Bajo Cinca

Bajo Cinca

Localización
41°27′29″N 0°20′51″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Aragón
Capital	Fraga
Xeografía
Comparte fronteira con	Segrià Los Monegros Cinca Medio La Litera
Sitio web	bajocinca.es

O Bajo Cinca (Baix Cinca en catalán e oficialmente Bajo Cinca/Baix Cinca) é unha comarca de Aragón, en España, situada no leste da comunidade. A capital administrativa é Fraga.

Xeografía

O Bajo/Baix Cinca, limita ao leste coa Comunidade Autónoma de Cataluña, ao norte coa rexión de Cinca Medio e La Litera, ao oeste cos Monegros e ao sur coa de Bajo Aragón. A rexión abrangue 10 concellos da provincia de Huesca (Ballobar, Belver de Cinca, Candasnos, Chalamera, Fraga, Mequinensa, Ontiñena, Osso de Cinca, Torrente de Cinca, Velilla de Cinca e Zaidín) e un da de Zaragoza (Mequinensa).

A rexión sitúase no tramo final do río Cinca, no centro da depresión do Ebro Medio, a cabalo entre as provincias de Zaragoza, Huesca e Lleida. O río Cinca, eixo histórico e cultural, é o eixe que divide asimetricamente o Bajo/Baix Cinca e que reúne case todos os núcleos, agás Candasnos.

A súa xeografía caracterízase polo contraste das veigas do Ebro, Cinca e Segre e o secaño que se estende fóra dos vales. Nos últimos anos, a rega tamén se desenvolveu en zonas pluviais, de xeito que a paisaxe foi lixeiramente modificada para adaptala ás necesidades agrícolas. O seu relevo foi o resultado de miles de anos de traballo no río Cinca que, coa evolución dos anos, foi escavando o seu leito formando grandes e irregulares terrazas fluviais a ambas marxes do seu leito, que historicamente foron convertidas en hortos fértiles.

A paisaxe constitúe un verdadeiro patrimonio natural que os seus habitantes están decididos a conservar. O impresionante contraste entre as marxes fluviais cheas de vexetación e a terra árida dos Monegros ofrece unha inigualable variedade de ecosistemas. Pódese atopar dende fauna e flora con características típicas das estepas e desertos ata a enorme riqueza ornitolóxica que abunda nas beiras dos ríos. De especial importancia natural é o coñecido como Aiguabarreig ("mestura de auga" en catalán) que se forma no tramo final da confluencia do río Cinca, Segre e Ebro en Mequinensa.

Climatoloxía

O clima caracterízase por ser de variedade continental e cunha escaseza de precipitacións, feito que determina a vexetación do Bajo/Baix Cinca. Os meses máis cálidos son xullo e agosto, onde a temperatura pode chegar ata os 35 °C ou ás veces ata os 40 °C. Por outra banda, nos meses fríos de decembro e xaneiro as temperaturas oscilan entre os 0 °C e os -5 °C. A rexión recibe a vento frío e seco do cierzo que descende polo val do Ebro.

O nivel medio de precipitacións oscila entre os 300 e os 400 mm distribuídos de xeito moi irregular ao longo do período anual. Os períodos de seca prolongados son comúns durante o ano.

Institución

A rexión foi aprobada pola lei 20/2002, publicada o 7 de outubro de 2002 no Diario Oficial de Aragón. Aínda que non se constituíu oficialmente ata o 27 de novembro de 2002, asumiu as súas competencias a partir do 1 de xaneiro de 2003. A súa capital é Fraga, que está considerada polas Directrices Xerais de Ordenación do Territorio da Delegación Xeral de Aragón como cabeceira supracomarcal ou subrexional , por mor da súa influencia nun ámbito moi superior ao da súa bisbarra.

Poboación e concellos

A transformación socioeconómica experimentada en España na década de 1960 provocou territorialmente unha dobre corrente de emigración: das zonas interiores á periferia e do rural aos centros urbanos. Para a rexión do Bajo/Baix Cinca, como para outras zonas de Aragón, supuxo un forte despoboamento dos seus núcleos rurais e a concentración dunha parte da poboación na capital da comarca.

A poboación da comarca, representa o 11,03% do total da provincia de Huesca. A proporción entre homes e mulleres é bastante homoxénea. Fraga é onde se concentra a maior parte da poboación, seguida de Mequinensa con case o 9,64% do total comarcal. Tódolos municipios presentan unha diminución histórica da poboación agás Fraga.

Concello	Extensión (km²)	Poboación (2011) (hab.)	Densidade (hab./km²)
Ballobar	127,7	974	7,63
Belver de Cinca	82,6	1.374	16,63
Candasnos	122,4	395	3,23
Chalamera	11,5	122	10,61
Fraga	437,6	14.426	32,97
Mequinensa	307,2	2.478	8,07
Ontiñena	137,0	597	4,36
Osso de Cinca	27,7	768	27,73
Torrente de Cinca	56,8	1.337	23,54
Velilla de Cinca	16,5	449	27,21
Zaidín	92,6	1.689	18,24
TOTAL	1.419,6	24.609	17,34

Economía

Agricultura

A rexión do Bajo/Baix Cinca é unha das rexións máis dinámicas de Aragón, debido principalmente ao seu sector agrícola. A porcentaxe de poboación ocupada na agricultura respecto ao total é do 25,5%, creando un importante valor engadido no sector da froita doce. O Bajo/Baix Cinca é a comarca aragonesa con máis presenza de hectáreas cultivadas neste sector. O Bajo/Baix Cinca sempre foi unha área eminentemente agrícola por dúas razóns fundamentais, a primeira porque tradicional e cultural estivo asociada ao campo e, a segunda, pola climatoloxía e a baixa taxa de precipitacións. É un sector moi importante cun aumento considerable da produción debido á modernización das explotacións agrícolas e ao aumento da superficie regable de Mequinensa, que chega ás 3.000 hectáreas, é un dos motores rexionais que lidera este sector dedicado principalmente ao pexego, cereixa, oliva e améndoa.

Industria

A industria do Bajo/Baix Cinca baséase principalmente en actividades industriais. O sector agroindustrial ten unha alta porcentaxe de empresas, e o seu protagonismo en relación ao emprego directo e indirecto é moi significativo.

Historicamente, o sector da produción de enerxía concentrouse en Mequinensa coa súa conca de lignito que foi explotada durante máis de 150 anos a través da minaría e a través da construción de encoros hidroeléctricos como a presa de Mequinensa, tamén coñecida como Mar de Aragón.

Servizos

O sector servizos tamén é relevante para a economía da zona, representando a segunda fonte de ingresos para a poboación, cunha especial importancia do sector turístico en áreas como Mequinenza que contan con numerosas empresas de turismo activo, pesca deportiva e turismo cultural. que atraen visitantes nacionais e internacionais ao longo do ano.

Linguas

A comarca é bilingüe. Os municipios de Mequinensa, Torrente de Cinca, Velilla de Cinca e Zaidín son maioritariamente catalanofalantes mentres que Fraga aglutina unha porcentaxe similar de poboación catalanofalante e castelanfalante. Todos eses municipios pertencen á chamada Franxa de Aragón. Os municipios de Ballobar, Belver de Cinca, Candasnos, Chalamera, Ontiñena e Osso de Cinca son castelanofalantes.

Historia

A Comarca do Bajo/Baix Cinca está situada nunha posición privilexiada e estratéxica que o converteu nun lugar de encontro de civilizacións, culturas e linguas. Atópase atravesado polo río Cinca, ao que debe o seu nome, un río que recibe as augas do Alcanadre e que finalmente se une ao río Segre que acaba depositando as súas augas no río Ebro en Mequinensa.

A rexión atesoura numerosos vestixios de aldeas prehistóricas (como os xacementos arqueolóxicos de Castellets ou Riols en Mequinensa) e restos iberos, ibero-romanos, romanos (como Villa Fortunatus), visigodos, árabes, xudeus e cristiáns. O resultado é unha mestura de arte románica, gótica e mudéxar que invade o patrimonio dunha antiga rexión. Destacan especialmente numerosas pinturas con gravados asociados atopados en Mequinensa, pertencentes á Arte rupestre do arco mediterráneo da Península Ibérica, e declarados Patrimonio da Humanidade pola UNESCO en 1998: Barranco de Campells I, Barranco de Campells II, Barranco de La Plana I, Barranco de La Plana II, Camiño da Cova Plana I, Camiño da Cova Plana II, Mas de Patriciel I, Roca de Marta, Serra dos Rincones I, Valmayor IV, Valmayor V, Val de Caballé, Val de Mamet I, Val de Mamet II e Vallbufandes I.

Están declarados Bens de Interese Cultural na categoría de zona arqueolóxica: Villa Fortunatus e El Pilaret de Santa Quiteria en Fraga, Mas de Fayonet I, Vallbufandes, Valmayor I e Valmayor IV en Mequinensa, e El Castellazo en Ballobar. Na categoría de monumento podemos atopar: a Torre dos Frades, a Torre del Pilaret de Santa Quiteria e o castelo de Fraga, a Cruz de Escarpe e o Castelo de Mequinensa en Mequinensa, o castelo de Zaidín, a Ermida de Santa María en Chalamera e o castelo de Torrente de Cinca. Ademais, a rexión ten tres museos en Mequinensa (agrupados nos Museos de Mequinensa) e dous situados en Fraga como o museo da casa de Salvador Sabaté e o palacio de Montcada.

Patrimonio

Castelo de Mequinensa.

Castelo de Mequinenza

O edificio está case ao bordo dun gran penedo con vistas ao cruzamento dos ríos Ebro, Segre e Cinca. A súa planta é un cuadrilátero irregular, con sete torres rectangulares agás unha, a máis robusta, curiosamente pentagonal. Dúas torres flanquean a pequena porta que é semicircular, baixo escudo e protexida por un pano. Poucas fortalezas terán unha mellor situación que esta, contemplando unha extensa e impresionante paisaxe na confluencia dos tres ríos e as súas terras circundantes ata chegar aos Pireneos con vista. Sorprende que os Moncada, señores da baronía de Mequinensa, elixisen este niño de aguias para fortalecer. O edificio é un auténtico castelo-palacio, un dos mellores que a arte gótica legou á coroa de Aragón, datada dos séculos XIV e XV.

Fortaleza árabe, construída pola tribo berber dos Miknasa cara ao século XII, tribo que tamén deu nome á poboación. Coa reconquista caeu en mans de Ramón Berenguer IV, e despois de ser membro da coroa, pasou a mans da nobre familia de Moncada. Un dos grandes asedios da praza sufriuse durante a Guerra da Independencia cando foi conquistada polas tropas do mariscal Suchet e pertenceu ata 1814 ao goberno francés. Mequinensa inscribiuse en grandes letras nunha das columnas exteriores no Arco de Triunfo de París como unha das grandes vitorias francesas na Península Ibérica.

Actualmente o castelo é propiedade privada da Fundación ENDESA. Para visitar o castelo é necesario solicitar a visita previamente na Oficina de Turismo do Concello de Mequinensa. As visitas guiadas realízanse os martes pola mañá con solicitude previa.

Interior do Museo da Mina de Mequinensa.

Museos de Mequinenza

Nos Museos de Mequinenza pódese explorar unha galería subterránea de carbón de máis de 1.000 metros de percorrido no Museo da Mina, explorar a historia da poboación ata a desaparición da antiga aldea baixo as augas do río Ebro no Museo de Historia ou descubrir como se viviu durante a Prehistoria no Museo do Pasado Prehistórico. Inaugurado en 2008, atópanse no antigo Grupo Escolar Maria Quintana que albergou as antigas escolas de poboación construídas en 1929, é un dos poucos edificios sobreviventes da demolición do casco antigo de Mequinensa despois da construción dos encoros de Ribarroja e Mequinensa.

Casco Vello de Mequinenza

O pobo vello de Mequinensa, antes de ser parcialmente asulagado polo encoro de Ribarroja.

A zona antiga de Mequinenza estaba situada na beira esquerda do río Ebro, xusto no punto en que converxen coas augas de Segre e Cinca. Foi demolido case por completo durante a construción do encoro de Ribarroja. Constituíu un núcleo urbano con características das localidades da sección inferior do Ebro, cunha trama urbana que data da época musulmá. Grazas aos ríos, Mequinensa estableceu un comercio fluvial de pleno rendemento, que deu prestixio, non só aos navegantes de Mequinensa, senón tamén aos carpinteiros "calafateros", aos sogueiros e ao milenario Camiño de Sirga do Ebro. Na época de esplendor. unha frota de máis de 16 llaüts, embarcacións típicas da do curso inferior do Ebro que transportaban entre 18 e 30 toneladas, normalmente de lignitos extraídos da conca mineira mequinensana.

Coa chegada da empresa ENHER e a construción dos encoros de Mequinensa e Ribarroja, a vida mudou para a zona antiga á beira do Ebro. As industrias comezaron a pechar debido ao importante aumento do nivel de auga do encoro de Ribarroja e a poboación comezou a reclamar alternativas ás inundacións do núcleo urbano. Así comezou un éxodo para os habitantes de Mequinenza que tiveron que deixar os seus fogares para mudarse a unha nova poboación.

Parte do antigo pobo de Mequinensa pódese visitar porque se converteu nun gran parque de memoria ao aire libre. Recuperáronse das ruínas os camiños orixinais das rúas e casas que estaban por riba do nivel da auga. A vella Mequinensa, a "Cidade vella" como a coñecen os mequinensanos, permite camiñar polas súas rúas e redescubrir parte da igrexa vella e outras estruturas.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Sitio web oficialArquivado 26 de xuño de 2018 en Wayback Machine. (en castelán)
• Comarca Bajo Cinca, en comarcaacomarca.comArquivado 17 de outubro de 2019 en Wayback Machine. (en castelán)