Berriobeiti

Berriobeiti
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
	Artika Berria, Berriobeitiko enklabea.
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Berrioplano
Alkatea	José María Albizu (Plazaola)
Posta kodea	31195
INE kodea	31902
Herritarra	berriobeitiar
Geografia
Koordenatuak	42°51′09″N 1°41′33″W / 42.8525°N 1.6925°W
Azalera	26 km²
Garaiera	456 metro
Distantzia	7 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	7.541 (2023: 88)
Dentsitatea	140,66 bizt/km²
Zahartzea	% 28,45
Ugalkortasuna	‰ 90,43
Ekonomia
Jarduera	% 83,76 (2011)
Desberdintasuna	% 5,72 (2011)
Langabezia	% 10,19 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 14,80 (2018: %1,6)
Datu gehigarriak
Sorrera	1991
Webgunea	http://www.berrioplano.es/eu/inicio/

Berriobeiti^[4] ([berioβeiti]) Nafarroa Garaiko udalerria da, Iruñerria eskualdean kokaturik dagoena, Iruñeko merindadearen barnean. 1991n eratua, hamar herriz osatutako udal konposatua da. 25,739 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 7.011 biztanle zituen 2018an.^[5] Artika da kontzejurik jendetsuena, baina udaletxea Berriobeitin dago.

Iruñeko metropoli eremuko beste hainbat herritan bezala, Iruñerriko Mankomunitatea arduratzen da zabor bilketaz, ur-horniduraz eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz.

Geografia

Inguru naturala eta kokapena

Berriobeiti Iruñerriaren ipar-ekialdean kokatzen da, Iruñetik zazpi kilometrora, Nafarroa erdialdean.

Udalerriak Itzarekin egiten du muga mendebaldean, Txulapainekin iparraldean, Berriozar eta Ezkabarterekin ekialdean, eta Iruña eta Orkoienekin hegoaldean.

Klima eta landaredia

Klimaren ezaugarriak mediterraneo eta atlantiar motako klimari dagozkio, eta herriaren inguruko landaredia ere, trantsizioko klimaren ezaugarriak ditu. Urteko batez besteko tenperatura 12 gradukoa eta prezipitazioak 800-900mm ingurukoak izaten dira. Iruñetik gertu egon arren, Nafarroako hiriburuan baino euri gehixeago egiten du Berriobeitin. Urteroko egun euritsuak 100 inguru izaten dira.

Herrigunearen inguruko mendietan, arte, pago eta haritzak daude. Horrez gain, XX. mendearen hasieran birlandaturiko hainbat pinu ere badaude.

Natura

Ez dago ibai edo erreka garrantzitsurik, baina bai iturri ugari, garrantzitsuena Txulapain, Ballariain eta Berriogoiti kontzejuak zeharkatzen dituena. Horrez gain, Lotza eta Putzu Berriko urmaela hainbat hegaztiren babeslekua da. Otsailetik ekainera izaten dute ur gehien, udaberrian jausitako euria zenbat den.

Herriak

Berriobeiti honako herriek osatzen dute: Aitzoain, Añezkar, Artika, Ballariain, Berriobeiti, Berriogoiti, Elkarte, Larrageta, Lotza eta Oteitza. Artika kontzejua gainerako herrietatik bananduta legoke, mendiko lur zerrenda batez loturik ez balego, eta Berriozarren eta Antsoainen artean dago.

Historia

Historiaurreko aztarnak aurkitu dira Berriobeitiko herrietan, Artika kontzejuan topatutako Brontze Aroko harri leundua, eta Burdin Aroko arrastoak Añezkar mendian. Erromatar inperioaren garaian ere, bizi izan zen jendea herrian, Oteitzan topatutako bi hilobi-inskripzioek argitu zutenaren arabera. Erdi Aroan bi herrixka ziren Berriobeitiko lurretan, Lakidain batetik, Larragetatik hurbil, eta Osabide bestetik, Eltxumendin. Jose Maria Jimeno Jurioren esanetan, bi herrien artean 100 biztanle inguru zituzten.

Erdi Arotik XX. mendera arte, nekazaritza izan zen Berriobeititarren jarduera nagusia. Nekazariek elizari ordaindu behar zizkieten tributuak eta lurretik ateratzen zutenaren zati bat. 1607. urtean, esaterako, hamabi etxe zeuden Aitzoainen eta horietatik zortzik lurretik ateratako gariaren zati bat ordaindu behar izan zioten Ganberako Kalonje Artxidiakonoari. Añezkar auzoko bizilagunak Iruñeko San Agustin monasterioaren menpekoak ziren, eta Berriobeiti kontzejukoak Orreagako kolegiatari eta Iruñeko katedralari.

XVII. mendean Nafarroan eztabaida sortu zen, Nafarroako zaindaria nor izan behar zen erabakitzeko. Aldundiak eta jesuitek San Frantzisko Xabier proposatu zuten, eta Iruñeko udalak eta apaiz batzuek San Fermin. Antsoaingo Zendeako zati zen Berriobeitik, San Frantzisko Xabierren alde egin zuen.

Gerrate Karlisten ondoren, Ezkaba mendian Alfontso XII.aren gotorlekua eraiki zen, herritik gotorlekuraino zihoan errepidearekin batera. Gotorleku horren eraikitzea, Ezkaba menditik etor zitezkeen eraso militarrak ekiditzea zen. XX. mendean biztanleriak izugarri egin du gora, eta herrixka bat baino ez zena 3.000 biztanletik gorako herri bihurtu da. Iruñetik hurbil dagoen Artikako kontzejuan 3.000 etxebizitza eraiki dira eta biztanleria ia bikoiztu egin da 2000. urtetik.

Antsoaingo zendeatik bereiztea

Berriobeitiko udala 1991n eratu zen. Urte hartan, Antsoain eta Berriozar Antsoaingo zendeatik bereizi ziren.

Gainerako herriak izan ziren Berriobeiti udalerria osatu zutenak, hala nola Aitzoain, Añezkar, Artika, Ballariain, Berriobeiti, Berriogoiti, Elkarte, Larrageta, Lotza, eta Oteitza. Oronsuspe Aitzoaingo auzoa da.

Artika Berria

Sakontzeko, irakurri: «Artika Berria»

Artika Berria Berriobeitiko enklabea da, udalerritik banatuta Berriozarrek eta Iruñeak inguraturik. Guztira, 1.800 etxebizitza eraiki dira eta Iruñerriko beste egitasmoetan ez bezala, Artika Berrian etxebizitza libreak nagusi dira, babes ofizialekoen ordez, Iruñerriko Sarriguren, Ardoi edo Erripagaina bezalako babes-ofizialeko etxebizitzadun proiektuekin kontrajarriz.

Proiektuaren hegoaldera "Artiberri" izeneko auzo berria eraikitzea aurrikusten da, Artika Berria, Iruñeko Buztintxuri auzoaren ondoan.

Ondasun nabarmenak

San Joan Bataiatzailearen eliza: XIII. mendeko eliza gotikoa, Oteitza kontzejuan.

Ekonomia

Historikoki nekazaritza izan da Berriobeitiko ekonomiaren ardatza, baina 1960ko hamarkadatik aurrera, Iruñerriko hazkundea dela eta, metropoliaren erdigunetik kanpora ateratako industriak herrian ezarri dira, eta horrela, gaur egun Berriobeitik bost industrialde dauzka:

Industrialdeak

Landazabal Industrialdea
Sarrió Enpresa Zentroa
Iruregaña Industrialdea, (Aitzoain)
Plazaola Industrialdea, (Aitzoain)
El Soto Industrialdea, (Aitzoain)

Demografia

1991. urtera arte Berriobeiti Antsoaingo zendean integraturik egon zen. Urte horretan udalerri berri gisa eratu zen.

Berriobeitik hazkunde ikaragarria izan zuen XXI. mendearen lehen hamarkadan. Iruñeko ipar-mendebaldean egonik, hiriburuaren hedapenak eragin nabarmena izan du udalerrian.

Berriobeitiko biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 291 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %10,01 (Nafarroako batez bestekoaren antzera).

Politika

Udaletxea

Udaletxea XX. mendearen amaieran altxatutako eraikin modernoa da eta Berriobeiti kontzejuko plaza nagusian dago. Udala alkateak eta hamar zinegotzik osatzen dute. Bestalde, udalerria osatzen duten kontzeju guztiek, ordezkari bat dute.

HELBIDEA: Udaletxe Plaza, 1 (Berriobeiti kontzejua)

Udal hauteskundeak

2007ko maiatzeko hauteskundeetan Agrupación Ayuntamiento de Berrioplano (AAB) izan zen talderik bozkatuena, guztira hiru zinegotzi eskuratu baitzituen. UPNek, Nafarroa Baik eta Candidatura Independiente de Berrioplano (CIB, eskuindarra) taldeak bina zinegotzi lortu zituzten, eta Herri Kandidaturak (HK, ezkerreko abertzaleak) eta AVAP herri plataformak zinegotzi bana. Emaitza horiekin, Agrupación Ayuntamiento de Berrioplano (AAB) zerrendako José María Irisarri hautatu zuten alkate.

Alderdia	Botoak	Zinegotziak
AAB	409	3
UPN	323	2
Nafarroa Bai	243	2
CIB	236	2
HK	115	1
AVAB	115	1

2011n zerrenda hauek aurkeztu ziren: AAB (4 zinegotzi eta Irisarri alkatetzan), UPN (2, CIBekin batera aurkeztu zen^[6]), NaBai 2011 (2), Bildu (1), PP (1), PSN (1) eta I-E (0). José María Irisarri berriro hautatu zuten alkate.

Berriobeitiko udalbatza
Alderdia		2011ko maiatzaren 22a
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua
	AAB	3 / 11	613 (% 26,96)
	Nafar Herriaren Batasuna (UPN)	3 / 11	485 (% 21,33)
	Nafarroa Bai 2011	2 / 11	367 (% 16,14)
	Bildu	1 / 11	255 (% 11,21)
	Nafarroako Alderdi Popularra (PPN)	1 / 11	173 (% 7,61)
	Nafarroako Alderdi Sozialista (PSN-PSOE))	1 / 11	172 (% 7,56)
Datuen iturria: 2011ko hauteskundeen emaitzak mir.es webgunean

2015eko udal hauteskundeen ondoren Juan María Albizu (Plazaola herri plataformakoa) hautatu zuten alkate. Plazaola Podemos, GeroaBai I-E eta independienteei loturiko jendeak osaturiko taldea zen, eta botorik gehien eskuratu zituen hauteskundeetan (757 boto); ondotik, oso hurbil, Agrupación Ayuntamiento de Berrioplano taldea gelditu zen, 726 botorekin. Hirugarren indarra Bildu izan zen, 547 botorekin. UPNk 465 boto izan zituen, eta PSN-PSOEk, 196 boto. Berriobeitiko udalerriko biztanleriak gora egin zuenez, Udala 13 zinegotzi izatera igaro zen (aurreko legealdian 11 zituen). Plazaolak bere lau zinegotzien eta EH BIlduko hiruen sostengua jaso zuen. UPNk eta AABko hiru zinegotzietatik bik (bat ez zen agertu) beren zerrendaburuari eman zioten botoa, eta PSN-PSOEk zuri bozkatu zuen.

Alkateak

Hauek izan dira Berriobeitiko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia^[7]
	1991 ^a	1995	Independenteak
	1995	1999	Independenteak
	1999	2003	Independenteak
	2003	2007	Agrupacion Ayuntamiento de Berrioplano
Jose Maria Irisarri^[8]	2007	2011	Agrupacion Ayuntamiento de Berrioplano
Jose Maria Irisarri^[8]^[9]	2011	2015	Agrupacion Ayuntamiento de Berrioplano
Juan Maria Albizu Andueza^[7]^[9]^[10]	2015	2019	Plazaola
Raul Julio Bator Perez^[7]^[11]	2019	Jardunean	Na+

^a 1991. urtean Antsoain eta Berriozar Antsoain Zendeatik banandu eta udalerri bihurtu zirenean, beste hamar kontzejuek elkarrekin jarraitu zuten Berriobeiti udalerria eratuz.

Garraioa

Udalerri honetan Eskualdeko Hiri Garraioaren 4 linea daude:

Horrez gain, La Muguiroarra autobus konpainiak Eritze kontzejua eta Berriobeitiko erdigunea Iruñearekin batzen ditu. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:

Aldatz - Lekunberri - Irurtzun - Berriobeiti - Iruñea

Gainera, Leizaran Mariezcurrena autobus konpainiaren Doneztebe eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:

Doneztebe - Elgorriaga - Ituren - Saldias - Eratsun - Ezkurra - Areso - Leitza - Lekunberri - Larraun - Irurtzun - Berriobeiti eta Iruñea

Kultura

Musika: Artsaia aretoa.
Kirola: Rocópolis rokodromoa.

Jai eta ospakizunak

Berriobeitiko herri bakoitzak bere jai propioak ospatzen ditu. Aitzoainek Santa Ageda eguna ospatzen du otsailean. Larragetako auzoak urriaren 2an ospatzen ditu Errosarioko Ama Birjinaren omenez.

Jaiez jain, urtean behin, zendearen eguna ospatzen da, iraileko azken larunbatean normalean. Hamar herrietan bizi diren bizilagunen topaketa eguna izaten da eta urtero herri desberdin batek antolatzen du jaieguna.

Berriobeitiar ospetsuak

Juan José Oroz (1980-), txirrindulari ohia.

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
↑ Berrioplano: datos de la entidad. navarra.es (Noiz kontsultatua: 2019-05-09).
↑ En la Cendea de Galar, Cendea de Olza y Berrioplano ganan los independientes^{[Betiko hautsitako esteka]}, Diario de Noticias, 2011ko ekainaren 2a.
↑ ^a ^b ^c (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-06-16).
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) «Irisarri (AAB) repite como alcalde por ser la lista más votada» Diario de Navarra 2011-06-12 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) «Plazaola y EH Bildu presidirán las comisiones informativas de Berrioplano» Pamplona Actual 2015-07-01 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).
↑ (Gaztelaniaz) «Plazaola presenta una lista renovada e independiente en Berrioplano» Noticias de Navarra 2020-02-09 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).
↑ (Gaztelaniaz) «El alcalde de Berrioplano insta a las familias a matricular a sus hijos en el modelo de castellano e inglés» Noticias de Navarra 2020-01-25 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa

Datuak: Q1763760
Multimedia: Berrioplano-Berriobeiti / Q1763760
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Berriobeiti

[Udalbiltza-1] Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[Udalbiltza2-2] Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).

[3] Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..

[4] Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .

[5] Berrioplano: datos de la entidad. navarra.es (Noiz kontsultatua: 2019-05-09).

[6] En la Cendea de Galar, Cendea de Olza y Berrioplano ganan los independientes^{[Betiko hautsitako esteka]}, Diario de Noticias, 2011ko ekainaren 2a.

[:0-7] (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-06-16).

[:2-8] (Gaztelaniaz) «Irisarri (AAB) repite como alcalde por ser la lista más votada» Diario de Navarra 2011-06-12 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).

[:1-9] (Gaztelaniaz) «Plazaola y EH Bildu presidirán las comisiones informativas de Berrioplano» Pamplona Actual 2015-07-01 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).

[10] (Gaztelaniaz) «Plazaola presenta una lista renovada e independiente en Berrioplano» Noticias de Navarra 2020-02-09 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).

[11] (Gaztelaniaz) «El alcalde de Berrioplano insta a las familias a matricular a sus hijos en el modelo de castellano e inglés» Noticias de Navarra 2020-01-25 (Noiz kontsultatua: 2020-07-22).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]