista Catalá, xunto con varias figuras recoñecidas das ciencias e as letras. Na reunión tratáronse temas que preocupaban en Cataluña pero, especialmente, ás súas clases dirixentes, como por exemplo: a vindeira sinatura dun tratado comercial con Gran Bretaña de tal xeito que a produción téxtil británica competiría coa catalá e, tamén, o novo Código Civil que se estaba a debater nas Cortes de Madrid que podería anular o dereito civil catalán; feito que xa ocasionara a protesta do deputado e xurista conservador Manuel Duran i Bas, que fora apoiado por uns 4.000 propietarios que remitiran unha carta ás Cortes.

Ao concluí-la reunión, acordouse formar dúas comisións; unha encargada de redactar un memorial dirixido ao rei Afonso XII, e outra de xestiona-la viaxe e a estancia en Madrid das persoas que o presentaran na Corte. A comisión encargada de redactar o Memorial estaba formada por nove persoas entre elas o industrial de Sabadell, Antoni de Paula Capmany e Valentí Almirall -promotor do Primeiro Congreso catalán celebrado en 1880 e do que xurdiría o Centre Català-, a quen se lle atribúe a redacción da maior parte, xa que aparece, reflectida a idea, á que Almirall volvería nos escritos posteriores, de que a incomprensión entre Cataluña e o Estado debíase ao conflito do elemento étnico castelán, ao que o seu patrimonio árabe contribuíu "ao seu desexo de xeneralización, á súa paixón polas ideas abstracto e o seu cariño pola magnificencia das formas, e o catalán, "individualista e amigo do positivo". A continuación, reivindicouse a lingua catalá -que ten "obras de peón en case todas as ramas"- e lamentouse a decadencia de Cataluña dende os Reis Católicos e especialmente despois da "catástrofe temporal de Filipe V".

A entrega

O Memorial foi presentado en Barcelona nun acto durante o cal Joaquim Rubió i Ors pronunciou un discurso e logo foi levado a Madrid por unha numerosa comisión que foi recibida polo rei Afonso XII o 10 de marzo de 1885. O ex deputado conservador Marià Maspons i Labrós actuou como voceiro e falou do "sistema xa seguido en España nos días da nosa grandeza" e propuxo unha relación especial entre o rei e Cataluña fóra do marco da Constitución, seguindo o modelo do Imperio Austrohúngaro. De feito, dixo no seu discurso que, no Memorial, non había intencións de romper a legalidade constitucional nin a unidade territorial:

"Coñecemos perfectamente, Señor, as obrigas que o sistema constitucional impón ao sistema prerrogativo e porque o sabemos non formulamos na exposición e na memoria ningunha petición que poida contradicir os preceptos constitucionais. Pero, polo mesmo motivo, sabemos cal é a iniciativa de V. M. que sae da Constitución, permitímoslle rogar para prestar atención a estes documentos. Non temos, Señor, a pretensión de debilitar, e moito menos atacar a gloriosa unidade da patria española; Pola contra, queremos fortalecela e consolidala: pero entendemos que para conseguilo non é un bo xeito de afogar e destruír a vida rexional para substituíla pola do centro, pero cremos que o que é conveniente á par que xusto, é dar expansión, desenvolvemento e vida. espontánea e libre para as distintas provincias de España para que de tódalas partes da península saian a gloria e a grandeza da nación española."

Tamén se defendeu o proteccionismo fronte ao proxecto de acordo comercial entre España e Gran Bretaña e o dereito catalán,

"Non podemos usar a nosa lingua fóra das nosas casas nin nas conversas familiares: foi desterrada das escolas, despois da contratación pública e dos xulgados, nos que a miúdo os xuíces, tan ilustrados como son, non poden comprender os testemuños. nin aos acusados. E por se todo isto non fose suficiente, hai tempo que se leva ameazando e hoxe está a intentar destruír [...] o noso dereito civil.

Para concluír dicindo:

"Como saír de tal estado? Só hai un camiño xusto e conveniente á vez. O que xorde de tódalas páxinas desta Memoria: abandona o camiño da absorción e entra plenamente no da verdadeira liberdade. Deixar de aspirar á uniformidade para garantir a harmonía da igualdade coa variedade, é dicir, a Unión perfecta entre as distintas rexións españolas [...] 2. A unificación do dereito civil non é indispensable para as fins do Estado. Cando hai grupos ou razas de diferente carácter no país, cuxa variedade se demostra casualmente na existencia de lexislacións diferentes e aínda diversas, unificar, lonxe de ser útil, prexudica a misión civilizadora do Estado."

Consecuencias

Este documento foi o resultado da colaboración de intelectuais coa burguesía industrial catalá, e é considerado o primeiro acto político do catalanismo fóra de Cataluña. Durante moito tempo, o Memorial, foi o resumo máis completo do que foi o catecismo catalanista durante anos. A partir da dualidade Cataluña-Castela e da opresión histórica de Cataluña pola segunda, o rexionalismo preséntase como o movemento que debe rexenerar o estado español, ofrecendo unha reorganización do estado monárquico. Ademais trata dunha forma reivindicativa a mellorable situación da Cataluña da segunda metade do século XIX co obxectivo de xustificar as súas aspiracións futuras dentro da unidade de España, á cal non foi cuestionada. A morte do rei seis meses máis tarde, fixo que o Memorial non tivera efecto algún. Porén, foi o primeiro acto do catalanismo político fóra de Catalauña e converteuse no precedente dunha formulación máis completa que foron as Bases de Manresa en 1892.

Actualidade

En outubro de 2013, o goberno de Cataluña decidiu actualizar a Memoria de 1885. A actualización enviouse ás autoridades españolas e á comunidade internacional. Os tres temas principais do informe foron a lingua e a cultura, os conflitos de intereses e a débeda.

Véxase tamén

Bibliografía

• Claret, Jaume; Santirso, Manuel (2014). La construcción del catalanismo. Historia de un afán político (en castelán). Madrid: Los Libros de la Catarata. ISBN 978-84-8319-898-8. 
• Jutglar, Antoni (1983). "Estudio preliminar y notas críticas". En Almirall, Valentí. España tal como es (en castelán). Barcelona: Antrhopos. Editorial del hombre. pp. 7–50. ISBN 84-85887-17-4.