Ekspressionisme

Hierdie artikel bevat 'n kort oorsigtelike bespreking van Ekspressionisme in die kunste oor die algemeen, maar brei dan veral meer uit oor ekpressionisme in die dramatiese kunste.

Egon Schiele, 'n selfportret.

Ekspressionisme (vanaf Latyn: expressio, uitdrukking) is 'n stroming in die Europese kuns en die literatuur van die 20ste eeu, wat veral manifesteer in die jare 1905 tot 1940. In die ekspressionisme probeer die kunstenaar sy gevoelens en ervarings uit te druk deur 'n sekere vervorming van die werklikheid. Ekpressionisme wil die subjektiewe realiteit van die innerlike mens ontdek. Die drome, nagmerries, stryd en innerlike belewenisse van die mens word daardeur uitgedruk. Die ekpressionisme van die teater was dus die begin van dramatiese uitings wat baie in vandag se film en teater genres herleef.

Ekspressionisme in die teater

Hierdie revolusie teen die realistiese teaterstyl begin in die negentiende eeu. Die leiers van hierdie beweging voel nie dat realisme werklik kuns is nie. Dit is net 'n namaking van die werklikheid, maar nie 'n interpretasie daarvan nie. Die ekspressionisme was ook 'n reaksie teen die ontwikkelling van tegnologie. Die realiteit was “lelik”, soos so goed beskryf word in TS Eliot se gedig Preludes. Die mense het dus opnuut 'n soeke na waarheid en skoonheid. Realisme het egter die aanvaarde norm van teater gebly omdat die gehore van ekspressionistiese teater nie altyd geweet het wat om met die subjektiewe uitdrukkings as reaksies op die omgewing te maak nie.

Die ontstaan van Ekpressionisme in die teater

Ekpressionisme het in Duitsland na die Eerste Wêreldoorlog ontwikkel. Een van die belangrike skrywers van hierdie beweging was Strindberg. Hierdie skrywers het geglo dat daar nie so iets soos 'n fundamentele waarheid is nie. Die uiterlike realiteit moet gevorm word volgens die innerlike realiteit se waardes en visies. Hulle glo dat die sosiale lewens van baie mense net 'n fasade was van sukses waaragter hul baie geheime en onbewuste begeertes en frustrasies wegsteek. Dit is hierdie subjektiewe realiteit wat die ekspressionis wil ontdek.

Die ontwikkelling van Ekspressionisme begin met die die “The Beggar” van Reinhard J. Sorge in 1892–1916). Daarna voer Strindberg sy “Dream Play” en “The Ghost Sonate” op. Frank Wedekind maak opgang met die drama “The spring awakening”. George Kaiser voer in 1917 die stuk “From Morn to Midnight” op waarin die sentrale karakter 'n bank klerk is wat geld steel. Die drama laat mens nogal aan die middel-eeuse drama “Elkeman” dink. In Duitsland was daar ook die regisseur Ewin Piscator wat daarvan gehou het om met klank en film te werk. Hy kan ook gesien word as 'n belangrike regisseur van die Epiese teater. Hierdie twee genres oorvleuel redelik en het mekaar beïnvloed. Die eerste volle ekpressionistiese stuk is in 1909 opgevoer in Wene deur Oskar Kokoschka. Die drama is genoem Moordenaar, die hoop van vroue. In hierdie stuk streef 'n vrou en man beide na dominansie. Hulle beseer mekaar en hy gaan tronk toe. Hy ontsnap en gaan na die vrou terug, maar deur net aan die vrou te raak val sy dood neer. Die stuk eindig waar hy almal om hom doodmaak soos muskiete. Die karakters in ekspressionistiese drama’s is vlak en eensydig geskilder want hulle word mitiese karakters. Daar is baie koor-effekte en ook gedeklameerde dialoog.

Al het die ekspressionistiese teater wel getaan in die 1920’s het dit wel 'n groot invloed gehad op die teater in Amerika. Skrywers wat daardeur beïnvloed is, is Thronton Wilder, Eugene O’Neill, Sean O’Casey, Ionesco en ook Samuel Beckett. Eugene O’Neill in Amerika 'n paar ekspressionistiese toneelstukke geskryf|: The Hairy Ape, The Emperor Jones, en The Great God Brown en Elmer Rice skryf The Adding Machine.

Karakters van Ekspressionistiese teater

Siegmund Freud, die sielkundige het ook hierdie beweging help vorm deur sy geloof in psigoanalise, die onderbewuste en die belangrikheid van drome. Ons kan dus aflei dat ekspressionisme die innerlike gevoelens van die mens wil uitdruk deur hul karakters – dit was dan die reis van die siel van die mens en nie realistiese ervarings van die mens nie. Die tonele vind dus nie altyd in 'n logiese opeenvolgende stappe plaas nie. Die karakters was soms naamloos. Hulle is, byvoorbeeld, Die man in swart genoem of die billionêr of Die jong vrou. Die hoof karakter sien alles uit 'n subjektiewe hoek. Die dialoog was grotesk en logiese denke was nie belangrik nie. Die karakters kon in kort telegramagtige sinne praat om hul ervarings weer te gee.

Temas van Ekpressionistiese teater

Die temas van die toneelstukke het dikwels die woede en frustrasie van die skrywers uitgebeeld. Hul het dikwels gerebelleer teen die oorlog of kapitalisme of materialisme. Stelinkleding en beligting het die gevoelens van die hoofkarakter weerspieël en was nie realisties nie. Net die nodige dekor is gebruik en was dus minimalisties van aard. Een van die beste voorbeelde van ekspressionistiese teater is Thornton Wilder se “Our Town”. Die realisme word verbreek om geestelike boodskappe weer te gee. Daar is geen stel nie – maar net funksionele lere en kassies. Die verhoogbestuurder tree in direkte gesprek met die gehoor. Die gebeure vind nie plaas in logiese volgorde nie, maar is terugflitse na die verlede. Die karakters is gewone mense wat as simbool staan vir alle gewone mense.

Ekspressionisme na die Eerste Wêreldoorlog

Na die Eerste Wêreldoorlog het die kunstenaars die Ekspressionisme gebruik om hul veragting vir die magte wat die mensdom wil vernietig uit te beeld. Die Ekspressionisme was nou meer polities gesind en het in opstand gekom teen kapitalisme, militarisme en geweld. Sosialisme was nou eerder die gewenste ideologie. Die ekspressionisme wil die huidige afbreek en 'n ideaal daarstel waarna die karakters reik. Die hoofkarakters word spreekbuise van die skrywer om hul lyding uit te beeld in 'n die vorm van alleensprake of monoloë. Die karakters hoop op 'n beter lewe en 'n toekoms.

Die styl waarin ekspressionistiese teater uitgebeeld is het vereis dat die musiek en dekor, klankbaan en spelers almal op gelyke vlak blootgestel word. Alle aspekte van die teater moet bydrae tot die boodskap en uiting gee aan die gevoel van die skrywer. Tegniese apparaat word oop en bloot beheer sodat die skeiding tussen die realiteit van die gehoor en die van die drama nader aan mekaar kom. Die invloed van hierdie styl begin afneem vanaf die middel twintiger jare. Daar is teen die samelewing opgestaan maar daar is nie nuwe idees vir 'n nuwe werklikheid voorgestel nie. 'n Ander rede was dat die Nazi-bewind die ekspressioniste verban het omdat hul drama’s nie werklik die ideologie van die Nazi’s verkondig het nie. Die Kabaretkuns, Dadaïsme en Teater van die Absurde het ontstaan uit die ekspressionistiese teater.