Gaan na inhoud

Kuns

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Hierdie artikel handel oor die algemene begrip van kuns. Vir die groep kreatiewe vakgebiede, sien Die kunste.
Anne Vallayer-Coster: 'Die bykomstighede van skilderkuns, beeldhoukuns en argitektuur'. 1769, olieverf op doek.

Kuns is die uiteenlopende terrein van menslike kreatiewe aktiwiteite en die gevolg of resultaat van daardie aktiwiteite.[1] Sedert die verligting in die 17de eeu word met kuns bedoel, die skone kunste, en word dit rofweg onderverdeel in:[2]

Tot met die 17de eeu is met kuns bedoel enige bedrewenheid of meesterskap, en daar is nie onderskeid getref tussen kunshandewerk of wetenskappe nie. In die moderne era word die skone kunste, waar estetiese oorwegings van groter belang is, onderskei van aangeleerde vaardighede in die algemeen, en die sierkuns of toegepaste kuns.

Kuns is al gekarakteriseer in terme van mimesis, uitdrukking, kommunikasie van emosie of ander waardes. Tydens die Romantiese era, is kuns gesien as 'n "spesiale fakulteit van die menslike verstand wat geklassifiseer kan word saam met godsdiens en wetenskap.[3] Ofskoon die definisie van wát kuns behels betwis word[4][5][6] en met verloop van tyd al verander het, vermeld algemene beskrywings die idee van menslike toedoen[7] en skepping deur verbeeldingskrag en tegniese vaardigheid.[8]

Die aard van kuns en verwante begrippe soos kreatiwiteit en vertolking word verken in 'n vertakking van filosofie genaamd estetika.[9]

Kreatiewe kuns en die skone kunste

[wysig | wysig bron]
Kunswerke kan stories vertel of net 'n estetiese waarheid of gevoel weergee. Panorama van 'n gedeelte van 'n Duisend Li se berge en riviere, 'n 12de-eeuse skildery deur Song-dinastie kunstenaar Wang Ximeng.
Kunswerke kan stories vertel of net 'n estetiese waarheid of gevoel weergee. Panorama van 'n gedeelte van 'n Duisend Li se berge en riviere, 'n 12de-eeuse skildery deur Song-dinastie kunstenaar Wang Ximeng.

Volgens 'n breë definisie van kuns,[8] bestaan artistieke werke al amper so lank soos die mensdom self: van vroeë prehistoriese kuns tot kontemporêre kuns; hoe dit ook al sy, beperk sommige teorieë die konsep tot moderne Westerse samelewings.[10] Die eerste en ruimer betekenis van die woord kuns is die een wat naaste gebly het aan die ouer Germaanse betekenis, en breedweg vertaal kan word as "vaardigheid","kennis","wysheid" of "handewerk." 'n Paar voorbeelde waar die betekenis in hierdie breër betekenis voorkom sluit in kunsmatig, kunsgreep, medisinale kuns, en krygskuns. Hoewel daar heelwat ander alledaagse gebruike vir die woord is, is alles op 'n manier verwant aan die woord se etimologie. Die woord "kunst" is afgelei van die Nederlandse werkwoord "kunnen" wat in Afrikaans "kan" geword het. Dit dra die betekenis van die vermoë en kennis om iets te doen.[11]

20ste-eeuse Rwandese bottel. Kunswerke kan funksioneel wees, addisioneel tot die dekoratiewe waarde.

Volgens Middeleeuse filosofie, was John Chrysostom van mening dat "die woord kuns net toepaslik moet wees op dit wat na middele en steunpilare van die lewe toe bydra en lewer." Thomas Aquinas, betreffende die verfraaiing van vroue, lewer 'n etiese regverdiging oor hoekom: "In die geval van kuns wat gerig is op die maak van goedere wat mans nie sonder sonde kan gebruik nie, volg dit dat die vakmanne sondig in die skep van sulke dinge, aangesien hulle ander direk van die geleentheid voorsien om te sondig; byvoorbeeld as 'n man afgodsbeeldjies maak of enige iets wat betrekking het op afgodiese aanbidding. Maar, in die geval van kuns waarvan die produkte vir òf goed òf sleg aangewend kan word, soos swaarde, pyle ensovoorts, is die beoefening daarvan nie sonde nie. Slegs dit kan kuns genoem word."[12] Aquinas was van mening dat kuns niks anders is nie as "die regte rede rondom sekere werke wat gemaak moet word," en dit is aanbevelenswaardig, nie vir die wil waarmee die vakman 'n werk lewer nie, "maar vir die kwaliteit van die werk. Kuns, daarom eintlik gesê, is 'n werksgewoonte." Aristoteles en Aquinas onderskei dit van die verwante gewoonte van verstandigheid.[13]

Die tweede en mees onlangse begrip van die woord kuns is as 'n verkorting vir skeppende kuns of skone kunste en het in die vroeg 17de eeu ontstaan.[14] Skone kunste beteken dat 'n vaardigheid gebruik word om 'n kunstenaar se kreatiwiteit uit te druk, of tot 'n gehoor se estetiese ontvanklikheid te spreek, of om die gehoor se aandag te lei na die oorweging van die skoner dinge.

Die woord kuns kan na verskeie dinge verwys: 'n studie van skeppende vaardigheid, 'n proses in die gebruik van skeppende vaardigheid, 'n produk van skeppende vaardigheid, of die gehoor se ondervinding met die skeppende vaardigheid. Die skeppende kuns (kuns as dissipline) is 'n versameling van dissiplines wat kunswerke (kuns as objekte) lewer, genoodsaak deur 'n persoonlike dryfveer (kuns as aktiwiteit), 'n boodskap, stemming of simboliek oordra aan die besigtiger vir interpretasie (kuns as belewenis). Kuns is 'n verskynsel wat 'n indiwidu se gedagtes, emosies, oortuiginge of idees stimuleer deur die sintuie. Kunswerke kan uitsluitlik geskep word vir hierdie doel, of geïnterpreteer word op grond van beelde en voorwerpe. Hoewel die toepassing van wetenskaplike kennis, vaardigheid verg en uitvloei op die "skep" van iets nuuts, dit slegs wetenskap verteenwoordig en nie as kuns gekategoriseer word nie.

Dikwels, indien die bedrewenheid in 'n algemene of praktiese manier aangewend word, sal mense dit as handewerk beskou eerder as kuns. Net so, as die vaardigheid gebruik word in 'n kommersiële of industriële manier, kan dit as handelskuns in stede van skone kuns gesien word. Aan die ander kant, word bedrewenheid en ontwerp soms as toegepaste kuns beskou. Sommige volgelinge van kuns argumenteer dat die verskil tussen skone kunste en toegepaste kuns meer te doen het met die waardebeoordeling gemaak oor die kunswerk, as enige duidelike definisieverskil.[15] Nogtans het selfs skone kunste doelwitte buite suiwere kreatiwiteit en uitdrukking van innerlike gevoelens. Die doel van kunswerke kan wees om idees te kommunikeer, soos met polities-, spiritueel- of filosofiesgemotiveerde kuns; vir die skep van 'n besef van skoonheid (sien estetika); om die aard van persepsie te ondersoek; vir plesier; of om sterk emosies op te wek. Die doel hoef ook oënskynlik nie te bestaan nie.

Die wese van kuns is deur die filosoof Richard Wollheim beskryf as "een van die mees ontwykende van die tradisionele probleme van menslike kultuur".[16] Kuns is al beskryf as 'n medium vir die uitdruk of oordra van emosies en idees, 'n metode vir die verkenning en waardering van formele elemente vir hul eie onthalwe, en as mimesis of voorstellings. Kuns as mimesis het diep wortels in die filosofie van Aristoteles.[17] Goethe het kuns gedefinieer as 'n ander respektiewelik 'n tweede natuur, volgens sy ideaal van 'n styl gegrond op die basiese fondamente van insig en die diepste karakter van dinge.[18] Leo Tolstoi identifiseer kuns as die gebruik van indirekte middele om te kommunikeer van een persoon na 'n ander.[17] Benedetto Croce en R.G. Collingwood bevorder die idealistiese siening dat kuns emosies uitdruk, en dat die kunswerk daarom essensieel bestaan in die maker se gedagtes.[17][19] Die teorie van kuns as vorm, se wortels lê in die filosofie van Immanuel Kant, en is ontwikkel in die vroeg 20ste eeu deur Roger Fry en Clive Bell. Meer onlangs het denkers, beïnvloed deur Martin Heidegger, kuns geïnterpreteer as die middel waardeur 'n gemeenskap 'n medium ontwikkel vir selfuiting en interpretasie.[20][21][22] George Dickie het 'n institusionele teorie van kuns gebied wat 'n kunswerk omskryf as enige artefak waaraan "die status van kandidaat vir waardering" verleen word, deur 'n gekwalifiseerde persoon of persone wat optree namens die sosiale instelling wat algemeen na verwys word as "die kunswêreld".[9] Larry Shiner beskryf skone kunste as "nie 'n essensie of 'n bestemming nie, maar iets wat ons gemaak het. Kuns soos ons dit algemeen verstaan het, is 'n Europese uitvinding skaars tweehonderd jaar oud.” [23]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]
Venus van Willendorf, circa 24 000–22 000 jaar gelede

Beeldhouwerke, grotskilderye, rotstekeninge en petrogliewe uit die Laat-Paleolitiese-tyd ongeveer 40 000 jaar gelede is al gevind, maar die presiese betekenis van sulke kuns word gereeld betwis aangesien min kennis beskikbaar is oor die kulture wat daarvoor verantwoordelik was. Die oudste kunsobjek in die wêreld — 'n reeks klein deurboorde slakdoppe ongeveer 75 000 jaar oud — is gevind in 'n Suid-Afrikaanse grot.[24] Houers wat moontlik gebruik is om verf te stoor, dalk 100 000 jaar oud, is ook al gevind.[25]

Grotskildery van 'n perd uit die Lascaux-grotte, circa 16 000 jaar gelede

Heelwat vername kunstradisies se wortels lê in een van die groot antieke beskawings: Antieke Egipte, Mesopotamië, Persië, Indië, China, Antieke Griekeland, Rome asook die Inka, Maja en Olmeke. Elk van hierdie vroeë beskawingsentra het 'n unieke en kenmerkende styl in sy kunste ontwikkel. As gevolg van die grootte en langdurigheid van die beskawings het meer van hul kunswerke behoue gebly, en is hul invloed oorgedra aan ander beskawings en latere eras. Sommige het ook die eerste aantekeninge verskaf van hoe kunstenaars te werk gegaan het. Die tydperk van Griekse kuns openbaar byvoorbeeld 'n verering van die mens se fisiese vorm en die ontwikkeling van verwante vaardighede om muskulatuur, houding, skoonheid en anatomies korrekte verhoudings akkuraat weer te gee.

In Bisantynse en Middeleeuse kuns van die Westerse Middeleeue is heelwat gefokus op die uitbeelding van Bybelse en godsdienstige waarhede, en is style gebruik wat die verhewe glorie van 'n hemelse wêreld vertoon, soos met die gebruik van goud op die agtergrond van skilderye, of glas in mosaïek of vensters, wat ook figure voorstel in idealistiese patroonvorms. Nieteenstaande het 'n klassieke realistiese tradisie bly voortbestaan in mindere Bisantynse werke en het realisme bestendig gegroei in Katoliek-Europese kuns.

Renaissance-kuns het oordrewe toegenome klem gelê op die realistiese uitbeelding van die materiële wêreld, en die mens se plek daarin, afgespieël in die lyflikheid van die menslike liggaam, en die ontwikkeling van 'n sistematiese metode van grafiese voorstelling om diepte uit te beeld in 'n drie-dimensionele afbeeldingruimte.

Die gestileerde handtekening van Sultan Mahmoed II van die Ottomaanse Ryk is geskryf in Arabiese kalligrafie. Dit lees Mahmud Khan seun van Abdulhamid is vir ewig seëvierend.
Die beroemde Moskee van Kairouan (ook bekend as die Moskee van Uqba) is een van die puikste, mees beduidende en bes behoue artistieke en argitektoniese voorbeelde van die vroeë vername moskeë; in sy huidige toestand gedateer uit die 9de eeu, dit is die voorganger en model van alle moskeë in Wes-Islamitiese lande.[26] Die moskee is geleë in Kairouan in Tunisië.

In die Ooste het Islamitiese kuns se verwerping van ikonografie gelei tot 'n klem op geometriese patrone, kalligrafie en argitektuur. Verder oos het godsdiens artistieke styl en vorm ook oorheers. Indië en Tibet lewer geverfde beeldhouwerk en danse op, terwyl godsdienstige skilderkuns heelwat konvensies leen van beeldhoukuns en neig tot helder kontrasterende kleure met fokus op buitelyne. Sjina beleef die opbloei van vele kunsvorme: jaspis-snywerk, bronswerk, pottebakkery (insluitende die ongelooflike terracotta-leër van Keiser Qin), poësie, kalligrafie, musiek, skilderkuns, drama, fiksie, ens. Sjinese style verskil heelwat van era tot era en elkeen is tradisioneel vernoem na die regerende dinastie. So byvoorbeeld is Tang-dinastie skilderye monochromaties en yl, en lig geïdealiseerde landskappe uit, terwyl Ming-dinastie skilderye besig en vol kleur is, en fokus op die oordra van stories via opstelling en samestelling. Japan vernoem ook sy style na keiserlike dinasties, en beleef ook heelwat tussenspel met kalligrafiese en skilderkunsstyle. Houtblok drukwerk word gewild in Japan na die 17de eeu.

Skildery deur die Song-dinastie kunstenaar Ma Lin, circa 1250. 24,8 × 25,2 cm

Die Westerse Eeu van Rede in die 18de eeu lewer artistieke afbeeldings van fisiese en rasionele sekerhede van die uurwerkheelal op, asook polities rewolusionêre visioene van 'n post-monargistiese wêreld, soos William Blake se vertolking van Newton as goddelike meetkundige, of Jacques-Louis David se propagandistiese skilderye. Dit lei tot die Romantieke verwerping daarvan ten gunste van skilderye rakende die emosionele sy en indiwidualiteit van die mens, met voorbeelde verduidelik in die romans van Goethe. Die latere 19de eeu lewer ook 'n menigte van kunstebewegings op soos akademiese kuns, Simbolisme, Impressionisme en Fauvisme onder andere. Die geskiedenis van 20ste-eeuse kuns is 'n narratief van eindelose moontlikhede in die soeke na nuwe standaarde, elkeen verkrummel deur die daaropvolgende. Dus kon die parameters van Impressionisme, Ekspressionisme, Fauvisme, Kubisme, Dadaïsme, Surrealisme ens. nie veel langer na die tyd van hul uitvinding in stand gehou word nie. Groeiende globale wisselwerking gedurende die tyd lewer 'n ekwivalente invloed op vanaf ander kulture na Westerse kuns, soos Pablo Picasso wat beïnvloed is deur Afrika beeldhouwerk. Japannese houtblokafdrukke (wat in hulself beïnvloed is deur Westerse Renaissance tekenkuns) het 'n geweldige invloed gehad op Impressionisme en daaropvolgende ontwikkeling. Later is Afrika-skilderwerk deur Picasso opgeneem en selfs tot 'n sekere mate deur Matisse. Insgelyks het die Weste 'n massiewe impak gehad op Oosterse kuns in die 19de en 20ste eeu, met oorspronklike Westerse idees soos Kommunisme en Post-Modernisme wat 'n kragtige invloed was op artistieke style.

Modernisme, die idealistiese soeke na die waarheid, maak in die latere helfte van die 20ste eeu plek vir 'n besef van sy onbereikbaarheid. Theodor W. Adorno sê in 1970, "dit word nou as vanselfsprekend aanvaar dat niks betreffende kuns as vanselfsprekend aanvaar kan word nie: nie kuns self of kuns in verhouding tot die geheel nie, selfs nie eers kuns se bestaansreg nie." [27] Relativisme is aanvaar as 'n onvermydelike waarheid, wat die era van kontemporêre kuns en postmoderne kritiek inlei, waar die kulture van die wêreld en die geskiedenis beskou word as veranderde vorme, gewaardeer kan word, en van getap kan word slegs deur ironie. Verder word die skeiding tussen kulture toenemend vaag, en sommige argumenteer dat dit nou meer geskik is om te dink in terme van 'n globale kultuur, eerder as streekskulture.

Vorme, genres, media en style

[wysig | wysig bron]
Detail van Leonardo da Vinci se Mona Lisa vertoon die verftegniek sfumato

Die skeppende kuns word geredelik onderverdeel in meer spesifieke kategorieë, elk verwant aan sy tegniek of medium, soos byvoorbeeld sierkuns, beeldhoukuns, uitvoerende kuns of letterkunde. Anders as wetenskaplike velde, is kuns een van min akademiese vakgebiede georganiseer volgens tegniek [1]. 'n Artistieke medium is die essensie of materiaal waaruit die kunstenaar se werk saamgestel is, en kan ook verwys na die tegniek wat gebruik is. Verf is byvoorbeeld 'n medium wat vir skilder gebruik word en papier vir sketse maak.

'n Kunsvorm is die besondere gedaante of kwaliteit wat 'n artistieke skepping aanneem. Die medium wat gebruik word beïnvloed dikwels die vorm. Byvoorbeeld moet die vorm van 'n beeldhouwerk in die drie dimensionele ruimte bestaan en op gravitasiekrag reageer. Die inperkings en limiete van 'n spesifieke medium word dus sy vormkenmerke genoem. Om nog 'n voorbeeld te gee, die vormkenmerke van skilderkuns is die skilderdoektekstuur, kleur en kwastekstuur. Die vormkenmerke van videospeletjies is nie-lineariteit, interaktiwiteit en virtuele teenwoordigheid.

Die vorm van 'n spesifieke kunswerk word bepaal deur vormkenmerke van die medium, en is geensins aan die kunstenaar se intensies of die oudiënsie se reaksie gekoppel nie, aangesien hierdie kenmerke verwant is aan inhoud en nie vorm nie.[28]

'n Genre is 'n stel konvensies en style binne 'n spesifieke medium. Welbekende film-genres is byvoorbeeld western, riller en romantiese komedie. Genres in musiek sluit death metal en trip hop in. Genres in skilderkuns sluit stillewe en landskapkuns in. 'n Besondere kunswerk kan genres buig of kombineer, maar elke genre het 'n uitkenbare groep konvensies, clichés en tropus. (Nota: die woord genre het 'n tweede ouer betekenis binne die skilderkuns; genre-skilderkuns is 'n frase gebruik in die 17de tot 19de eeu om in besonder te verwys na skilderye met tonele van die alledaagse en word nog steeds so aangewend.)

Die groot golf van Kanagawa deur Hokusai (Japannees, 1760–1849), gekleurde houtsnee-afdruk
Die oorspronklike Fountain deur Marcel Duchamp, 1917, geneem deur Alfred Stieglitz by die Gallery 291 na die Genootskap van onafhanklike Kunstenaars se uitstalling. Stieglitz het 'n agtergronddoek van Die krygers deur Marsden Hartley gebruik om die urinaal af te neem. Die uitstalling se toegangsetiket is duidelik sigbaar.[29]

Die styl van 'n kunswerk, kunstenaar of beweging is die onderskeidende metode en vorm gevolg deur die betreklike kuns. Enige losse, ruie, gedrupte of uitgegote abstrakte skildery word ekspressionisties genoem. 'n Styl word dikwels gekoppel aan 'n besonderse historiese tydperk, stel van idees en spesifieke kunste bewegings. Daarom word Jackson Pollock 'n Abstrakte Ekspressionis genoem.

'n Besondere styl mag spesifieke kulturele bedoelings hê. Roy Lichtenstein — 'n skilder geassosieer met die Amerikaanse Pop-kuns beweging van die 1960's — was byvoorbeeld nie 'n pointillis nie, nieteenstaande sy gebruik van kolle. Lichtenstein gebruik eweredig gespasieerde Ben-Day-kolle (die tipe in gebruik vir die weergee van kleur in strokiesprente) as 'n styl om die "hoë" kuns van skilder teenoor die "lae" kuns van strokies te bevraagteken, dus om kritiek te lewer op die klasverskille in kultuur. Pointillisme, 'n tegniek van laat Impressionisme (1880's), spesifiek ontwikkel deur die kunstenaar Georges Seurat, maak gebruik van kolle om variasie te skep in kleur en diepte in 'n poging om nader te beweeg aan die manier wat mense kleur werklik sien. Beide kunstenaars gebruik kolle, maar die besondere styl en tegniek staan in verband met die artistieke beweging aangeneem deur elkeen van die twee kunstenaars.

Hierdie is alles verskillende tegnieke om mee af te skop met die definiëring van 'n kunswerk. "Verbeel jou jy is 'n kunskritikus wat ten doel het om die betekenisse te vergelyk wat jy kry uit 'n wye reeks indiwiduele kunswerke. Hoe sal jy hiermee te werk gaan? Een manier om mee te begin is om die materiale te ondersoek wat elke kunstenaar gekies het met die maak van die objek, videobeeld of gebeurtenis. Die besluit om 'n beeld byvoorbeeld in brons te giet, beïnvloed die betekenis onvermydelik; die werk word iets anders as wat dit sou wees indien dit gegiet is in goud, plasties of sjokolade, selfs al bly die res van die kunswerk dieselfde. Hierna kan jy vasstel hoe die materiale in elke kunswerk 'n rangskikking geword het van vorms, kleure, teksture en lyne. Agtereenvolgens is dit weer gegroepeer in verskeie patrone en komposisiestrukture. In jou vertolking sal jy dan kommentaar lewer oor hoe hoofvorme bydra tot die algehele betekenis van die afgehandelde kunswerk. [Maar aan die einde] word die betekenis van meeste kunswerke… nie uitgeput deur 'n bespreking van materiale, tegnieke en vorm nie. Meeste interpretasies sluit ook 'n gesprek in rondom die idees en gevoel wat die kunswerk voortbring."[30]

Vaardigheid en kunstigheid

[wysig | wysig bron]
Adam. Detail van Michelangelo se fresko in die Cappella Sistina (1511)

Kuns kan die sin van aangeleerde vaardigheid of meesterskap van medium insluit. Kuns kan ook doodeenvoudig verwys na die ontwikkelde en effektiewe gebruik van 'n taal om betekenis oor te dra met onmiddellikheid en of diepte. Kuns is 'n daad van gevoelsuitdrukking, gedagtes en waarnemings.[31]

Daar is 'n verstandhouding wat bereik word met die materiaal as 'n resultaat van die hantering daarvan, wat mens se gedagtegang ondersteun.

'n Algemene sienings is dat die epiteton (bynaam) "kuns", spesifiek in sy verhewe sin, 'n sekere vlak van skeppende vernuf van die kunstenaar vereis, of dit nou 'n demonstrasie van tegniese vaardigheid is, oorspronklikheid in stilistiese benadering of 'n kombinasie van die twee. Tradisionele bekwaamheid van uitvoering is gesien as 'n onlosmaaklike kenmerk van kuns en dus nodig vir sy sukses; vir Leonardo da Vinci was kuns, nie meer of minder as sy ander beyweringe nie, 'n openbaring van vernuf. Rembrandt se werk, nou geloof vir hul efemeriese deugde, is veral deur sy tydgenote bewonder vir hul meesterlikheid. Met die draai van die 20ste eeu is die behendige optredes van John Singer Sargent om die beurt bewonder en beskou met skeptisisme vir hul handvloeiendheid, tog in ongeveer dieselfde tyd was die kunstenaar wat die era se mees herkenbare en peripatetiese ikonoklas sou word, Pablo Picasso, besig om 'n tradisioneel-akademiese opleiding waarin hy uitgestyg het te voltooi.

'n Algemene kritiek gelewer op sekere hedendaagse moderne kuns, is die beswaar teen die skynbare tekort aan vaardigheid of vermoë wat nodig is vir die produseer van artistieke objekte. In konsepsuele kuns is Marcel Duchamp se "Fontein" onder die eerste voorbeelde van werke waarin die kunstenaar van gevonde voorwerpe ("klaargemaak") gebruik gemaak het, en geen tradisionele erkende stel vaardighede gebruik het nie. Tracey Emin se My bed, of Damien Hirst se The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living volg ook hierdie voorbeeld en manipuleer die massamedia. Emin het in haar bed geslaap (ondermeer) voordat sy die resultaat in 'n galery geplaas het as 'n kunswerk. Hirst het met die konsepsuele ontwerp van 'n kunswerk vorendag gekom maar het meeste van die aanvanklike skep van vele werke oorgelaat aan aangestelde kunstenaars. Hirst se beroemdheid lê in geheel in sy vermoë om met skokkende konsepte vorendag te kom. Die eintlike produksie van baie konsepsuele en eietydse kunswerke is 'n geval van die samestel van klaargemaakte voorwerpe. Daar is egter heelwat modernistiese en hedendaagse kunstenaars wat voortdurend uitstyg met hul vaardighede in skets en skilder en die skep van direk betrokke kunswerke.

Waardebeoordeling

[wysig | wysig bron]
Inheemse hol houtstomp grafte. National Gallery, Canberra, Australië

Ietwat verwant aan die bogenoemde, word die woord kuns ook aangewend om waardebeoordelings te vel, soos byvoorbeeld in die uitdrukkings "daardie ete was 'n kunswerk" (die sjef is 'n kunstenaar), of "die kuns van misleiding", (die uitsonderlike vernuf van die bedrieër word geprys). Dit is hierdie gebruik van die woord as 'n maatstaf van hoë kwaliteit en uitsonderlike waarde wat die reuk van subjektiwiteit aan hom verleen.

Die maak van uitsprake van waarde benodig 'n basis vir kritiek. Op die eenvoudigste vlak, is 'n metode om te bepaal of die impak wat 'n voorwerp op die sintuie het (voldoen dit aan die vereiste om as kuns te kwalifiseer), of dit as aantreklik of afstootlik gesien word. Hoewel persepsie altyd deur ondervinding beïnvloed word, en noodwendig subjektief is, word daar algemeen aanvaar dat wat nie op een of ander manier esteties bevredigend is nie, nie kuns kan wees nie. Hoe "goed" ook al, kuns is nie altyd nie, of selfs nie eers gereeld esteties aantreklik vir die meerderheid van besigtigers nie. Met ander woorde, 'n kunstenaar se primêre dryfveer hoef nie die najaag van die estetika te wees nie. Ook beeld kuns gereeld skrikbarende beelde uit, geskep vir sosiale, morele of diepsinnige redes. Byvoorbeeld, Francisco Goya se skildery wat die Spaanse skietvoorval van 3 Mei 1808 uitbeeld, is 'n grafiese voorstelling van 'n vuurpeloton wat verskeie pleitende burgers teregstel. Maar terselfdertyd, demonstreer die gruwelike uitbeelding Goya se vlymende artistieke vermoë met komposisie en uitvoering, en lewer passende sosiale en politieke kritiek. Dus sleep die debat voort oor watter vorm van estetiese genoegdoening, indien enige, benodig word om 'kuns' te omskryf.

Die aanneem van nuwe waardes, of die opstand teen aanvaarde norme van wat esteties verhewe is, hoef nie plaas te vind tesame met die algehele verwerping van die strewe na wat esteties aantreklik is nie. Inderdaad is die omgekeerde dikwels waar, dat die hersien van wat populêr ontvang word as esteties aanneemlikheid, toelaat vir 'n herbesieling van estetiese ontvanklikheid, en 'n vars waardering vir die standaarde van kuns self. Tallose skole het al hulle unieke manier om kwaliteit te omskryf voorgestel, maar tog wil dit voorkom of hulle almal saam stem oor ten minste een punt: sodra hulle estetiese keuses aanvaar word, word die kunswerk se waarde bepaal deur sy vermoë om die beperkings van die gekose medium te oortref, om 'n universele snaar te roer deur die seldsaamheid van die kunstenaar se vaardigheid of in die akkurate weergawe van wat bekend staan as die zeitgeist (tydsgees).

Kuns se bedoeling is geredelik om te spreek en in te skakel tot die menslike emosie. Dit kan estetiese of morele gevoelens opwek, en kan verstaan word as 'n metode om die gevoelens oor te dra. Kunstenaars stel iets voor sodat hulle gehoor tot 'n sekere mate aangespoor word, maar dit hoef nie bewustelik te geskied nie. Kuns kan gesien word as 'n verkenning van die menslike toestand; dit wat dit is om mens te wees.[32]

Doel van kuns

[wysig | wysig bron]
’n Navajo-mat gemaak circa 1880
Mozarabiese Beatus miniatuur. Spanje, laat 10de eeu

Kuns het verskeie rolle beklee deur die loop van die geskiedenis, wat daarom sy doel moeilik maak om te peil of kwantifiseer tot 'n enkele begrip of konsep. Dit beteken egter nie dat die doel van kuns "vaag" is nie, maar dat dit verskeie unieke, verskillende redes het vir die beywering daarvan. Van die funksies van kuns word in die volgende skets weergegee. Die verskillende oogmerke van kuns kan gegroepeer word onder die wat nie-gemotiveerd is, en die wat gemotiveerd is (Levi-Strauss).

Nie-gemotiveerde funksies van kuns

[wysig | wysig bron]

Die nie-gemotiveerde oorwegings van kuns is dit wat integraal is tot menswees, meer is as die indiwidu of nie 'n spesifieke eksterne rol vervul nie. Deur hierdie terme is kuns, as kreatiwiteit, iets wat mens van nature moet doen (geen ander spesie beoefen kuns nie), en is daarvolgens meer as net van praktiese nut.

  1. [Basiese menslike instink vir harmonie, balans en ritme. Kuns op hierdie vlak is nie 'n voorwerp of aksie nie, maar 'n innerlike waardering van balans en harmonie (skoonheid), en daarom 'n aspek van menswees meer as blote nut.

"Nabootsing, dus, is een instink van ons natuur. Daarop volg die instink vir 'harmonie' en ritme, meting is klaarblyklike dele van ritme. Mense, daarom, beginnende met hierdie natuurlike geskenk, ontwikkel stapsgewys hul uitsonderlike bekwaamheid, tot hulle primitiewe improvisasies geboorte skenk aan digkuns." – Aristoteles [33]

  1. Ervaring van die verborge. Kuns verskaf 'n manier om jouself te beleef in verhouding tot die heelal. Die belewenis, met jou waardering vir die kuns, musiek en digkuns, is tot 'n groot mate ongemotiveerd.

    "Die mooiste ding wat ons kan ervaar is die geheimsinnige. Dit is die bron van alle ware kuns en wetenskap." -Albert Einstein[34]

  2. Uiting van die verbeelding. Kuns verskaf 'n manier om uitrukking te geen aan die verbeelding in nie-grammatikale wyses, wat nie gekoppel is aan die formaliteite van die gesproke of geskrewe taal nie. Anders as woorde, wat op mekaar volg en waarvan elkeen 'n spesifieke betekenis het, verskaf kuns 'n verskeidenheid van vorme, simbole en idees met betekenisse wat smeebaar is.

    "Jupiter se arend [as 'n voorbeeld van kuns] is nie, soos logiese (estetiese) eienskappe van 'n voorwerp, die konsep van die grootheid en verhewendheid van die skepping nie, maar eerder iets anders – iets wat die verbeelding aanspoor om sy vlug te maak oor 'n hele menigte van verwante voorstellings, wat tot meer nadenke aanleiding gee as erkennings van uitdrukking in 'n konsep vasgelê deur woorde. Hulle voorsien 'n estetiese idee, wat die rasionele idee hier bo genoem dien as 'n plaasvervanger vir logiese voorstelling, maar met die behoorlike funksie van lewewekking van die verstand, deur die oopmaak na buite van 'n vooruitsig na 'n veld van verwante voorstellings wat strek buite sy kennisraamwerk." -Immanuel Kant[35]

  3. Ritualistiese en simboliese funksies. In heelwat kulture word kuns gebruik in rituele, uitvoerings en danse as versiering of simbool. Hoewel dit heel soms geen nuttige (gemotiveerde) doel dien nie, besef antropoloë dat dit geredelik 'n doel dien op die vlak van betekenis binne 'n spesifieke kultuur. Dit beteken dat dit nie besorg word deur enige indiwidu nie, maar oor die algemeen die produk is van baie geslagte van verandering en 'n kosmologiese verhouding van binne die kultuur.

    "Meeste geleerdes wat te doen het met rotstekeninge of voorwerpe herwin vanuit 'n prehistoriese konteks, wat nie verduidelik kan word in utilitaristiese terme nie en dus gekategoriseer word as dekoratief, ritualisties of simbolies, is bewus van die slaggat wat figureer deur die term 'kuns'." -Silva Tomaskova[36]

Gemotiveerde funksies van kuns

[wysig | wysig bron]

Gemotiveerde oorwegings van kuns verwys na opsetlike, bewustelike dade aan die kant van die kunstenaar of skepper. Die rede kan wees om politieke verandering te bewerkstellig, om kommentaar te lewer oor 'n aspek van die samelewing, om 'n spesifieke emosie of stemming oor te dra, om persoonlike psigologie aan te spreek, om 'n ander dissipline te illustreer, om (met kommersiële kuns) 'n produk te verkoop of bloot as 'n vorm van kommunikasie.

  1. Kommunikasie. Kuns, in sy kern, is 'n vorm van kommunikasie. Aangesien die meeste vorme van kommunikasie 'n intensie of doel het gerig op 'n ander indiwidu, is dit 'n gemotiveerde doel. Illustratiewe kuns, soos wetenskaplike illustrasie, is as kommunikasie 'n kunsvorm. Kaarte is nog 'n voorbeeld. Die inhoud hoef egter nie wetenskaplik van aard te wees nie. Emosies, stemmings, en gevoelens, word ook via kuns gekommunikeer.

    "[Kuns is 'n stel] artefakte of afbeeldings met simboliese betekenis as 'n metode van kommunikasie." -Steve Mithen[37]

  2. Kuns as vermaak. Kuns kan strewe na die teweegbring van 'n spesifieke emosie of luim, vir die doel van ontspanning of om die toeskouer te vermaak. Dit is meestal die doel van kunsindustrieë soos Videospeletjies en Rolprente.
  3. Die Avante-Garde. Kuns vir politieke verandering. Een van die bepalende funksies van die vroeg 20ste-eeuse kuns was om visuele afbeeldings te gebruik om politieke verandering te bewerkstellig. Kunstebewegings wat dit ten doel gehad het — Dadaïsme, Surrealisme, Russiese Konstruktivisme en Abstrakte Ekspressionisme onder andere — is kollektief na verwys as die avante-garde kunste.

    "In kontras, die realistiese gesindheid, geïnspireer deur positivisme, vanaf Thomas van Aquino tot Anatole France, kom vir my voor asof duidelik vyandig teenoor enige intellektuele of morele vooruitgang. Ek verafsku dit, want dit is opgemaak uit middelmatigheid, haat, en afgewaterde ydelheid. Dit is hierdie houding wat deesdae geboorte gee aan die belaglike boeke, die beledigende toneelstukke. Dit leef van en kry krag uit die koerante en maak beide wetenskap en kuns belaglik deur naarstiglik die laagste van smaak te vlei; helderheid wat grens aan dwaasheid, 'n hondelewe." -André Breton (Surrealisme)[38]

  4. Kuns vir sielkundige en helende doeleindes. Kuns word ook gebruik deur kunsterapeute, Psigoterapeute en kliniese sielkundiges as beeldende terapie. Die Diagnostiese Teken-reeks, byvoorbeeld, word gebruik om die persoonlikheid en emosionele funksionering van 'n pasiënt te bepaal. Die eindproduk is in die geval nie die oorwegende doelwit nie, 'n proses van heling deur kreatiewe aksies word eerder gesoek. Die resultante kunswerk kan ook insig lewer in die probleme wat deur die onderwerp ondervind word en kan gepaste benaderings voorstel om te gebruik in meer konvensionele vorme van psigiatriese terapie.
  5. Kuns vir sosiale ondersoek, ondermyning en/of anargie. Hoewel dit ooreenstem met kuns vir politieke verandering, kan ondermynende of destruktiewe kuns streef na die bevraagtekening van aspekte van die samelewing sonder enige politieke doelwitte. In die geval kan die doel van kuns wees om eenvoudig 'n aspek van die samelewing te kritiseer.
Sproeiverf-graffitis teen mure in Aarhus, Denemarke

Graffiti-kuns en ander tipes straatkuns is grafika en afbeeldings wat met sproeiverf of sjablone op publieke sigbare mure, geboue, busse, treine en brûe aangebring word, gewoonlik sonder toestemming. Sekere kunsvorme, soos graffiti, kan ook onwettig wees (in die geval vandalisme).

  1. Kuns vir sosiale redes. Kuns kan gebruik word om bewustheid aan te wakker vir 'n groot verskeidenheid van sake. 'n Aantal kunsaktiwiteite was gemik daarop om bewustheid te kweek vir outisme,[39][40][41] kanker,[42][43][44] mensehandel,[45][46] en verskeie ander onderwerpe, soos marinelewebewaring,[47] menseregte in Darfoer,[48] vermoorde en vermiste Aboriginale vroue,[49] mishandeling van bejaardes[50] en besoedeling.[51] Trashion (trash & fashion), beoefen deur kunstenaars soos Marina DeBris is een voorbeeld van die gebruik van kuns om bewustheid te kweek rondom besoedeling.
  2. Kuns vir propaganda of kommersialisme. Kuns word gereeld gebruik as 'n vorm van propaganda, en kan dus aangewend word om populêre opvattings subtiel te beïnvloed. Op dieselfde manier kan kuns wat poog om produkte te verkoop ook luim en emosie beïnvloed. In beide gevalle is die doel van kuns om die toeskouer subtiel te manipuleer tot in 'n gepaste emosionele of psigologiese reaksie teenoor 'n spesifieke idee of voorwerp.[52]
  3. Kuns as geskiktheidsaanwyser. Daar is al aangevoer dat die vermoë van die menslike verstand verreweg dit wat nodig is om te oorleef, in die voorvaderlike omstandighede, oortref. Een evolusionêr-psigologiese verduideliking hiervoor is dat die menslike verstand en ooreenstemmende karaktertrekke (soos artistieke vermoë en kreatiwiteit) die menslike ekwivalent is van die pou se stert. Die doel van die manlike pou se oordrewe stertvere, word beweer, is om wyfies te lok (sien ook Fisheriaanse wegloper en agterstand beginsel). Volgens die teorie was die superieure uitvoering van kuns ewolusionêr belangrik aangesien dit maats lok.[53]

Die funksies van kuns soos hierbo uiteengesit is nie onverenigbaar nie, aangesien baie daarvan kan oorvleuel. Kuns met die doel om te vermaak kan byvoorbeeld ook poog om 'n produk te verkoop, soos 'n rolprent of videospeletjie.

Openbare toeganklikheid

[wysig | wysig bron]
Versailles: Louis Le Vau het die binnehof geopen om 'n uitgebreide ingang te skep cour d'honneur, later regoor Europa gekopieer.

Sedert antieke tye was meeste van die vernaamste kuns 'n opsetlike vertoning van rykdom of mag, dikwels bewerkstellig deur gebruik te maak van 'n massiewe skaal en duur materiaal. Meeste kuns was in opdrag van heersers of godsdienstige instellings, met meer beskeie weergawes net toeganklik vir die mees vermoënde in die samelewing. Nieteenstaande was daar heelwat tye waar kuns van baie goeie kwaliteit beskikbaar was, in terme van eienaarskap, vir groot dele van die samelewing, bowenal in goedkoop media soos erdewerk en verganklike materiale soos tekstiel en hout. Onder verskillende kulture word die keramiekwerk van inheemse volke van die Amerikas in so 'n wye reeks van grafte gevind dat dit duidelik nie net beperk was tot 'n sosiale elite nie, hoewel sommige ander kunsvorme beperk kon wees. Reproduksiemetodes soos gietvorms het massaproduksie vergemaklik, en is gebruik om hoë-kwaliteit Antiek-Romeinse erdewerk en Griekse Tanagra-beeldjies aan 'n baie breë mark te lewer. Rolseëls was beide kunstig en prakties en wyd gebruik deur wat losweg die middelklas genoem kan word in die Antieke Nabye Ooste. Namate muntstukke oral in gebruik geneem is, het dit ook 'n kunsvorm geword wat meeste in die samelewing bereik het. Nog 'n nuwigheid het in die 15de eeu na Europa gekom met die druktegniek van klein houtsneë, meestal godsdienstig, wat dikwels baie klein en handgekleur was, en bekostigbaar was vir selfs landarbeiders wat dit teen hulle huismure geplak het. Gedrukte boeke was aanvanklik baie duur, maar het geleidelik meer bekostigbaar geword totdat teen die 19de eeu selfs die armstes sommige boeke met gedrukte illustrasies kon bekostig. Gewilde drukwerk van verskeie soorte versier huise en ander plekke al vir eeue.

Openbare geboue en monumente in hul aard, sekulêr en godsdienstig, spreek gewoonlik tot die hele samelewing, en ook tot besoekers as toeskouers. Hul vertoon aan die algemene publiek is al vir lank 'n belangrike faktor in hulle ontwerp. Egiptiese tempels is tipies omdat die grootste en mees rojale dekorasies geplaas is in plekke waar dit deur die algemene publiek besigtig kon word, eerder as die gedeeltes wat slegs deur die priesters gesien word. Heelwat areas van koninklike paleise, kastele en huise van die sosiale elite was dikwels algemeen toeganklik. Groot gedeeltes van die kunsversamelings van sulke persone kon daar gesien word deur almal, of deur die wat kon bekostig om 'n klein bedraggie te betaal, of die met die korrekte kleredrag, ongeag van wie hulle was, soos by die Paleis van Versailles, waar die geskikte ekstra benodigdhede (silwer skoengespes en 'n swaard) van winkels aan die buitekant gehuur kon word.

Spesiale reëlings is getref om die publiek toe te laat om etlike koninklike en private versamelings, in galerye geplaas, te besigtig, soos met die Orleans versameling wat grootliks gehuisves was in 'n vleuel van die Palais Royal in Parys. Dit kon deur die grootste deel van die 18de eeu besoek word. In Italië het kuns-toerisme rondom die Grand Tour 'n vername industrie geword sedert die Renaissance, en regerings en stede het moeite gedoen om sleutelwerke toeganklik te maak. Die Britse Koninklike Versameling word apart gehou, maar groot skenkings soos die Old Royal Library is al gemaak aan die British Museum, gestig in 1753. Die Uffizi in Florence is in sy geheel as galery geopen in 1765, hoewel die funksie al vir 'n geruime tyd geleidelik die gebou oorgeneem het oor die oorspronklike staatsdienskantore. Die gebou wat nou gebruik word deur Prado in Madrid is voor die Franse Rewolusie gebou vir die publieke uitstalling van gedeeltes van die koninklike kunsteversameling. Gelykstaande koninklike galerye, toeganklik vir die publiek, het bestaan in Wene, München en ander hoofstede. Die opening van die Musée du Louvre tydens die Franse Rewolusie (in 1793), as 'n openbare museum vir meeste van die gewese Franse koninklike versameling, het definitief 'n belangrike fase ingelei in die ontwikkeling van openbare toegang tot die kunste, met die oordrag van eienaarsskap na 'n republikeinse staat, maar was 'n voortsetting van tendense reeds goed gevestig.

Meeste moderne openbare museums en kunsopvoedingsprogramme vir kinders in skole kan terug geneem word na hierdie impuls om kuns aan almal beskikbaar te stel. Museums in die Verenigde State is geneig om geskenke van die mees welvarendes aan die massas te wees (Die Metropolitan Museum of Art in New York, is byvoorbeeld op die been gebring deur John Taylor Johnston, 'n uitvoerende spoorwegbeampte wie se persoonlike versameling die museum laat ontkiem het.) Maar, ten spyte van dit alles bly een van die belangrike funksies van kuns in die 21ste eeu die van 'n stempel van rykdom en sosiale status.

Uitvoering deur Joseph Beuys, 1978: Elke mens is 'n kunstenaar — Op pad na die libertynse vorm van die sosiale organisme

Daar was al pogings deur kunstenaars om kuns te skep wat nie deur die rykes as statussimbool gekoop kan word nie. Een van die primêre oorspronklike motiveerders van meeste kuns van die laat 1960's en 1970's was om kuns te lewer wat nie gekoop of verkoop kon word nie. Dit is "noodsaaklik om iets meer as net voorwerpe te lewer"[54] het die vernaamste na-oorlogse Duitse kunstenaar, Joseph Beuys gesê. Die periode in tyd het die opgang van dinge soos vertoonkuns, videokuns en konsepsuele kuns gelewer. Die idee was dat as die kunswerk 'n vertoning was wat niks sou agterlaat nie, of net 'n idee, kon dit nie gekoop of verkoop word nie. "Demokratiese voorskrifte wat wentel rondom die idee dat 'n kunswerk 'n kommoditeit is, het die estetiese innovasie aangedryf wat ontkiem het in die mid-1960's en die vrugte van gepluk is deur die 1970's. Kunstenaars algemeen geïdentifiseer onder die opskrif van Konsepsuele kuns... wat optrede vervang en aktiwiteite publiseer vir die verbintenis met beide die materiële en materialistiese belange van die geskilderde of beeldende vorm... [het] gepoog om die kunsvoorwerp as voorwerp te ondermyn."[55]

In die daaropvolgende dekades het hierdie idees ietwat verlore gegaan namate die kunsmarkte geleer het om beperkte uitgawe DVD’s van videowerke te verkoop,[56] uitnodigings vir eksklusiewe uitvoerende kunsoptredes te verkoop en selfs die voorwerpe wat na 'n konsepsuele optrede oorbly te verkoop. Verskeie van die optredes skep werke wat net deur die elite geïnterpreteer kan word, wat opgevoed is in hoekom 'n idee of video of skynbare gemors as kuns oorweeg kan word. Die stempel van status word insig in die werk eerder as die eienaarskap daarvan, en die kunswerk bly 'n hoër-klas aktiwiteit. "Met die wye gebruik van DVD-opname tegnologie in die vroeë 2000's, het kunstenaars, en die galerye-stelsel wat hulle winste ontleen aan die verkope van kunswerke, belangrike middele bekom met die beheer van video en rekenaarkunswerke in beperkte uitgawes aan versamelaars."[30]

Polemiek

[wysig | wysig bron]
Théodore Géricault se Vlot van die Medusa, circa 1820

Kuns is lankal al kontroversieel, dit wil sê dit word afgekeur deur sommige toeskouers, om verskeie redes, hoewel meeste pre-moderne polemieke maar yl opgeteken is, of heeltemal verlore is vir 'n moderne oorsig. Ikonoklasme is die vernietiging van kuns wat weens verskeie redes afgekeer is, insluitend godsdienstige redes. Anikonisme is 'n algemene afkering in, of alle figuurlike beelde, of net religieuse figuurlike beelde en is 'n gevaar vir meeste van die vername godsdienste. Dit is 'n kritieke faktor in die geskiedenis van Islamitiese kuns, waar afbeeldings van Mohammed nog steeds besonder kontroversieel is. Heelwat kunswerke is al 'n afsku in gekry suiwer oor dit ongewilde leiers, partye of ander groepe uitbeeld of voorstel. Artistieke konvensies is geredelik konserwatief en word baie ernstig opgeneem deur kunskritikusse, en tot 'n mindere mate deur die groter publiek. Die ikonografiese inhoud van kuns kan polemiek veroorsaak, soos die geval met laat-Middeleeuse voorstellings van die nuwe motief van Die floute van Maria in tonele van Die kruisiging van Jesus. Die Laaste oordeel van Michelangelo was kontroversieel vir 'n paar redes, insluitend die oorskryding van welvoeglikheid as gevolg van nudisme en die Apollo-agtige houding van Christus.

Die inhoud van meeste formele kunswerke deur die geskiedenis is deur die donateur of saakgelastigde gedikteer eerder as net die kunstenaar. Met die opkoms van die Romantiek, en ekonomiese veranderinge rondom die produksie van kuns, het kunstenaars se visie die gebruiklike bepalende faktor geword vir die inhoud van hul kuns, wat die gevalle van kontroversie ook laat vermeerder het, hoewel die gewigtigheid daarvan dikwels verminder het. Groot aansporing vir waarneembare oorspronklikheid en publisiteit het kunstenaars ook aangespoor tot kontroversie. Théodore Géricault se Vlot van die Medusa (c. 1820), was deels politieke kommentaar op 'n pas gelede gebeurtenis. Édouard Manet se Le Déjeuner sur l'Herbe (1863), is as skandalig beskou, nie oor die naakte vrou nie, maar omdat sy langs mans sit wat ten volle geklee is in die drag van daardie tyd eerder as gewade van die antieke wêreld. John Singer Sargent se Madame Pierre Gautreau (Madame X) (1884), het polemiek veroorsaak as gevolg van die rooierige pink gebruik om die vrou se oorlob kleur te gee. Dit is beskou as verreweg te suggestief en sou glo die model uit hoë sosiale kringe se reputasie skaad.

Die geleidelike prysgawe van naturalisme en die weergee van realistiese voorstellinge van die visuele voorkoms in die 19de en 20ste eeu, lei tot 'n rollende dispuut wat langer as 'n eeu duur. In die 20ste eeu word in Pablo Picasso se Guernica (1937) gebruik gemaak van boeiende kubistiese tegnieke en strakte monochromatiese olies, om die hartverskeurende gevolge uit te beeld van die bombardering van 'n klein antieke Baskiese dorpie. Leon Golub se Ondervraging III (1981) beeld 'n naakte vroulike aangehoudene met 'n hoofdeksel uit, aan 'n stoel vasgemaak met haar bene oop om haar geslagsdele te ontbloot en omring deur twee folteraars in alledaagse klere. Andres Serrano se Piss Christ (1989) is 'n foto van 'n kruis, heilig vir die Christelike geloof en verteenwoordigend van Christus se offer en finale lyding, gedompel in 'n glas vol van die kunstenaar se eie urine. Die voortspruitende herrie daarop lei tot kommentaar in die Amerikaanse senaat oor die finansiering van die kunste.

Teorie

[wysig | wysig bron]

In die negentiende eeu was kunstenaars vernaamlik gemoeid met idees van waarheid en skoonheid. Die estetiese teoretikus John Ruskin, wat 'n voorstander was van dit wat hy gesien het as die naturalisme van J.M.W. Turner, het die rol van kuns voorgestel as kommunikasie deur 'n kunsgreep van 'n essensiële waarheid wat slegs in die natuur gevind kan word.[57]

Die definisie en evaluasie van kuns het veral problematies begin raak sedert die 20ste eeu. Richard Wollheim onderskei drie benaderings vir die bepaling van die estetiese waarde van kuns: die Realis, waarvolgens estetiese kwaliteit 'n absolute waarde het, onafhanklik van enige menslike siening; die Objektivis, waarvolgens dit ook 'n absolute waarde besit, maar dit afhanklik is van algemene menslike belewenis; en die Relativistiese posisie, waarvolgens dit nie 'n absolute waarde het nie, maar afhang van, en varieer saam met die menslike belewenis van verskillende mense.[58]

Die koms van Modernisme in die laaste deel van die negentiende eeu, lei tot 'n radikale breek in die voorstelling van die funksie van kuns,[59] en ook weer aan die einde van die twintigste eeu met die opkoms van postmodernisme. Clement Greenberg se artikel "Modernist Painting" (1960) definieer moderne kuns as "die gebruik van karakteristieke metodes van 'n dissipline om die dissipline self te kritiseer".[60] Greenberg pas die idee oorspronklik toe op die Abstrakte Ekspressionistiese beweging en gebruik dit as 'n metode om plat (nie-illusionistiese) abstrakte skilderkuns te verstaan en regverdig:

Realistiese, naturalistiese kuns het die medium verheel, die gebruik van kuns om kuns te verberg; modernisme het kuns gebruik om aandag te vestig op kuns. Die beperkings waaruit die medium van skilder bestaan — die plat oppervlakte, die vorm van die steunstuk, die eienskappe van die pigment — is deur die Ou Meesters as negatiewe faktore hanteer wat net implisiet of indirek erken kon word. Onder Modernisme is hierdie selfde beperkings beskou as positiewe faktore, en is dit openlik erken.[60]

Na Greenberg het verskeie belangrike kunsteoretici na vore getree, soos onder meer Michael Fried, T.J. Clark, Rosalind Krauss, Linda Nochlin en Griselda Pollock. Hoewel dit oorspronklik bedoel was as 'n metode om 'n spesifieke groepering van kunstenaars te verstaan, is Greenberg se definisie van moderne kuns belangrik vir talle van die idees van kuns binne die verskeie kunstebewegings van die 20ste en vroeg 21ste eeu.

Pop-kunstenaars soos Andy Warhol het vernaam en invloedryk geword deur werke wat populêre kultuur asook die kunswêreld insluit, en heel waarskynlik beoordeel. Kunstenaars van die 1980's, 1990's, en 2000's brei die tegniek van self-kritiek verder uit verby hoër kuns na alle kulturele beeldskepping, insluitende mode-afbeeldings, strokiesboeke, plakkaatborde en pornografie.

Duchamp het op 'n slag voorgestel dat kuns enige aktiwiteit van enige aard is- alles. Die manier egter wat slegs sekere aktiwiteite deesdae as kuns klassifiseer, is 'n sosiale konstruksie.[61] Daar is bewyse dat daar 'n greintjie waarheid hieragter steek. 'The Invention of Art: A Cultural History' is 'n kunsgeskiedenisboek wat die samestelling van die moderne sisteme van kuns ondersoek bv. Skone kunste. Shiner vind bewyse dat die ouer sisteme van die kunste, voor ons moderne sisteem (skone kuns), beskou enige bedrewe menslike aktiwiteit as kuns. Die Antieke Griekse samelewing het byvoorbeeld nie die term kuns geken nie maar wel techne. 'Techne' kan verstaan word as nog kuns, nog ambag, aangesien die onderskeiding tussen kuns en ambag historiese produkte is wat eers later in die mensegeskiedenis na vore gekom het. 'Techne' het skilderkuns, beeldhouwerk en musiek ingesluit maar ook; kookkuns, geneeskunde, ruiterkuns, meetkunde, houtwerk, waarsegging, landbou ens.

Klassifikasiegeskille

[wysig | wysig bron]
Marcel Duchamp se Fountain, 1917

Geskille oor of iets as kuns geklassifiseer moet word, word na verwys as klassifikatoriese geskille oor kuns. Klassifikatoriese geskille in die 20ste eeu het al kubistiese en impressionistiese skilderye ingesluit, Duchamp se Fontein, die rolprentwese, superlatiewe namaaksels van banknote, konsepsuele kuns en videospeletjies.[62]

Die filosoof David Novitz voer aan dat meningsverskille oor die definisie van kuns selde die kern van die probleem is. Eerder, "die passievolle besorgdheid en belange wat mense aan hulle sosiale lewens verleen" is "'n groot gedeelte van alle klassifikatoriese dispute rondom kuns" (Novitz, 1996). Volgens Novitz is klassifikatoriese dispute meer dikwels oor gemeenskaplike waardes en waarheen die gemeenskap na op pad is as werklike teorie. Met byvoorbeeld die Daily Mail se kritiek op Damien Hirst en Tracey Emin se werk, waar geargumenteer is dat "Vir 1 000 jaar was kuns een van ons grootste beskawende kragte. Deesdae dreig gepekelde skape en vuil beddens om barbare van ons almal te maak", hulle is nie besig met die bevordering van 'n definisie oor die teorie van kuns nie, maar bevraagteken die waarde van Hirst en Emin se werk.[63] In 1998 het Arthur Danto 'n dink-eksperiment voorgestel wat toon dat "die status van 'n artefak as kunswerk ontstaan uit die idees wat 'n kultuur daarop toelê, eerder as die inherente fisiese of waarneembare kwaliteite. Kulturele interpretasie ('n tipe kunsteorie) is daarom bepalend van 'n voorwerp se kunsheid."[64][65]

Antikuns is 'n etiket vir kuns wat opsetlik die gevestigde parameters en waardes van kuns uitdaag;[66] dit is 'n term geassosieer met Dadaisme en toegedeel aan Marcel Duchamp net voor die Eerste Wêreld Oorlog,[66] toe hy kuns geskep het uit gevonde voorwerpe.[66] Een hiervan, die Fountain (1917), 'n gewone urinaal, het aansienlike prominensie bereik en invloed op kuns gehad.[66] Antikuns is 'n eienskap van werke deur Situationist International,[67] die laetrou Mail art movement, en die Young British Artists.[66] Dit is egter 'n kunsvorm wat steeds verwerp is deur die Stuckiste,[66] wat hulself beskryf het as anti-antikuns.[68][69]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Definition of art". Oxford Dictionaries. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Januarie 2013. Besoek op 24 Mei 2013.
  2. ↑ Brockhaus – Die Enzyklopädie. 20. Auflage. Band 12. 1997. ISBN 978-3-7653-4116-8. {{cite book}}: Text "publisherrockhaus, Leipzig und Mannheim" ignored (hulp)
  3. ↑ Gombrich, Ernst. (1995). "Press statement on The Story of Art" (PDF). The Gombrich Archive. Besoek op 24 Mei 2013.
  4. ↑ Stephen Davies (1991). Definition of Art. Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9794-0.
  5. ↑ Robert Stecker (1997). Artworks: Definition, Meaning, Value. Pennsylvania State University Press. ISBN 978-0-271-01596-5.
  6. ↑ Noël Carroll, red. (2000). Theories of Art Today. University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-16354-9.
  7. ↑ Belton, Robert J. (1996). "What Is Art?" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Desember 2012. Besoek op 24 Mei 2013.
  8. ↑ 8,0 8,1 "Art" (in Engels). Encyclopædia Britannica. 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 April 2009. Besoek op 24 Mei 2013.
  9. ↑ 9,0 9,1 Kennick, W. E. (1979), Kennick, William, ed., Art and philosophy: readings in aesthetics, New York: St. Martin's Press, pp. xi–xiii, 89, ISBN 0-312-05391-6 
  10. ↑ Elkins, James (Dec. 1995), "Art History and Images That Are Not Art", The Art Bulletin 47, No. 4: 553, "Nie-Westerse uitbeeldings is nie goed beskryf in kunsterme nie, ook nie die middeleeuse skilderye wat in die afwesigheid van humanistiese idees van artistieke waarde geproduseer is nie" 
  11. ↑ Philippa et al, Marlies (2007), Etymologisch woordenboek van het Nederlands - "Kunst", Amsterdam University Press, http://www.etymologie.nl/ 
  12. ↑ SUMMA THEOLOGICA: Modesty in the outward apparel (Secunda Secundae Partis, Q. 169), http://www.newadvent.org/summa/3169.htm 
  13. ↑ SUMMA THEOLOGICA: The intellectual virtues (Prima Secundae Partis, Q. 57), http://www.newadvent.org/summa/2057.htm#article3 
  14. ↑ The New Shorter Oxford English Dictionary, Oxford: Oxford University Press, 1993, pp. 120, ISBN 978-0-19-861271-1 
  15. ↑ Novitz, David (1992), The Boundaries of Art, ISBN 978-1-877275-24-1 
  16. ↑ Wollheim, Richard (1980), Art and its objects (2nd ed.), Cambridge University Press, pp. 1, ISBN 0-521-29706-0 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Levinson, Jerrold (2003), The Oxford Handbook of Aesthetics, Oxford university Press, pp. 5,16, ISBN 0-19-927945-4 
  18. ↑ (de) Mandelkow, Karl Robert; Morawe, Bodo (1968), Goethes Briefe. 2. edition. Vol. 1: Briefe der Jahre 1764–1786. Christian Wegner, Hamburg, pp. 487 
  19. ↑ R.G. Collingwood's view, expressed in The Principles of Art, is considered in Wollheim, op. cit. 1980 pp 36–43
  20. ↑ Heidegger, Martin (2001), The Origin of the Work of Art, in Poetry, Language, Thought, Harper Perennial 
  21. ↑ Merleau-Ponty, Maurice (1994), Galen Johnson en Michael Smith, ed., Cézanne's Doubt in The Merleau-Ponty Aesthetics Reader, Northwestern University Press 
  22. ↑ Russon, John (2009), Bearing Witness to Epiphany, State University of New York Press 
  23. ↑ Shiner (2003), The Invention of Art: A Cultural History, Chicago: University of Chicago Press, pp. 3, ISBN 978-0-226-75342-3 
  24. ↑ Radford, Tim (16 April 2004), World's Oldest Jewellery Found in Cave, Guardian Unlimited, http://education.guardian.co.uk/higher/artsandhumanities/story/0,12241,1193237,00.html, besoek op 18 Januarie 2008 
  25. ↑ "African Cave Yields Evidence of a Prehistoric Paint Factory". The New York Times (in Engels). 13 Oktober 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Mei 2020.
  26. ↑ John Stothoff Badeau; John Richard Hayes (1983), The Genius of Arab civilization: source of Renaissance, Taylor & Francis, pp. 104, http://books.google.fr/books?id=IaM9AAAAIAAJ&pg=PA104&dq=oleg+grabar+kairouan+mosque&cd=3#v=onepage&q=oleg%20grabar%20kairouan%20mosque&f=false 
  27. ↑ (de) Adorno, Theodor W. (1970), Aesthetic Theory 
  28. ↑ www.sbctc.edu (adapted). "Module 1: Introduction and Definitions" (PDF). Saylor.org. Besoek op 2 April 2012.
  29. ↑ Tomkins, Duchamp: A Biography, pp. 186 
  30. ↑ 30,0 30,1 Robertson, Jean; McDaniel, Craig (2005), Themes of Contemporary Art, Visual Art after 1980, Oxford University Press, pp. 4,16 
  31. ↑ Breskin, Vladimir (2010), "Triad: Method for studying the core of the semiotic parity of language and art", Signs – International Journal of Semiotics 3: pp. 1–28, ISSN 1902-8822, archived from the original on 1 September 2011, https://web.archive.org/web/20110901145415/http://vip.iva.dk/signs/Articles_Signs_International_Section/2010/Breskin_(2010)_Signs_Triad_eng_final_rev_2010.pdf, besoek op 31 Mei 2013 
  32. ↑ Graham, Gordon (2005). Philosophy of the arts: an introduction to aesthetics. Taylor & Francis.
  33. ↑ Aristotle, The Poetics, Republic, http://www.authorama.com/the-poetics-2.html 
  34. ↑ Einstein, Albert, The World as I See It, archived from the original on 8 Junie 2008, https://web.archive.org/web/20080608192924/http://www.aip.org/history/einstein/essay.htm, besoek op 3 Junie 2013 
  35. ↑ Kant, Immanuel, Critique of Aesthetic Judgement year=1790 
  36. ↑ Tomaskova, Silvia (1997) 
  37. ↑ Mithen, Steve (1999), The Prehistory of the Mind: The Cognitive Origins of Art, Religion and Science. 
  38. ↑ Breton, André (1924), Surrealist Manifesto 
  39. ↑ Trotter, Jeramia (15 Februarie 2011). "RiverKings raising autism awareness with art". WMC tv. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Februarie 2011. Besoek op 21 Februarie 2013.
  40. ↑ "Art exhibit aims to raise awareness of autism". Daily News-Miner (in Engels). 4 April 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 21 Februarie 2013.
  41. ↑ "Anchorage art exhibit to raise awareness about autism" (PDF). Alaska Department of Health and Social Services. Besoek op 21 Februarie 2013.
  42. ↑ Ruhl, Ashleigh (18 Februarie 2013). "Photographer Seeks Subjects To Help Raise Cancer Awareness". Gazettes (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 21 Februarie 2013.
  43. ↑ "Bra art raising awareness for breast cancer". The Palm Beach Post (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 21 Februarie 2013.
  44. ↑ Flynn, Marella (1 Oktober 2007). "October art walk aims to raise money, awareness for breast cancer". Flagler College Gargoyle. Besoek op 21 Februarie 2013.
  45. ↑ "Students get creative in the fight against human trafficking". WDTN Channel 2 News. 26 November 2012. Besoek op 21 Februarie 2013.[dooie skakel]
  46. ↑ "Looking to raise awareness at ArtPrize". WWMT, Newschannel 3 (in Engels). 1 Oktober 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Oktober 2012. Besoek op 21 Februarie 2013.
  47. ↑ "SciCafe – Art/Sci Collision: Raising Ocean Conservation Awareness". American Museum of Natural History. Besoek op 21 Februarie 2013.
  48. ↑ "SMU students raise awareness with 'Art for Darfur'". SMU News Release (in Engels). 3 April 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Mei 2013. Besoek op 21 Februarie 2013.
  49. ↑ Donnelly, Greg (5 Maart 2012). "Red dress art project to raise awareness of murdered and missing Aboriginal women". Global Edmonton (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 21 Februarie 2013.
  50. ↑ "Raising elder abuse awareness through intergenerational art" (in Engels). Human Resources and Skills Development, Canada. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Desember 2013. Besoek op 21 Februarie 2013.
  51. ↑ Mathema, Paavan (16 Januarie 2013). "Trash to treasure: Turning Mt. Everest waste into art". CNN (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 21 Februarie 2013.
  52. ↑ Roland Barthes, Mythologies 
  53. ↑ Dutton, Denis (2003), Aesthetics and Evolutionary Psychology in "The Oxford Handbook for Aesthetics", Oxford University Press 
  54. ↑ Sharp, Willoughby (Desember 1969). "An Interview with Joseph Beuys". ArtForum. 8 (4): 45. {{cite journal}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (hulp)
  55. ↑ Rorimer, Anne (2001), New Art in the 60s and 70s Redefining Reality, Thames and Hudson, pp. 35 
  56. ↑ Fineman, Mia (21 Maart 2007). "YouTube for ArtistsThe best places to find video art online". Slate (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 September 2011. Besoek op 3 Augustus 2007.
  57. ↑ John Ruskin (1843), Modern Painters, Volume I, London: Smith, Elder and Co, "gaan na die natuur met alle eenvoud van hart, sonder om iets af te wys of uit te kies, en veroordeel niks, in die geloof dat alle dinge reg en goed is, en verheug jou altyd in die waarheid." 
  58. ↑ Wollheim (1980), Essay VI, pp. 231–39 
  59. ↑ Griselda Pollock (1999), Differencing the Canon, London & N.Y.: Routledge, ISBN 0-415-06700-6 
  60. ↑ 60,0 60,1 Francis Frascina; Charles Harrison, eds. (1982), Modern Art and Modernism: A Critical Anthology. 
  61. ↑ Duchamp, Two Statements, YouTube, http://www.youtube.com/watch?v=haon2DXWvLk 
  62. ↑ Deborah Solomon (14 Desember 2003), 2003: the 3rd Annual Year in Ideas: Video Game Art, New York Times Magazine Section 
  63. ↑ Painter, Colin (2002), Contemporary Art and the Home, Berg Publishers, pp. 12, ISBN 1-85973-661-0 
  64. ↑ Dutton, Denis (1998), Michael Kelly, ed., Tribal Art, Encyclopedia of Aesthetics, New York: Oxford University Press, archived from the original on 17 Mei 2020, https://web.archive.org/web/20200517160426/http://www.denisdutton.com/tribal_art.htm, besoek op 10 Junie 2013 .
  65. ↑ Danto, Arthur (1988), Susan Vogel, ed., Artifact and Art, New York 
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 66,3 66,4 66,5 Glossary: Anti-art, Tate, archived from the original on 3 Februarie 2012, http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20120203094030/http://www.tate.org.uk/collections/glossary/definition.jsp?entryId=571, besoek op 10 Junie 2013 
  67. ↑ Schneider, Caroline (1 September 2001), Asger Jorn, Artforum, http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-78637292.html, besoek op 24 Januarie 2010 
  68. ↑ Ferguson, Euan (20 April 2003), In bed with Tracey, Sarah … and Ron, The Observer, http://www.guardian.co.uk/artanddesign/2003/apr/20/thesaatchigallery.art2, besoek op 2 Mei 2009 
  69. ↑ Stuck on the Turner Prize, artnet, 27 Oktober 2000, http://www.artnet.com/Magazine/news/artnetnews/artnetnews10-27-00.asp, besoek op 2 Mei 2009 

Bibliografie

[wysig | wysig bron]
  • Shiner, Larry. "The Invention of Art: A Cultural History". Chicago: University of Chicago Press, 2003. ISBN 978-0-226-75342-3
  • Arthur Danto, The Abuse of Beauty: Aesthetics and the Concept of Art. 2003
  • Dana Arnold and Margaret Iverson (eds.) Art and Thought. Oxford: Basil Blackwell, 2003
  • Michael Ann Holly and Keith Moxey (eds.) Art History Aesthetics Visual Studies. New Haven: Yale University Press, 2002. ISBN 0-300-09789-1
  • John Whitehead. Grasping for the Wind, 2001
  • Noel Carroll, Theories of Art Today, 2000
  • Evelyn Hatcher, ed. Art as Culture: An Introduction to the Anthropology of Art, 1999
  • Catherine de Zegher (ed.). Inside the Visible. MIT Press, 1996
  • Nina, Felshin, ed. But is it Art? 1995
  • Stephen Davies, Definitions of Art, 1991
  • Oscar Wilde, "Intentions".
  • Jean Robertson en Craig McDaniel, "Themes of Contemporary Art, Visual Art after 1980", 2005

Verdere leeswerk

[wysig | wysig bron]
  • Shiner, Larry. The Invention of Art: A Cultural History. Chicago: University of Chicago Press, 2003. ISBN 978-0-226-75342-3
  • Augros, Robert M., Stanciu, George N. The New Story of Science: mind and the universe, Lake Bluff, Ill.: Regnery Gateway, 1984. ISBN 0-89526-833-7 (die boek bevat belangrike materiaal oor die kunste en wetenskap)
  • Richard Wollheim, Art and its Objects: An introduction to aesthetics. New York: Harper & Row, 1968. OCLC 1077405
  • Carl Jung, Man and His Symbols. London: Pan Books, 1978. ISBN 0-330-25321-2
  • Benedetto Croce. Aesthetic as Science of Expression and General Linguistic, 2002
  • Władysław Tatarkiewicz, A History of Six Ideas: an Essay in Aesthetics, translated from the Polish by Christopher Kasparek, The Hague, Martinus Nijhoff, 1980
  • Leo Tolstoi, "What Is Art?", 1897
  • Kleiner, Gardner, Mamiya and Tansey. Art Through the Ages, Twelfth Edition (2 volumes) Wadsworth, 2004. ISBN 0-534-64095-8 (vol 1) and ISBN 0-534-64091-5 (vol 2)
  • Kristine Stiles and Peter Selz, eds. Theories and Documents of Contemporary Art. Berkeley: University of California Press, 1986
  • Florian Dombois, Ute Meta Bauer, Claudia Mareis and Michael Schwab, eds. Intellectual Birdhouse. Artistic Practice as Research. London: Koening Books, 2012. ISBN 978-3-86335-118-2
  • Dana Arnold and Margaret Iverson, eds. Art and Thought. London: Blackwell, 2003. ISBN 0-631-22715-6
  • Antony Briant and Griselda Pollock, eds. Digital and Other Virtualities: Renegotiating the image. London and NY: I.B.Tauris, 2010. ISBN 978-1-4416-7631-3
  • Carol Armstrong and Catherine de Zegher, eds. Women Artists at the Millennium. Massachusetts: October Books/The MIT Press, 2006. ISBN 0-262-01226-X

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]


Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuns&oldid=2628858"