Шатлен

Шатлен (шатэлен, шатленка — ад фр.: châtelain — уладальнік замка; кашталян^[1])- выраб, упрыгажэнне і аксэсуар (руск.) (бел. у выглядзе ланцужка з заціскам, да якога мацуюцца ў выглядзе падвесак розныя функцыянальныя прадметы: ключы, кашалёк (руск.) (бел., кішэнны гадзіннік (руск.) (бел., нажніцы, пячаткі і гэтак далей.

Гісторыя

Шатлены насілі як мужчыны, так і жанчыны. У больш вузкім сэнсе шатлен — ланцужок для кішэннага гадзінніка з завадным ключом.

Шатлены былі вядомыя з часоў Сярэдневякоўя, але пік папулярнасці прыйшоўся на XVIII — пачатак XX стагоддзя. Шатлен XVII стагоддзя прадстаўляў сабой пояс у выглядзе ланцужка, да якога мацаваліся на некаторай адлегласці адзін ад аднаго іншыя ланцужкі для дробязяў. Як функцыянальны прадмет шатлен з’яўляўся паказчыкам статусу гаспадыні або аканомкі дома, якая валодала ўсімі ключамі і, такім чынам, усімі каштоўнасцямі.

У XVIII стагоддзі шатлены становяцца масіўнымі і багата дэкараванымі ў стылі барока або ракако. У гэты перыяд шатлен ужо не з’яўляўся поясам сам па сабе, а мацаваўся да яго ці да адзення як самастойны аксэсуар. Каштоўныя шатлены вырабляліся з золата і ўпрыгожваліся эмаллю. У XVIII стагоддзі галоўным элементам, як правіла, быў etui — спецыяльны футляр для невялікіх інструментаў. Частым элементам жаночых шатленаў з’яўляецца спецыяльны кручок для шнуроўкі сукенак і гарсэтаў.

Адраджэнне папулярнасці шатлена адбылося ў другой палове XIX стагоддзя — дамы насілі на шатлене маленькія вышытыя кашалькі, а мужчыны — кішэнныя гадзіннікі і бірулькі (руск.) (бел.. Служанкі і аканомкі па-ранейшаму насілі на шатленах функцыянальныя дробязі: швейныя прыналежнасці, ключы і гэтак далей.

У Віктарыянскай Англіі існавала разнавіднасць шатлена — трымальнік спадніц (англ.) (бел., які ўяўляў сабой заціск на ланцужку, які прыўздымаў і ўтрымліваў спадніцу па меры неабходнасці. Гэты аксэсуар быў у модзе ў 1870-1890-я гады.

Прыклады шатленаў
Шатлен-футляр etui і два больш дробных кантэйнеры, верагодна, для асвяжальных цукерак. Англія, 1765-1775 гады. Музей Вікторыі і Альберта^[2]
Залаты шатлен з гадзінамі і завадным ключыкам. Англія, каля 1775 года
Шатлен-гадзіннік, ключык, друк з горнага крышталя. Францыя, XVIII стагоддзе. Мастацкі музей Уолтэрса
Эмалевы шатлен з пяццю ланцужкамі. Францыя, другая палова XVIII стагоддзя. Музей Халвілаў
Малюнак шатлена з гадзіннікам, 1875 год
Сумачка на ланцужку з мацаваннем, ЗША, 1889 год