Qaraquyruq gəlincik

Qaraquyruq gəlincik
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Sinif: Məməlilər Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Trechnotheria Klad: Cladotheria Klad: Prototribosphenida Klad: Zatheria Klad: Tribosphenida Yarımsinif: Vəhşi heyvanlar Klad: Euteriyalar İnfrasinif: Plasentalılar Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Lavrazioterilər Klad: Scrotifera Qranddəstə: Ferungulata Mirdəstə: Ferae Klad: Pan-Carnivora Klad: Carnivoramorpha Klad: Yırtıcıkimilər Dəstə: Yırtıcılar Yarımdəstə: İtkimilər İnfradəstə: Arctoidea Fəsiləüstü: Musteloidea Fəsilə: Dələlər Yarımfəsilə: Dələlər Cins: Gəlincik ???: Qaraquyruq gəlincik
Beynəlxalq elmi adı
Mustela erminea L., 1758[…]
Şəkil axtarışı ITIS   180555 NCBI   36723 EOL   328587 FW   48848

Qaraquyruq gəlincik və ya Qaqum (lat. Mustela erminea) — dələkimilər fəsiləsinə, Gəlincik cinsinə aid və Azərbaycanda nəsli kəsilmək üzrə olan heyvan növü.

Təsviri

Ölçüləri xırdadır: erkəklərin çəkisi 104 - 150 qr, dişilərinki 50 - 280 qr, bədənin uzuznluğu uyğun olaraq 20 - 40 və 17 - 27, quyruq 6.5 - 12 və 5.5 - 10.5 qulaq 1.5 - 2.4 və 1.4 - 2.3 sm-dir. Ölçülərində cinsi dimorfizm aşkar görünür. Bədəni uzunsov formalı və qısa ayaqlar üzərindədir. Xarici görünüşcə oxşar olan gəlincikdən daha iri ölçüləri, uzun quyruğu və ucunun qara olması ilə fərqlənir. Baş qısadır, girdə qulaq seyvanları vardır. Qışda xəzi sıxdır və qatı ağ rəngdədir (bəzən qarın hissəsi sarımtıl olur), yayda bəzən bədənin üst hissəsi qəhvəyi alt hissəsi ağ olur. Caynaqlar açıq rəngli və itidir. Qafqazda xırda ölçüləri və yay xəzinin kərpici-qəhvəyi rəngi ilə fərqlənən M. (M.) e. teberdina Kornejev, 1941 yarımnövü yayılmışdır.

Yayılması

Geniş arealı Şimali Amerika, Avrasiya, Qafqaz, Mərkəzi Asiya, Saxalin, Kuril adalarını əhatə edir. Müxtəlif landşaftlarda məskunlaşır, suətrafı biotoplara üstünlük verir. Qafqazda d.s.-dən 3500 m-dək hündürlükdə alp çəmənliklərində yaşayır. Azərbaycanda ilk dəfə dəqiq olaraq İsmayıllı rayonunun Göyçay çayının mənbələrində (d.s.-dən 2760 m hündürlükdən, 41°01’ şimal enliyi, 48°10’ şərq uzunluğunda) tapılmışdır. Bu hündürlükdə alp çəmənləri daşlı-kəsəkli qayalıqlarla qarışır, bunların arasında bir neçə fərd qeydə alınmışdır. Daha sonra 13.08.2008-ci il tarixdə d.s. 3500–3600 m yüksəklikdə Bazaryurd dağının (Bazardüzü dağı ilə üzbəüz) ətəyində, Taxtayaylaq-qırxbulaq deyilən ərazidə daşlı-qayalı sahədə AMEA Zoologiya İnstitutunun əməkdaşları tərəfindən təkrar müşahidə olunmuş və fotoşəkilləri çəkilmişdir.

Həyat tərzi

Sığınacaqlarını gəmiricilərin yuvalarında, ağac kökləri altında, koğuşlarda, qaya çatlarında, çılçırpı komalarında qururlar. Əsasən gecələr və toranlıqda aktivdirlər. Dişi və erkəklər ayrı yaşayırlar. Fərdi sahələri yem ehtiyatından asılı olaraq 10 ha-dan 200 ha-dək dəyişir. Əsasən siçanabənzər gəmiricilər, xırda quşlar, yayda cücülər və giləmeyvələrlə də qidalanır. Yem ehtiyatı toplayır. Poliqamdırlar. Kürsək apreldən avqustadək uzanır. Baladoğma aprel-mayda olur. 1-2 dən 11-18-ə qədər (çox vaxt 6-8) bala doğulur. Dişilər 11-14 aydan sonra cinsi yetkinliyə çatır, amma həyatlarının 17-ci günündən onlarda kürsək başlayır və onlar yetkin erkək tərəfindən basıla bilir (bu məməlilər arasında unikal haldır). Erkəklər isə 1 yaşlarında cinsi yetkinliyə çatır.Sayı məlum deyildir.

Azalma səbəbi

Az tədqiq edildiyinə görə dəqiq məlum deyildir, amma yaylaqların həddindən artıq otarılması nəticəsində dağ ekosistemlərinin deqradasiya etməsi yaşayış yerlərinin və biotoplarının dağıdılmasına səbəb olur.

Tətbiq olunmuş və lazımi mühafizə tədbirləri: məlum olan yaşayış yerləri Şahdağ Milli Parkı hüdudlarında mühafizə olunur, - Yay otlaqlarında normadan artıq mal-qaranın otarılmasını qadağan etmək, - Növün müasir metodlarla genişmiqyaslı tədqiqatını və monitoringini aparmaq.

Mənbə

• AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QIRMIZI KİTABI FAUNA, II NƏŞR. 208səh, Qaraquyruq gəlincik. (2013)