Πάπας Νικόλαος Ε΄

Πάπας Νικόλαος Ε'
Από	6 Μαρτίου 1447
Έως	24 Μαρτίου 1455
Προκάτοχος	Πάπας Ευγένιος Δ΄
Διάδοχος	Πάπας Κάλλιστος Γ΄
Προσωπικά στοιχεία
Γέννηση	15 Νοεμβρίου 1397 Σαρζάνα, Δημοκρατία της Γένοβας
Θάνατος	24 Μαρτίου 1455 (58 ετών) Ρώμη, Παπικά Κράτη

Προσφωνήσεις του Πάπα Νικόλαου Ε΄
Προσφώνηση αναφοράς	Αγιότατος
Προφορική προσφώνηση	Αγιότατε
Θρησκευτική προσφώνηση	Άγιος Πατέρας
Μεταθανάτια προσφώνηση	Δ/Δ

Ο Πάπας Νικόλαος Ε΄ (κατά κόσμο Τομμάσο Παρεντουτσέλι) (15 Νοεμβρίου 1397 - 24 Μαρτίου 1455) ήταν αρχηγός στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και κυβερνήτης στα Παπικά Κράτη (6 Μαρτίου 1447 - 24 Μαρτίου 1455). Ο Πάπας Ευγένιος Δ΄ τον διόρισε Καρδινάλιο της Καθολικής εκκλησίας (1446) μετά από τα επιτυχή του ταξίδια στην Γερμανία και στην Ιταλία. Την επόμενη χρονιά πέθανε ο Ευγένιος Δ΄ και τον διαδέχθηκε ο Τομμάσο Παρεντουτσέλι, πήρε το όνομα Νικόλαος για να τιμήσει τον Νικκολό Αλμπεργκάτι. Την περίοδο που ήταν Ποντίφηκας πραγματοποιήθηκε η Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) από την Οθωμανική αυτοκρατορία και έληξε ο Εκατονταετής Πόλεμος, ανακύρηξε Σταυροφορία απέναντι στους Οθωμανούς που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Ο Νικόλαος Ε΄ πέτυχε επίσης την υποταγή του τελευταίου Αντίπαπα Φελίξ Ε΄, έληξε επίσης η Σύνοδος της Φλωρεντίας. Ως σημαντική μορφή της Ιταλικής Αναγέννησης ο Νικόλαος Ε΄ έκανε την Ρώμη επίκεντρο των γραμμάτων και των τεχνών. Τα σημαντικότερα έργα του ήταν η επέκταση των οχυρώσεων, η κατασκευή υδραγωγείων, πολλές εκκλησίες και διέταξε την κατασκευή πολλών μεγάλων μνημείων όπως η Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Ο Νικόλαος Ε΄ ήταν ο τελευταίος Πάπας που χρησιμοποίησε το όνομα "Νικόλαος".

Πρώτα χρόνια

Ο Τομμάσο Παρεντουτσέλι γεννήθηκε (15 Νοεμβρίου 1397) στην Σαρτζάνα ως γιος του φυσικού Μπαρτολομέο Παρεντουτσέλι. Η γενέτειρα του ανήκε στην Δημοκρατία της Γένοβας αλλά μόλις τρία χρόνια πριν από την γέννηση του είχε κατακτηθεί από την Φλωρεντία. Ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν μικρός, η μητέρα του Αντρεόλα Μπόσι τον έστειλε στη Φλωρεντία όπου ήρθε σ' επαφή με τους ονομαστούς ουμανιστές της σαν το Λεονάρντο Μπρούνι που του καλλιέργησαν τη φιλομάθεια για τις ανθρωπιστικές σπουδές. Αρχικά δίδαξε ιδιωτικά στις αρχοντικές οικογένειες των Στρότσι κι Αλμπίτσι. Ο Τομμάσο Παρεντουτσέλι σπούδασε Θεολογία στην Μπολόνια και την Φλωρεντία όπου έγινε και διδάκτωρ (1422). Ο επίσκοπος Νικκολό Αλμπεργκάτι τον βοήθησε να συνεχίσει τις ανώτερες σπουδές του με αποστολές στην Γερμανία, την Γαλλία και την Αγγλία. Με την μεγάλη συλλογή βιβλίων απέκτησε την φήμη του διανοούμενου. Ο Τομμάσο Παρεντουτσέλι Συμμετείχε στο Σύνοδο Φερράρας Φλωρεντίας (1438-1439), όπου γνώρισε τον κατοπινό φίλο του Βησσαρίων τον Τραπεζούντιο. Όταν πέθανε ο προστάτης του έγινε στην θέση του επίσκοπος της Μπολόνιας. O πάπας Ευγένιος Δ΄ τον έστειλε στην Φραγκφούρτη για να λύσει τις διαφορές ανάμεσα στα Παπικά κράτη και την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Πάπας της Ρώμης

Με την επιστροφή του στην Ρώμη ο Παρεντουτσέλι κέρδισε μεγάλη φήμη από τις πετυχημένες αποστολές του, τον Δεκέμβριο του 1446 πήρε τον τίτλο του Καρδιναλίου-ιερέα στον ναό της Αγίας Σουζάννας. Με τον θάνατο του πάπα Ευγένιου Δ΄ εξελέγη νέος πάπας και διάδοχος του (6 Μαρτίου 1447), πήρε το όνομα Νικόλαος για να τιμήσει τον μεγάλο δάσκαλο και ευεργέτη του Νικκολό Αλμπεργκάτι. Στα οκτώ χρόνια που κυβέρνησε τα Παπικά κράτη έκανε τεράστια άλματα στον πολιτικό, εκκλησιαστικό και επιστημονικό τομέα, επιδιόρθωσε όλα τα διπλωματικά ελαττώματα του προκατόχου του. Ο Κάρολος Ζ΄ της Γαλλίας έκλεισε μαζί του την "Συνθήκη του Λοντί" και ο Φρειδερίκος Γ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην "Διάσκεψη της Βιέννης" (17 Φεβρουαρίου 1448) αποδέχτηκε τα αποτελέσματα της Συνόδου της Φλωρεντίας χωρίς επιφυλάξεις. Την επόμενη χρονιά (7 Απριλίου 1449) πέτυχε άλλον έναν θρίαμβο αφού ο τελευταίος Αντίπαπας Φελίξ Ε΄ δήλωσε την υποταγή του και έληξε το Σχίσμα. Ο Νικόλαος Ε΄ απέκτησε ένα Ιωβηλαίο στην Ρώμη (1450), δεχόταν αμέτρητους προσκυνητές που περνούσαν από τα εδάφη του, διαδόθηκε παντού η φήμη ότι η Ρώμη ήταν παγκόσμιο πολιτιστικό κέντρο της εποχής του.

Τον Μάρτιο του 1452 έγινε στον Καθεδρικό ναό του Αγίου Πέτρου η στέψη του αυτοκράτορα Φρειδερίκου Γ΄, ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας που έγινε η στέψη του στην Ρώμη. Εισήγαγε το πνεύμα της Αναγέννησης στην Ρώμη σε τέτοιο βαθμό που την έκανε παγκόσμιο αρχιτεκτονικό, πολιτιστικό κέντρο και πρωτεύουσα του χριστιανικού κόσμου. Οι υποσχέσεις για μεγάλα αρχιτεκτονικά έργα οδήγησαν τον Λέον Μπαττίστα Αλμπέρτι να του αφιερώσει μια διατριβή. Ίδρυσε τη Βιβλιοθήκη του Βατικανού και Χρηματοδότησε μεταξύ άλλων τη μετάφραση της έμμετρης Ιλιάδας κι Οδύσσειας του Ομήρου και άλλων έργων στα Ελληνικά. Προώθησε τη μεταφορά της Παπικής Έδρας από το Λατεράνο (ανατολικό προάστιο της Ρώμης) στο Βατικανό (στα δυτικά της πόλης) όπου παραμένει έως σήμερα. Ανοικοδόμησε υδραγωγεία στα περίχωρα της Ρώμης, τα τείχη της πόλης και πολλούς καθολικούς ναούς όπως αυτόν των Αγ. Αποστόλων (Santi Apostoli) και κυρίως τον καθεδρικό του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό. Οι σύγχρονοι ιστορικοί του Νικόλαου τον επέκριναν σκληρά για τις τεράστιες δαπάνες στα αρχιτεκτονικά έργα, τις ενέκριναν με τις δαπάνες του Σολομόντα και τόνισαν τον κίνδυνο να αδειάσουν τα παπικά ταμεία.

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Παπική βούλα του Νικολάου Ε΄

Την άνοιξη του 1452 ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος ζήτησε την βοήθεια του πάπα Νικόλαου Ε΄ επειδή τον απειλούσε θανάσιμα o Οθωμανός Σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής. Ο Νικόλαος Ε΄ εξέδωσε μια παπική βούλα με την οποία καλούσε τον βασιλιά της Πορτογαλίας Αλφόνσο Ε΄ "να επιτεθεί, να κατακτήσει και να υποτάξει τους Σαρακηνούς, τους παγανιστές και όλους τους υπόλοιπους εχθρούς της χριστιανικής πίστης". Σε μια περίοδο, λιγότερο από έναν χρόνο πριν την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Οθωμανούς ο πάπας έδειχνε πρόθυμος να προχωρήσει σε Σταυροφορία απέναντι τους. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, συνέβη επί της παποσύνης του. Παρά τα γράμματα του Μεγάλου Μαγίστρου Ζαν ντε Λαστίκ των Ιωαννιτών Ιπποτών της Ρόδου αλλά και τις επικλήσεις για την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τον Έλληνα καρδινάλιο Βησσαρίωνα δεν κατάφερε να υποκινήσει της ποθούμενη σταυροφορίας σε μια διαιρεμένη Ιταλία κι Ευρώπη που μόλις έβγαινε από τον Εκατονταετή πόλεμο. Για τη στάση του αυτή τον κατηγόρησαν τόσο ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος Γ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας όσο και ο Δούκας Φίλιππος Γ΄ της Βουργουνδίας ο επιλεγόμενος Καλός. Ωστόσο μετά τη γραπτή έκκληση του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ Παλαιολόγου, έστειλε πρώτα τον καρδινάλιο ελληνικής καταγωγής Ισίδωρο που επιχείρησε χωρίς επιτυχία την εφαρμογή της Ένωσης των Εκκλησιών με τη Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία στις 12 Δεκεμβρίου 1452 και μετά έδωσε εντολή να αποπλεύσουν 10 πολεμικά πλοία από Γένοβα, Νάπολη και Βενετία, πού όμως απέπλευσαν πολύ αργά.

Πέθανε στις 24 Μαρτίου του 1455. Ένας από τους βασικούς υποψήφιους διαδοχής του στον παπικό θρόνο ήταν τότε ο παλιός του φίλος Βησσαρίων ο Τραπεζούντιος. Τελικά τον διαδέχθηκε ο Πάπας Κάλλιστος Γ΄.

Πηγές

• Cheetham, Nicolas (1983). Keeper of the Keys: A History of the Popes from St. Peter to John Paul II. Charles Scribner's Sons.
• Duffy, Eamon (1997). Saints and Sinners: A History of the Popes (2nd ed.). Yale University Press.
• Filelfo, Francesco; Robin, Diana (2009). Odes. Harvard University Press.
• Gregorovius, Ferdinand; Hamilton, Annie (1900). History of the City of Rome in the Middle Ages. Cambridge University Press.
• Hay, Denys (1995). The Italian Renaissance in its historical background. Cambridge University Press.
• Hollingsworth, Mary (1995). Patronage in Renaissance Italy: From 1400 to the Early Sixteenth Century. Johns Hopkins University Press.
• Manetti, Giannozzo (1734). Vita Nicolai V, in Rerum Italicarum scriptores, vol 3, pt.2.
• Sider, Sandra (2005). Handbook to Life in Renaissance Europe. Oxford University Press.
• Stogre, Michael (1992). That the World may Believe: The Development of Papal Social Thought on Aboriginal Rights. Médiaspaul.
• Terpstra, Gregory (1995). Lay Confraternities and Civic Religion in Renaissance Bologna. Cambridge University Press.
• "A violent evangelism", Luis N. Rivera, Luis Rivera Pagán The Synod of the North East: 31st RACIAL ETHNIC CONVOCATION (OCTOBER 5-6, 2007), Westminster John Knox Press, 1992.
• Dokumente zur Geschichte der europäischen Expansion. hrsg. von Eberhard Schmitt, München (Beck), Bd.I Die mittelalterlichen Ursprünge der europäischen Expansion, hrsg. von Charles Verlinden und E. Schmitt, München (Beck) 1986, 450 S. hier: Dok. 40, Nikolaus V. überträgt in der Bulle „Romanus pontifex“ …, S. 218–231;
• Massimo Miglio: Niccolò V. In: Massimo Bray (ed.): Enciclopedia dei Papi. Volume 2: Niccolò I, santo, Sisto IV. Istituto della Enciclopedia Italiana, Rome 2000.