Cozumel

Cozumel
Tipo	illa
Localización
División administrativa	Quintana Roo, México
	20°25′N 86°55′O / 20.42, -86.92
Bañado por	Mar Caribe
Características
Altitude	12 m
Dimensións	16,6 () × 45,3 () km ;
Superficie	539 km²
Páxina web	cozumel.gob.mx

Cozumel (do maia iucateco "cuzam" que significa "anduriña" e "Lumil" que significa "terra de" formando a palabra cuzamil: Terra das anduriñas) é unha illa mexicana, a terceira máis grande e a segunda máis poboada do país. Sitúase ao sueste de México, no mar Caribe, a uns cincuenta quilómetros de Cancún e constitúe (xunto a dous enclaves continentais Calica e Xel-Há) un dos nove municipios de Quintana Roo.

Historia

Historia antiga

As investigacións máis recentes indican que os primeiros poboadores da illa de Cozumel arribaron a ela ao redor do século II a.c.. Aínda que non identificados plenamente, crese que estes individuos eran parte de grupos seminómadas caribes, dedicados indistintamente á pesca e a caza. Unha segunda onda migratoria máis organizada arribou no século III d.c. Esta integrábase con grupos maias identificados como procedentes da rexión do Petén guatemalteco, ao sur da península do Iucatán, cun nivel cultural definitivamente superior aos seus antecesores, eran sedentarios, coñecían a agricultura e dominaban técnicas arquitectónicas, así mesmo atópanse vestixios da súa actividade nalgunhas construcións e restos de olería achados no centro norte da illa, na zona coñecida actualmente como Santa Rita e parte de San Gervasio. A terceira onda migratoria, nas postrimerías do clásico maia, iniciou o seu arribo no século VIII e chegou procedente de Tabasco e do sur de Campeche. Formábana grupos maias-chontales da rama putún, navegantes e comerciantes que na súa ruta chegaban ata Centroamérica e que fixeron de Cozumel un punto importante da súa área de influencia. Este grupo introduciu á illa novas formas de organización social, outros estilos arquitectónicos e novos cultos relixiosos, entre estes destacou a devoción á deusa Ix Chel, deidad da lúa, fertilidade e nacemento, e que na illa tivo o seu principal santuario, dando orixe a un rito de peregrinación de todo o mundo maia cara a Cozumel.

O mellor testemuño do alto nivel cultural e de organización social que acadou este grupo constitúeno os numerosos vestixios arqueolóxicos que existen en toda a superficie da illa. Para 1200 d.C., en Centroamérica prevalecía o comercio con terras afastadas, cuxo enlace principal era Cozumel. Foi nesta illa onde toda clase de mercancía chegou de lugares afastados. Os artigos almacenábanse en canoas antes de enviarse a outros puntos de distribución.

O 3 de maio de 1518 o capitán español Juan de Grijalva, foi o primeiro español en descubrir e desembarcar na illa que chamou da "Santa Cruz de la Porta Latina", foi nesa viaxe cando días máis tarde se oficiou en praias de Cozumel a primeira misa católica en territorio mexicano. Un ano máis tarde en febreiro de 1519, Hernán Cortés inicia a conquista de México desembarcando en Cozumel, onde incorporou ás súas forzas ao náufrago Gerónimo de Aguilar, quen foi un dos primeiros intérpretes (maia-castelán) ao servizo do conquistador, outro náufrago Gonzalo Guerreiro negouse a retornar: logo de oito anos adaptouse aos costumes maias e ata casou cunha dama principal e tiña tres fillos, por iso considéraselle o pai da mestizaxe en México). Cara a 1525 Francisco de Montejo fixo unha solicitude ao rei de España para que autorizase a conquista e desenvolvemento da illa de Cozumel (Montejo era un dos capitáns que chegara con Cortés 9 anos antes). Francisco de Montejo chegou a Cozumel o 29 de setembro de 1527 e deulle o nome cristián de San Miguel de Xamancab. Cando os españois familiarizáronse coa costa do golfo de México, déronse conta de que non tiñan que parar na illa, excluíndoa como porto de arribo para os barcos españois. Ao mesmo tempo, como efecto inmediato da conquista, o intercambio maia foi nulificado e suprimiuse o culto á deusa Ix Chel. Os insulares, sen contar máis coa súa principal actividade económica, víronse forzados a depender só da agricultura para a súa supervivencia. Durante a colonia a illa quedou practicamente deshabitada, pois se conxugaron varios factores que limitaron a permanencia e crecemento do grupo indíxena: o azoute causado polas enfermidades traídas polos españois, a explotación a que foron sometidos, o derrube do seu sistema económico, a súa organización social e ata o colapso da súa relixión e costumes. Ante o abandono, a illa foi frecuentemente refuxio de piratas e corsarios que tiñan o Caribe como centro de operacións. Non tiveron unha base permanente na illa, pero ocasionalmente recalaban nela para abastecerse de auga, alimentos frescos e reparar os seus navíos. Entre estes ladróns do mar en 1571, despois do combate entre forzas españolas e corsarios franceses caeron prisioneiros na illa o xefe Pierre Sanfroy e nove compañeiros seus que, trasladados a Mérida primeiro e despois a México foron xulgados, condenados e axusticiados polo tribunal da Santa Inquisición. Varios piratas máis usaron Cozumel como base de operacións no século XVII, incluíndo os renomeados Henry Morgan e Jean Lafitte, piratas de Inglaterra e Holanda entraron a terra para capturar indíxenas e españois como escravos.

A mediados do século XIX, como consecuencia da rebelión indíxena na península, coñecida como Guerra de Castes (1847), iníciase un proceso de repoboamento co arribo de familias procedentes case todas de Valladolid, Sabán Tihosuco e Chemax, do estado do Iucatán e fundan os poboados de el Cedral (antigamente Oy ib), ao sur da illa e San Miguel na costa noroeste. O desenvolvemento agrícola e comercial baseado na explotación de froitas, henequén, goma de mascar e copra logrou consolidar eses poboados, que para fins dese século contaban cada un con aduana, escola e gornición (goberno municipal só a segunda).

Historia moderna

No século XX e especialmente logo da segunda guerra mundial, o desenvolvemento das vías de comunicación e da infraestrutura de servizos abriu a posibilidade do desenvolvemento turístico, actividade que á data é a base da economía local. Atraídos polas augas cristalinas, os amantes do mergullo viñan á illa e regresaban a casa con historias das magníficas vistas submarinas. Jacques Cousteau deu a coñecer en 1960 a riqueza dos arrecifes de coral que rodean a illa, o que fixo que os entusiastas polo submarino decatásense da existencia de Cozumel. O mergullo e os peiraos de Cozumel fixeron coñecer a illa a nivel internacional e colocárona entre os primeiros lugares a nivel mundial en canto a arribo de cruceiros turísticos e é o primeiro destino turístico deste tipo de embarcacións en México.

Poboación

De acordo con cifras do Conteo de Poboación e Vivenda do 2005, no municipio había 73,193 habitantes permanentes, dos cales 71.401 persoas residían na cabeceira municipal, chamada "San Miguel de Cozumel". O resto da poboación localízase noutras 134 localidades con poboacións que oscilaban entre 1 e 282 habitantes, a máis importante das cales é El Cedral . Datos ao comezo do 2008 indican que a illa é poboada por 89 mil persoas, pero se descoñece en detalle cantas destas persoas viven na cidade de xeito permanente.

Xeografía

Situada no Caribe mexicano, Cozumel é unha illa chaira formada de roca volcánica porosa. A elevación natural máis importante na illa está a menos de 100 msnm. Os cenotes formados pola filtración de auga a través da pedra calcaria durante miles de anos poden ser explorados nadando ou mediante actividades como o snorkel e o mergullo; poden apreciarse distintas especies mariñas.

A illa mide ao redor de 48 km de norte a sur e 16 km de leste para oeste, o que a converte na terceira illa máis grande de México logo da illa doTiburón no estado de Sonora e a illa Angel de la Guarda en Baixa California. Situada a 20 km ao leste da península do Iucatán, e a 60 km ao sur de Cancún, ten unha extensión de 647,33 km² comparada con 1.208 km² da illa do Tiburón e 895 km² da illa Angel de la Guarda.

Tamén Cozumel conta co punto máis oriental do país, denominado "Punta Molas".

Economía

Cozumel non posúe industrias, polo que depende do turismo para desenvolverse. Os alimentos e bens manufacturados son embarcados desde terra firme cara á illa.

A illa destácase como destino turístico, principalmente polos seus sitios dedicados ao mergullo.

Turismo

En todo o litoral da illa pódense atopar praias de branca area e o mar cor turquesa de gran beleza. Existen zonas hostaleiras como Praia Norte e a Zona Sur e cóntase con varios balnearios diseminados no litoral. A lagoa de Chankanab situada ao sur do poboado é un corpo de auga comunicada por un túnel subterráneo co mar onde pode observarse, como nun acuario natural a fauna e flora mariña; ao redor da lagoa existe un xardín botánico coa vexetación representativa da rexión e na costa que se atopa aproximadamente a 100 metros

Goberno

Cozumel é un municipio do estado de Quintana Roo. O territorio do municipio consta principalmente da Illa de Cozumel e unha porción de territorio en terra firme.

O presidente municipal de Cozumel é elixido cada 3 anos por elección popular. O presidente municipal actual é Juan Carlos González do Partido Revolucionario Institucional.

Desastres

O Furacán Wilma foi devastador para a illa. A vexetación da illa foi gravemente danada debido aos fortes ventos, polo que a gran parte das árbores perderon a súa follaxe, e outro tanto se danou pola entrada de auga salgada a terra, o sistema de drenaxe de San Miguel de Cozumel foi severamente danado. Pero estes danos foron restaurados axiña para manter o turismo, a súa principal fonte de ingresos.

Véxase tamén