Makemake (planeta nanoa)

Makemake
	Makemake eta S/2015 (136472) 1 bere ilargia
Aurkikuntza
Aurkitzailea	Michael E. Brown; Chad Trujillo; David Rabinowitz;
Aurkikuntza data	2005eko martxoaren 31
Izendapenak
Planetoide izendapena	(136472) Makemake
Zeinengatik izendatua	Make-Make
Izen alternatiboa	2005 FY9
Planetoide sailkapena	planeta nano
Adjektiboa	Makemakear
Ezaugarri orbitalak
	Garaia: JD 2457000.5 (2014–12–9)
Afelioa	52.840 AU
Perihelioa	38.590 AU
Ardatzerdi handia	45.715 AU
Eszentrikotasuna	0.15586
Orbita-periodoa	309.09 a (112,897 e)
Batezbesteko abiadura orbitala	4.419 km/s
Batezbesteko anomalia	15
Makurdura orbitala	29.00685°
Goranzko nodoaren luzera	79.3659°
Perihelioaren argumentua	297.240°
Satelite ezagunak	1
Ezaugarri fisikoak
Neurriak	(1434 × 1422) ± 14 polotik; (1502±45) × (1430±9) km;
Batezbesteko erradioa	715±7 km; 739±17 km;
Zanpaketa	0.05
Gainazal azalera	(6.9±0.3)×106 km2
Bolumena	(1.7±0.1)×109 km3
Masa	less than 4.4 × 1021 kg
Batezbesteko dentsitatea	1.4–3.2 g/cm3 <3.05 g/cm3
Errotazio periodo siderala	7.771±0.003 h
Albedoa	0.81+0.01; −0.02
Tenperatura	32–36 K (lur bakarra); 40–44 K (lur bikoa)
Espektro mota	B−V=0.83, V−R=0.5
Ageriko magnitudea	17.0 (oposizioa)
Magnitude absolutua (H)	−0.3

Artikulu hau planeta nanoari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Makemake».

136472 Makemake (ikurra: ;^[4] lehen 2005 FY₉) planeta nano bat da, Eguzki-sisteman hirugarren handiena eta Kuiperren gerrikoko bi gorputz handienetariko bat dena. Plutonen diametroaren hiru laurdenak ditu.^[5] Makemakek satelite bat dauka. Bere bataz besteko azal-tenperatura hotza da oso, −243,2 °C (30 K) inguru, eta litekeena da bere azalean izoztutako metano, etano eta ziur asko nitrogeno izatea^[6].

Pluton ere barnean duen plutoideen artean sailkatuta dago, Zeres izan ezik planeta nano guztiak dituen kategoria. 2005eko martxoaren 31an Michael Brownek zuzenduriko talde batek aurkitua, urte bereko uztailaren 29an aurkikuntza zabaldu zuten. Rapa nuien Make-Make jainkoaren izena darama. 2008ko ekainean, Nazioarteko Astronomia Elkarteak Makemake plutoideen artean izateko hautagai izendatu zuen, Neptunotik haratago dauden planeta nanoek duten izena. 2008ko uztailaren 15ean plutoide izendatu zuten.^[7]^[8]

Aurkikuntza

2005eko uztailaren 29an bere aurkikuntza zabaldu zuten, Eris eta Haumea Neptunoz haraindiko gorputzekin batera.

Spitzer espazio teleskopioari esker aurkitua, hasieran Plutonen diametroaren %50-75 artean zuena esan zuten. Hau da, Haumea bezain handia da baina askoz ere disdiratsuagoa. Kuiperren gorputz handienetariko bat da, justu Eris eta Pluton eta gero. Eguzkiaren inguruan 308 urtero orbitatzen da. Plutonen moduan bere orbita pixka bat eszntrika eta inklinatua denez, 2008ko uztailaren 13an, Nazioarteko Astronomia Elkarteak plutoide eta planeta nano izendatu zuen, sailkaturiko hirugarren plutoide eta laugarren planeta nano izanik.

Makemake gorputzez beteriko Neptunoz haraindiko Eguzki-sistemako eskualdean dago, askotan Kuiperren gerriko izenaz ezaguna dena.

Izena

Bere aurkitzaileek hasiera batean Easterbunny (Pazko untxi) izendatu zuten, Pazkoan topatu zutelako. Hala ere, mitologia eta Pazkoaren bat egiteko asmotan, azkenean Makemake izena hautetsi zuten, Pazko uharteko jainko sortzailearen izena delako.^[9]

Aurkikuntzaren zailtasunak

Gorputz nahiko distiratsu bat den arren (itxurako magnitude = 17), 2005eko amierara arte ez zuten Makemake aurkitu, Kuiperren gerrikoan dauden bera baino ilunagoak diren beste gorputz asko eta gero. Atzerapen honen arrazoi nagusia bere orbita da, oso inklinatua dena eta egun ekliptikaren planotik oso urrun (Coma Berenices konstelazioan) dagoena.

Pluton aurkitu zuten garaian (1930), Makemake ekliptikatik gradu gutxietara zegoen, Taurus eta Auriga konstelazioen mugatik gertu. Tamalez, galaxia-ekuadorretik gertu ere zegoen eta oso zaila zen Esne Bideko atzealdean dauden izar multzo zerratuan gorputza topatzea. Clyde Tombaugh Pluton aurkitu eta zenbait urte geroago objektu berrien bila aritu zen baina ezin zuen ez Makemake ez Neptunoz haraindiko beste gorputzik aurkitu.

Sateliteak

2016ko apirilaren 26an astronomoek satelite baten aurkikuntzaren berri eman zuten. Aurkikuntzarako bidea ireki zuten behaketak urtebete lehenago egin zituzten Hubble espazio teleskopioa erabiliz. Ilargiak 160 kilometroko diametroa du eta 21000 kilometroko distantziara orbitatzen du Makemake. Satelitearen izen probisionala S/2015 (136472) 1 da. ^[10]

Erreferentziak

↑ surface ellipsoid 751x751x715 – Wolfram-Alpha. .
↑ volume ellipsoid 751x751x715 – Wolfram-Alpha. .
↑ Stansberry, J.; Grundy, W.; Brown, M.; Cruikshank, D.; Spencer, J.; Trilling, D.; Margot, J.-L.. (2008). «Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope» The Solar System beyond Neptune (University of Arizona Press): 161. Bibcode: 2008ssbn.book..161S..
↑ .
↑ Brown, Michael E.. (2006). The discovery of 313 Eris,the 10^th planet largest known dwarf planet. California Institute of Technology.
↑ Schaller, E.L.; Brown, M.E.. (2007-04-10). «Volatile Loss and Retention on Kuiper Belt Objects» The Astrophysical Journal 659 (1): L61–L64. doi:10.1086/516709. Bibcode: 2007ApJ...659L..61S..
↑ Brown, Michael E.. The Dwarf Planets. California Institute of Technology, Department of Geological ciences.
↑ Tancredi, Gonzalo; Favre, Sofia. (2008). «Which are the dwarfs in the Solar System?» (PDF) Icarus 195 (2): 851–862. doi:10.1016/j.icarus.2007.12.020..
↑ Brown, Mike. (2008). Mike Brown's Planets: What's in a name? (part 2). California Institute of Technology.
↑ Parker, A. H.; Buie, M. W.; Grundy, W. M.; Noll, K. S.. (2016). Discovery of a Makemakean Moon. .

Kanpo estekak

Datuak: Q604
Multimedia: 136472 Makemake / Q604

[surfacecalc-1] surface ellipsoid 751x751x715 – Wolfram-Alpha. .

[volumecalc-2] volume ellipsoid 751x751x715 – Wolfram-Alpha. .

[Stansberry_2007-3] Stansberry, J.; Grundy, W.; Brown, M.; Cruikshank, D.; Spencer, J.; Trilling, D.; Margot, J.-L.. (2008). «Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope» The Solar System beyond Neptune (University of Arizona Press): 161. Bibcode: 2008ssbn.book..161S..

[4] .

[5] Brown, Michael E.. (2006). The discovery of 313 Eris,the 10^th planet largest known dwarf planet. California Institute of Technology.

[Schaller2007-6] Schaller, E.L.; Brown, M.E.. (2007-04-10). «Volatile Loss and Retention on Kuiper Belt Objects» The Astrophysical Journal 659 (1): L61–L64. doi:10.1086/516709. Bibcode: 2007ApJ...659L..61S..

[brown-7] Brown, Michael E.. The Dwarf Planets. California Institute of Technology, Department of Geological ciences.

[Tancredi-8] Tancredi, Gonzalo; Favre, Sofia. (2008). «Which are the dwarfs in the Solar System?» (PDF) Icarus 195 (2): 851–862. doi:10.1016/j.icarus.2007.12.020..

[brownblog-9] Brown, Mike. (2008). Mike Brown's Planets: What's in a name? (part 2). California Institute of Technology.

[ParkerA2016-10] Parker, A. H.; Buie, M. W.; Grundy, W. M.; Noll, K. S.. (2016). Discovery of a Makemakean Moon. .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

i e a Neptunoz haraindiko objektuak
TNO motak	Disko sakabanatukoak • Cubewanoak • Plutinoak • Sednoideak • Twotinoak
Planeta nanoak	Pluton • Eris • Haumea • Makemake • Orcus • Quaoar • Ixion • Varuna
Sateliteak	Karonte • Nix • Kerberos • Hidra • Styx • Disnomia • Namaka • Hiʻiaka • S/2015 (136472) 1 • Vanth Sednoideak: Sedna • 2012 VP₁₁₃ Besteak: Kuiper gerrikoa • Hillsen hodeia • Oorten hodeia • Bederatzigarren planeta