Выбарг

Горад Выбарг руск.: Выборг Герб Сцяг Краіна Расія Рэгіён Ленінградская вобласць Каардынаты 60°42′33″ пн. ш. 28°44′39″ у. д. Заснаваны 1293 Горад з 1403 Плошча 159,4 км² Вышыня цэнтра 3 м Насельніцтва ▲ 77 791 чалавек (2010) Шчыльнасць 483 чал./км² Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код 81378 Паштовыя індэксы 188800-188811 Аўтамабільны код 47 Афіцыйны сайт city.vbg.ru Выбарг на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вы́барг (руск.: Выборг, фінск.: Viipuri, шведск.: Viborg, ням.: Wiborg) — горад (з 1403 года) ў Расіі, адміністрацыйны цэнтр Выбаргскага муніцыпальнага раёна Ленінградскай вобласці. Горад знаходзіцца на беразе Выбаргскага заліва.

Колькасць насельніцтва — 80896 чал. (2013), плошча — 160,847 км², другі паводле насельніцтва горад Ленінградскай вобласці (пасля Гатчыны). Да 1940 года гэта быў другім па велічыні горадам Фінляндыі. Сярод славутасцяў — Выбаргскі замак, бібліятэка Алвара Аалта, парк Манрэпо. Усяго ў Выбарзе знаходзіцца больш 300 розных помнікаў: архітэктурных, гістарычных, скульптурных, археалагічных, садова-паркавага мастацтва.

Гісторыя

У 1293 падчас аднаго з крыжовых паходаў у зямлю, населеную карэламі, па рашэнні рэгента шведскага караля Торгільса Кнутсана на Замкавым востраве заснаваны магутны замак, які атрымаў назву Выбарг, ён заставаўся непрыступным да 1710 года. Наўгародская рэспубліка ў 1294 асадзіла Выбарг, але ўзяць яго не змагла. Беспаспяховым быў і ваенны паход супраць шведаў ў 1322 годзе.

У 1403 годзе горад-крэпасць Выбарг быў ураўнаваны ў статусе горада з горадам Упсала: шведскі кароль Эрык Памеранскі дараваў яму роўныя гарадскія прывілеі, у тым ліку і гандлёвыя, дзякуючы якім горад хутка ператварыўся ў буйны гандлёвы цэнтр. Горад часта наведвалі нямецкія купцы з гарадоў ганзейскага гандлёвага саюза. Выбарг стаў цэнтрам лена.

На першую палову 1918 прыпадаюць пераломныя падзеі ў лёсе горада — пасля абвяшчэння незалежнасці, у студзені 1918 года ў Фінляндыі пачалася грамадзянская вайна, і Выбарг стаў адным з галоўных цэнтраў чырвоных фінаў. 29 красавіка апошнія чырвоныя атрады паўсюдна былі разбітыя.

У незалежнай Фінляндыі Выбарг захаваў свой статус другога гарады краіны і цэнтра культурнага і грамадскага жыцця Усходняй Фінляндыі. Тут функцыянавалі філіялы ўсіх буйных фінскіх партый: сацыял-дэмакратычнай, Аграрнага саюза і іншых. Горад з’яўляўся адным з найважнейшых гандлёвых і транспартных цэнтраў краіны. Працавала мноства адукацыйных, культурных, спартыўных устаноў, дзейнічала вялікая колькасць храмаў і консульстваў.

У 1929 годзе гарадскі архітэктар Ота-Івары Меўрман распрацаваў горадабудаўнічы план Вялікага Выбарга, асноўныя ідэі якога рэалізоўваліся да 1970-х гадоў. У Выбарзе былі пабудаваны шматлікія важныя грамадскія будынкі: мастацкі музей і школа (1930 год), акруговы архіў (1933 год), новая гарадская бібліятэка (1935). Да 1930-х гадоў цэнтр дзелавога жыцця горада перамясціўся з раёна Лінойтус (тэрыторыя былой Выбаргскай крэпасці) у раёны Салакалахты і Рэпала, бліжэй да чыгуначнага вакзала.

Клімат

Клімат горада марскі з пераходам да кантынентальнага. Зіма ўмерана мяккая, лета ўмерана цёплае, што для такой геаграфічнай шыраты тлумачыцца уплывам Гальфстрыму. Пры гэтым максімальная тэмпература, зарэгістраваная ў Выбарзе, складае 34,6 °C, а мінімальная −38 °C.

У цэлым клімат Выбарга больш халодны, чым клімат размешчанага на больш нізкай шыраце Санкт-Пецярбурга, а самы халодны месяц — люты. Сярэднегадавая тэмпература 4,8 °C (для Пецярбурга 5,8 °C).

Ападкаў выпадае больш летам, восенню і зімой, істотна менш — вясной. Гадавая колькасць ападкаў 677 мм, у зімовы перыяд выпадаюць пераважна ў выглядзе снегу. Сярэднегадавая адносная вільготнасць паветра — 80 %. Пераважаюць паўночна-заходнія вятры. Сярэднегадавая хуткасць ветру — 3,4 м/с.

Увесну і ўлетку назіраецца з’ява белых начэй, пры максімальнай даўгаце дня 19 гадз. 10 хв., а мінімальнай — 5 гадз. 38 хв. Колькасць гадзін сонечнага ззяння — 1530 у год. У сярэднім дзённая інсаляцыя на гарызантальнай паверхні складае 2,79 кВт/м².

Прамысловасць

Порт на Фінскім заліве. Чыгуначны вузел. Машынабудаванне і металаапрацоўка (рыбаапрацоўчае абсталяванне, суднабудаванне, электраінструмент), лёгкая, харчовая прамысловасць. Кліматычны курорт. Цэнтр міжнароднага турызму. Найбуйнейшыя прадпрыемствы:

• ААТ «Выбарскі суднабудаўнічы завод» — спецыялізуецца на будаўніцтве марскіх платформаў для асваення шэльфавых запасаў, суднаў малога і сярэдняга танажу;
• ТАА «Кіруючая кампанія „Горнае кіраванне“ ВА „Адраджэнне“» — здабыча і вытворчасць гранітных вырабаў;
• ЗАТ «Выбаргскае кар’ераўпраўленне» — спецыялізуецца на вытворчасці інертных будаўнічых матэрыялаў;
• ТАА «Порт Выбаргскі» — спецыялізуецца, у асноўным, на накатных грузах;
• ТАА «Роквул-поўнач» — вытворчасць ізаляцыйных матэрыялаў;
• ТАА «Хелкама Форст Вііпуры» — вытворчасць халадзільнікаў.

Транспарт

Выбаргскі аўтобус

У горадзе дзейнічаюць 12 гарадскіх аўтобусных маршрутаў. У 2009 годзе яны перавезлі амаль 2,7 млн чалавек; пасажыраабарот склаў каля 8.500.000 пас/км. Прыгарадныя і міжгароднія аўтобусы адпраўляюцца з Выбаргскага аўтавакзала па ўсім Выбаргскім раёне, на Санкт — Пецярбург. Ёсць некалькі транзітных маршрутаў у Фінляндыю. Аўтобусы паведамленнем Выбарг — Санкт-Пецярбург прыходзяць да аўтастанцыі «Парнас» у аднайменнай станцыі метро і «Паўночная» (станцыя метро Дзявяткіна), кошт праезду складае 210 рублёў.

З 1912 года ў Выбарзе дзейнічала трамвайная сетка, праца якой спынялася толькі падчас ваенных дзеянняў у 1940, 1941 і 1944 гадах. Пасля ўваходжання Выбарга ў склад СССР трамвай працягваў дзейнічаць, але ў 1957 быў прызнаны стратным і зачынены.

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1812 па 2024 Год Колькасць 1812 2 893 1841 4 737 1850 8 618 1870 13 466 1897 23 500 1900 36 800 1924 51 480 1939 74 403 1940 38 000 1944 30 000 1945 2 500 1946 16 414 Год Колькасць 1950 35 000 1959 51 088 1962 57 000 1967 65 000 1970 65 188 1973 68 000 1976 71 000 1979 75 573 1982 78 000 1986 81 000 1987 81 000 1989 80 924 Год Колькасць 1992 80 900 1996 81 200 2000 79 800 2001 79 300 2002 79 224 2003 79 200 2005 78 500 2006 77 900 2008 77 595 2009 77 569 2010 79 962 2011 80 075 Год Колькасць 2012 80 653 2013 80 896 2014 80 265 2015 79 897 2016 79 350 2017 78 457 2018 77 400 2019 76 389 2020 75 355 2021 72 530 2023 71 772 2024 71 279

Культура

Краязнаўчы музей.

Гарады-пабрацімы

•  Jiaxing^[d], Кітай
•  Rechitsa^[d], Расія
•  Іматра, Фінляндыя
•  Будзё, Нарвегія
•  Грайфсвальд, Германія
•  Лапеэнранта, Фінляндыя
•  Рамла^[d], Ізраіль
•  Стэрлінг, Вялікабрытанія
•  Хаміна, Фінляндыя
•  Чанчжоу^[d], Кітай

Вядомыя асобы

• Эліна Асунта (1913—2011) — фінская мастачка.
• Юліус Крон (1835—1888) — фінскі фалькларыст, паэт, перакладчык.
• Канстанцін Канстанцінавіч Маркаў (1905—1980) — савецкі геолаг, геамарфолаг, доктар геаграфічных навук, акадэмік АН СССР.
• Маса Ніемі (1914—1960) — фінскі акцёр.
• Аляксандр Сакселін (1899—1959) — фінскі балетмайстар.
• Вейка Хухтанен (1919—1976) — фінскі гімнаст.
• Эра Ярнефельт (1863—1967) — фінскі мастак.

Гл. таксама

• Касцёл Святога Гіяцынта, Выбарг

Літаратура

• Выбарг // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).