Iarann

Iarann
Iarann
Clàr pillteach H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og ↓ * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Buadhan
Samhla	Fe
Àireamh	26
Buidheann	Iarann (8)
Ùine	4
Bloca	d
Seòrsa	Meatailt trastach
Buadhan stuthach
Dath	Airgead
Teothachd leaghaidh	1811 K ​(1538 °C, ​2800 °F)
Teothachd goilidh	3134 K ​(2862 °C, ​5182 °F)
Buadhan atamach
Tomad atamach/Da	55.845(2)
Comh-dhealbhadh atamach	[Ar] 3d6 4s2
Cor ogsaideachaidh	−2, −1, +1,+2,+3,+4,+5,+6
1mh lùth aidheonachaidh/kJ mol–1	762.5
2mh lùth aidheonachaidh/kJ mol–1	1561.9
3mh lùth aidheonachaidh/kJ mol–1	2957

Is e eileamaid cheimigeach a tha ann an iarann le samhla Fe (Laideann: ferrum) agus àireamh atamach 26.

Is e meatailt trastach bog a tha ann. Tha ceithir isotòpaichean nàdarra aige, ⁵⁴Fe (5.8%), ⁵⁶Fe (91.8%), ⁵⁷Fe (2.1%) agus ⁵⁸Fe (0.3%).

Eachdraidh

Chleachdadh iarann san Èipheit mu thuairmse 3500 RC. Thàinig an t-iarann seo à dreagan.

Alotròpaichean

Diagram-chruthan iarainn.

'S e an cruth as cumanta aig bruthaidhean àbhaisteach a tha ann α-iarann, no ferrit. Cha urrainn do 0.021% de charboin a ruith ann an α-iarann.

Ach eadar 910 °C is 1394 °C de theothachd tha iarann a' gabhail na γ-iarann, no austenit. Dh'ainmicheadh an cruth seo air William Chandler Roberts-Austen, eòlaiche ann an obair-mheatailt san 19mh linn. 'S urrainn do 2% de charboin a ruith anns an cruth seo. Tha e glè chudromach airson cinneasachadh stàilinn.

Cleachdadh

Tha clach-iarainn ga theasachadh ann am fùirneis-iarainn. Tha sin a' cruthachadh iarainn mòlltaichte, mu 4% carbon, a tha brisg agus cruaidh. Ma tha iarann mòlltaichte ga theasachadh le Fe₂O₃ (haematit), tha sin a' cruthachadh iarann toinnte, mu 0.08% carbon, ach tha a' mhòr-chuid de chlach-iarainn a' dol na stàilinn. Cleachdar iarann ann an gnìomhachas na togalach, mar as trice ann an stàilinn, air sgàth 's gu bheil stàilinn nas cruaidhe na iarann fìor-ghlan. Tha am pròiseas Haber a' cleachdadh co-thàthaidhean iarainn mar stuthan-chatailis.