Οξιτανία

Οξιτανία
Σημαία
Χώρα	Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία και Μονακό
Πρωτεύουσα	Τουλούζη
Έκταση	198.113 km²
Πληθυσμός	16.922.045
Γεωγραφικές συντεταγμένες	44°18′0″N 2°52′41″E
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Η Οξιτανία (οξιτανικά: Occitània, ΔΦΑ: [uksiˈtanjɔ], [ukʃiˈtanjɔ], [usiˈtanjɔ], [uksiˈtanja] or [utsiˈtanjɔ]), γνωστή και ως País d’Òc, «χώρα του Οκ», είναι η ιστορική περιοχή στη νότια Ευρώπη όπου παραδοσιακά ομιλούταν η οξιτανική γλώσσα και όπου σήμερα συνεχίζει να ομιλείται κυρίως ως δεύτερη, προφορική γλώσσα. Αυτή η πολιτισμική περιοχή συμπεριλαμβάνει σχεδόν το νότιο μισό της Γαλλίας, το Μονακό και μικρά κομμάτια της Ιταλίας (Οξιτανική Κοιλάδα, Γκουάρντια Πιεμοντέζε) και της Ισπανίας (Κοιλάδα του Αράν). Η Οξιτανία αναγνωρίστηκε ως πολιτισμικά και γλωσσικά διακριτή περιοχή ήδη από τα χρόνια του Μεσαίωνα αν και ποτέ δεν έχει γίνει μέρος καμίας νομικής μα ούτε και πολιτικής οντότητας με αυτό το όνομα.

Όνομα

Η λέξη 'oc' (που γράφεται και ως 'òc' λόγω της ανοικτής προφοράς του [o] ως [ɔ]) είναι η πιο συνηθισμένη μορφή καταφατικού μορίου που απαντάται στις ρωμανικές διαλέκτους της περιοχής. Από την άλλη, οι παράγωγοί του όροι Occitania και Occitania lingua («Οξιτανική γλώσσα») εμφανίζονται σε κείμενα στα λατινικά από τα μέσα του 13ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 14ου. Υπάρχουν επίσης κείμενα με έμμεσες αναφορές στην περιοχή ως Patria Lenguae Occitanae, «η χώρα της Οξιτανικής γλώσσας». Η σύγχυση μεταξύ του καταφατικού μορίου òc και της Aquitània χρεώνεται σε κάποιον Γάλλο καλόγερο που συγχώνευσε, αδικαιολόγητα, τις δύο λέξεις.

Το μεγαλύτερο κομμάτι της Οξιτανίας ήταν γνωστό ως Aquitania (Ακιτανία) κάτω από τη Ρωμαϊκή εξουσία (μετά το 355 π.Χ.) και αποτελούσε μέρος των Επτά Επαρχιών που συμπεριελάμβαναν και μια διευρυμένη Προβηγκία, ενώ αντίθετα οι βόρειες επαρχίες της σημερινής Γαλλίας αποκαλούντο Gallia (Γαλατία). Κατά τα μεσαιωνική περίοδο χρησιμοποιείτο επίσης το όνομα Gallia Aquitanica ή Aquitania, που συμπεριελάμβανε τη Λιμουζέν, την Ωβέρνη, το Λανγκντόκ, τη Γασκώνη και την Προβηγκία μέχρι τις αρχές του 7ου αιώνα). Το ιστορικό Δουκάτο της Ακουιτανίας δεν πρέπει να συγχέεται με το σύγχρονο γαλλικό διαμέρισμα της Ακουιτανίας (Aquitaine).

Γεωγραφία

Η Οξιτανία περιλαμβάνει τις εξής γεωγραφικές περιοχές:

• Το νότιο μισό της Γαλλίας: Προβηγκία, Ντρομ-Βιβαρέ, Ωβέρνη, Λιμουζέν, Γκιγιέν, Γασκώνη, νότια Δελφινία και Λαγκντόκ. Η Γαλλική γλώσσα είναι πλέον η κυρίαρχη γλώσσα της περιοχής και η μόνη επίσημη καθώς η Οξιτανική δεν χαίρει καμίας απολύτως επίσημης αναγνώρισης.
• Οι οξιτανικές Κοιλάδες των Ιταλικών Άλπεων, όπου η οξιτανική γλώσσα αναγνωρίστηκε επίσημα το 1999. Αυτές είναι δεκατέσσερις κοιλάδες του Πεδεμόντιου στις επαρχίες του Τορίνου και του Κούνεο, μερικές σκόρπιες ορεινές κοινότητες στη Λιγουρία, επαρχία της Ιμπέρια, και μία κοινότητα (η Γκουάρντια Πιεμοντέζε) στην περιοχή της Καλαβρίας, επαρχία της Κοζέντσα.
• Η Κοιλάδα του Αράν στα Πυρηναία της Καταλωνίας όπου η Οξιτανική χαίρει επίσημης αναγνώρισης από το 1990, καθεστώς που εντάσσεται στη μερική αυτονομία της Κοιλάδας, επιβεβαιωμένο και από το Καθεστώς Αυξημένης Αυτονομίας (Εστατούτ) της Καταλωνίας του 2006.
• Το Πριγκιπάτο του Μονακό, όπου πέραν της μονεγασκικής, παραδοσιακά ομιλείται και η οξιτανική.

Γλώσσα

Σήμερα περίπου μισό εκατομμύριο κατοίκων, από τα 16 συνολικά, της περιοχής γνωρίζει πολύ καλά τα Οξιτανικά αν και οι πιο συνηθισμένες γλώσσες που χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή περιοχή της Οξιτανίας είναι τα Γαλλικά, τα Ιταλικά, τα Καταλανικά και τα Ισπανικά. Από το 2006 η Οξιτανική γλώσσα ανακηρύχτηκε μίας από τις τρεις επίσημες γλώσσες της Καταλονίας, στην οποία εντάσσεται η οξιτανική περιοχή της Κοιλάδας του Αράν, όπου η οξιτανική διάλεκτος, γνωστή ως Αρανικά, έχαιραν επίσημης αναγνώρισης ήδη από το 1990.

Η Οξιτανική γλώσσα αυτή καθεαυτή χωρίζεται σε έξι διαφορετικές κατά τόπους παραλλαγές που ταυτίζονται χονδρικά με τη γεωγραφική διαίρεση της ιστορικής περιοχής της Οξιτανίας. Υφίστανται επομένως η προβηγκιανική (Provençal, που συμπεριλαμβάνει και την παραλλαγή της Νίκαιας που παίρνει το όνομα Niçard), η βιβαροαλπένκ (Vivaroalpenc), η παραλλαγή της Ωβέρνης (Auvernhat), της Λεμουζίν (Lemosin), της Γασκώνης (Gascon, που περιλαμβάνει και την παραλλαγή του Μπεάρν) και η παραλλαγή του Λανγκντόκ (Lengadocian). Η πρότυπη Οξιτανική είναι μια σύνθεση όλων αυτών που ανέχεται και σέβεται τις τοπικές διαφοροποιήσεις.

Αντίστοιχα θα έπρεπε να υπογραμμισθεί η στενή σχέση της οξιτανικής με την καταλανική γλώσσα, που αποτελεί μέρος της ευρύτερης πολιτισμικής και ιστορικής συγγένειας μεταξύ Οξιτανίας και Καταλονίας.

Ιστορία

Τα πρώτα γραπτά κείμενα στην οξιτανική εμφανίστηκαν τον 10ο αιώνα. Ωστόσο, όπως προκύπτει από τοπωνύμια και επηρεασμένες από τα οξιτανικά λέξεις που αποτυπώθηκαν σε λατινικά χειρόγραφα, οι οξιτανικές προφορικές διάλεκτοι προέκυψαν από τη λαϊκή λατινική γλώσσα της περιοχής ήδη από τον 8ο αιώνα.

Μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τη διάσπαση της ρωμαϊκής επαρχιακής διοίκησης, οι ρωμαϊκές Επτά Επαρχίες της Οξιτανίας επαναενώθηκαν κάτω από την εξουσία τόσο των Βησιγότθων όσο και διαφόρων Μεροβίγγειωνκαι Καρολίγγειων ηγεμόνων. Με τη διαίρεση της Φραγκικής Αυτοκρατορίας το 805 από τον Καρλομάγνο σε τρία αυτόνομα κομμάτια προέκυψε, δίπλα στη Φραγκογερμανική και την Ιταλική πλευρά, και μία κατεξοχήν Οξιτανική με την ενσωμάτωση της Προβηγκίας και της Ακουιτανίας. Ωστόσο στην πορεία η επικράτεια αυτή διασπάστηκε σταδιακά σε διάφορες κομητείες, δουκάτα και βασίλεια, περιτειχισμένες πόλεις-κράτη κι επισκοπές. Από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα η Οξιτανία δεν ξαναενώθηκε ποτέ πολιτικά, παρότι η κοινή οξιτανική κουλτούρα ξεπερνούσε εύκολα τα συνεχώς μεταβαλλόμενα σύνορα.

Από τον 9ο μέχρι τον 13ο αιώνα διάφορες σχετικά ισχυρές πλευρές διεκδίκησαν τον έλεγχό της, από τους Δούκες της Ακουϊτανίας, τους κόμητες της Φουά, της Τουλούζης και της Βαρκελώνης ως τους Βασιλείς της Αραγωνίας και της Γαλλίας.

Η οξιτανική κουλτούρα έζησε το απόγειο της κατά τον 12ο και 13ο αιώνα, όντας η πατρίδα του τροβαδουρικού κινήματος, πολύ αγαπητού στις μεσαιωνικές βασιλικές αυλές, γεγονός που μετέφερε την οξιτανική γλώσσα από άκρη σε άκρη της μεσαιωνικής Δυτικής Ευρώπης. Γλώσσες όπως η καταλανική, θα αργούσαν αρκετά να απαλλαχθούν από τις οξιτανικές (κυρίως προβηγκιανικές) επιρροές ενώ η ερωτική λογοτεχνία και λυρική θα έφερε τα στίγματα της οξιτανικής μέχρι τα τέλη του Μεσαίωνα.

Από τα μέσα του 13ου αιώνα και μέχρι τον 17ο αιώνα θα είναι πλέον οι Γάλλοι βασιλείς αυτοί που θα αναλάβουν τον ρόλο του κύριου πολιτικού, στρατιωτικού και πολιτισμικού παράγοντα της περιοχής. Η στρατιωτική κατάκτηση, αρχικά με την εξουδετέρωση της καταλανο-αραγονικής επιρροής επί Ιακώβου Α΄, με τη συνθήκη του Μυρέτ και την ενσωμάτωση της κομητείας της Τουλούζης μετά την παύση του οίκου της, και τη συμμετοχή των Γάλλων στη σταυροφορία εναντίον των Καθαρών, έφερε σταδιακά την Οξιτανία υπό σχεδόν πλήρη γαλλική εξουσία.

Η Συνθήκη των Πυρηναίων του 1667 παρέδωσε στο Γαλλικό Βασίλειο τα τελευταία κομμάτια του πρώην στέμματος της Αραγώνας στη Γαλλία (τις παραδοσιακά καταλανόφωνες περιοχές του Ρουσιγιόν και της Βόρειας Σερδάνια) αν και καταχώρησε την Κοιλάδα του Αράν στο Ισπανικό Στέμμα. Ήταν μια εποχή που ακόμη η οξιτανική κουλτούρα και ταυτότητα επιβίωνε σε πλήρη αντίθεση με τη γαλλική, παρόλη τη γενική συγκεντρωτική πολιτική των Γάλλων βασιλέων να επιβάλουν τα γαλλικά ως γλώσσα της διοίκησης και γραφειοκρατίας (διάταγμα του Φραγκίσκου Α’ το 1539). Ο Ζαν Ρασίν αποτύπωσε αυτήν την πραγματικότητα σε μια χαρακτηριστική περιγραφή της επιβίωσης της οξιτανικής ταυτότητας όταν κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στο Ουζέ (Uzès) ανέφερε: «Γαλλία γι’ αυτούς εδώ είναι μόνο η γη που βρίσκεται πέραν του Λίγηρα, και τη θεωρούν ξένη χώρα».

Το 1789, οι επαναστατικές επιτροπές προσπάθησαν να επανασυστήσουν την αυτονομία των περιοχών του γαλλικού νότου και την επίσημη χρήση των οξιτανικών αλλά η ιακωβινιστική πλευρά τους εξουδετέρωσε.

Δίγλωσσος οδοδείκτης στην Τουλούζη

Μια σχετική αναγέννηση των οξιτανικών γραμμάτων επήλθε στον 19ο αιώνα, με τον Φρεντερίκ Μιστράλ, βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας του 1904. Ωστόσο μετά από το 1881 τα παιδιά που στο σχολείο μιλούσαν οξιτανικά τιμωρούνταν, σύμφωνα με συμβουλές του Υπουργού Παιδείας Ζυλ Φερί. Τέτοιες πολιτικές οδήγησαν στην περιθωριοποίηση της γλώσσας, γνωστής ως la vergonha («η ντροπή») που είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή υποχώρηση της οξιτανικής κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα (που στις αρχές του αιώνα ομιλούταν από ολόκληρο τον πληθυσμό) και που χειροτέρευσε με τον αποκλεισμό της οξιτανικής από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.

Σήμερα

Σύμφωνα με την απογραφή του 1999, από τα 16 εκατομμύρια κατοίκων της παραδοσιακής περιοχής της Οξιτανίας, περίπου 610.000 άτομα δήλωσαν φυσικοί ομιλητές της γλώσσας με άλλο ένα εκατομμύριο να δηλώνει μια κάποια γνώση της. Κατά πλειοψηφία οι φυσικοί ομιλητές των οξιτανικών είναι ηλικιωμένοι. Οι δύο κύριοι σχετικοί θεσμοί είναι Ινστιτούτο Οξιτανικών Σπουδών (Institut d'Estudis Occitans), που ιδρύθηκε το 1945, και το Συμβούλιο της Οξιτανικής Γλώσσας (Conselh de la Lenga Occitana), που λειτουργεί από το 1996. Η γλώσσα χρησιμοποιείται σε διάφορα ήδη μουσικής, όπως το folk rock (Lou Delfin), τη ραπ (Fabulous Trobadors), το ρέγγε (Massilia Sound System) και το heavy metal, και λογοτεχνίας, όπως σε αστυνομικές ιστορίες ή επιστημονική φαντασία. Διδάσκεται κυρίως από συλλογικά σχολεία (τα calandretas) και σε μερικά πανεπιστήμια (κυρίως στην Καταλονία) ενώ έχει και μια κάποια παρουσία στο ίντερνετ.

Η παραδοσιακή σημαία της Οξιτανίας που χρησιμοποιείται σε διάφορες εκδηλώσεις της σημερινής Γαλλίας

Πολιτική

Όσον αφορά την πολιτική έκφραση της ιδέας της Οξιτανίας, κινήματα για την υπεράσπιση της οξιτανικής κουλτούρας και αυτονομίας έχουν υπάρξει από τις αρχές του 20ού αιώνα και ιδιαίτερα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά με ελάχιστο αντίκτυπο στη γαλλική κοινωνία του νότου. Χαρακτηριστικά κόμματα ή πολιτικοί σύλλογοι είναι το Οξιτανικό Κόμμα (Partit Occitan), το Κόμμα του Οξιτανικού Έθνους (Partit de la Nacion Occitana), το Anaram Au Patac, η Πρωτοβουλία για την Οξιτανία (Iniciativa Per Occitània) και το Paratge. Τα εκλογικά αποτελέσματα των κομμάτων αυτών παραδοσιακά ηταν μηδαμινά αν και στις Περιφερειακές Εκλογές του 2010 το Οξιτανικό Κόμμα εισήλθε στα Περιφερειακά Συμβούλια των διαμερισμάτων της Ακουϊτανίας, της Ωβέρνης, του Μιντί-Πυρηναίων και της Προβηγκίας-Άλπεων-Κυανής Ακτής.

Πρόσφατα έχουν υπάρξει και διάφορες κινητοποιήσεις, στην Καρκασόν (το 2005 και το 2009) και το Μπεζιέρ (το 2007) και το ετήσιο φεστιβάλ Estivada στο Ροντέ (μεταξύ 2006 και 2010).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• occitania.fr
• Radio Occitania