Gaan na inhoud

Postmodernisme

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Postmodernisme
Voorafgegaan deur Modernisme
Postmoderniteit
Vakgebiede
Verwant
Kritiek op postmodernisme

Postmodernisme is 'n beweging in die kunste, argitektuur en filosofie wat in die laat 20ste eeu as 'n teenreaksie op die modernisme ontstaan het. Postmodernisme behels skeptiese beskouings oor die kulturele lewe, literatuur, kuns, filosofie, geskiedenis, ekonomie, argitektuur, fiksie en literêre kritiek. Dikwels word dit met dekonstruksie en poststrukturalisme verbind omdat die gebruik van die term "postmodernisme" op dieselfde tyd gewild geraak het soos 20ste eeuse poststrukturele denkrigtings.

Die term "postmodernisme" is gebruik om na 'n verskeidenheid strominge binne die kuns, musiek, literatuur en ander velde te verwys wat op sekere tendense in modernisme gereageer het en veral deur 'n herlewing van historiese elemente en tegnieke gekenmerk word.[1]

Postmodernisme is in wese die sambreelnaam vir 'n kulturele beweging wat sedert die laat 1950's 'n reeks filosofiese standpunte en estetiese style in die kuns beïnvloed het. In die filosofie is dit gebaseer op die oortuiging dat alle menslike kennis perke het en kultureel bepaal word, sodat daar geen metapunt is wat toegang tot suiwer waarheid sonder 'n filter bied nie.[2] In die kunste is dit 'n 'n prinsipiële eklektiese beweging wat die onderskeid tussen lae en hoë kulturele produksie verwaarloos en ironiese of anargistiese kombinasies van elemente uit verskillende styltydperke, bewegings, genres, media en tegnieke gebruik wat voorheen as onversoenbaar beskou is.[3]

Postmodernisme word gesien as 'n reaksie op modernisme, as 'n voortsetting in die radikaliserende sin van modernisme, en ook as 'n kombinasie van die twee, omdat dit 'n fase is van modernistiese rebellie teen tradisionalisme en 'n fragmentariese opvolger daarvan met 'n nuwe boodskap. Vanuit chronologiese oogpunt hou die postmoderne wêreldbeskouing nie verband met modernisme nie, maar met die eksistensialisme en die absurdisme.[4][5]

Postmoderne kuns en literêre werke word gekenmerk deur die dikwels ironiese kombinasie. Onder invloedryke post-moderne denkers is Jean Baudrillard, Jacques Derrida, Michel Foucault, Martin Heidegger, Julia Kristeva, Jean-François Lyotard en Richard Rorty.

Kenmerke

[wysig | wysig bron]

Postmodernisme word gekenmerk deur die radikale ontologiese en epistemologiese twyfel van die waarheid soos beweer word deur self-legitimerende stelsels, en - romantiese - egtheid. Dit gaan oor ongeloof en wantroue in die groot verhale wat waarheid beweer, soos in godsdiens, politiek, wetenskap en kuns.[4] In die beeldende kunste lei hierdie twyfel dikwels tot eklektisisme met 'n goeie dosis ironie. Op filosofiese vlak is diegene wat as postmoderniste beskou word, meer as hul voorgangers, besorg oor die taalkritiek. Hulle word veral hiertoe deur Lyotard geïnspireer. Die model waarin taal 'n weerspieëling van die werklikheid sou wees, word hiermee nadruklik laat vaar. Die einde van die 'groot verhale' word verklaar (vooruitgang deur die tegnologie,die Marxisme en die Christendom).

Postmoderniste uit alle kunsdissiplines meng ou en nuwe vorme en kombineer elemente uit elite-kultuur en populêre kultuur. Anders as moderniste, is hulle nie gekant teen die handel en materialisme van die hedendaagse kultuur nie, maar omhels dit eerder en pas dit op nuwe, dikwels humoristiese, maniere toe.[6] Herhaling uit die kommersiële wêreld van verpakking en advertensies is as 'n artistieke tegniek gebruik: Andy Warhol het reeksgewyse beelde gemaak van voorwerpe soos Coca-Cola bottels en Marilyn Monroe.[7]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Volgens Kevin O'Donnell is die term "postmodernisme" eers aan die einde van die negentiende en vroeë twintigste eeu deur kunstenaars gebruik en is dit vinnig in ander dissiplines aangeneem..[8] Volgens die Van Dale Large-woordeboek van die Nederlandse taal het die Duitse filosoof Rudolf Pannwitz die term in 1917 bekendgestel.[9] Literatuurwetenskaplikes Hans Bertens en Theo D'haen skryf dat die term eers in 1934 op letterkunde toegepas is, naamlik deur die Spaanse kritikus Federico de Onis, en in die Tweede Wêreldoorlog na die VSA versprei is. Die manier waarop die term gebruik is, het egter niks te make met die konsepte wat tans met die postmodernisme geassosieer word nie. Dit het eers ná die oorlog die geval geword, toe die kritikus Randall Jarrell in 1946 die woord gebruik het in 'n resensie van die poësieversameling Lord Weary's castle deur Robert Lowell. In 1950 gebruik die digter Charles Olson die term om sy eie gedigte te beskryf. Daarna raak die term geleidelik ingeburger.[10]

Volgens O'Donnell is postmodernisme meer as 'n chronologiese beweging, maar 'n insig wat in verskillende tydperke voorkom. Modernisme is byvoorbeeld 'n samesmelting van uiteenlopende magte, waarin vertroue in wetenskap en tegnologie, gestimuleer deur 'n stroom nuwe uitvindings, saamgeval het met die dood van dieselfde vertroue deur die Eerste Wêreldoorlog en rampe soos die met die Titanic, wat tegnologiese ontwikkelinge as voorbeelde van trots beskou het, lyk of dit ontmasker word. Volgens Jürgen Habermas, verskil die meer radikale uitdrukkingsvorme van hierdie verlore vertroue en betogings teen die optimisme van moderniteit nie, van die postmoderne denke nie.[11]

Sedert die 1960's was die postmodernisme die dominante neiging in argitektuur, letterkunde, poësie en kuns in die algemeen. Kunsstrome kom in golwe; romanse het byvoorbeeld plek gemaak vir modernisme. Dit is gevolg deur eksistensialisme, wat op hul beurt weer gevolg is deur postmodernisme. Die probleem met die term postmodernisme is dat teoreties alles, enige kuns wat na die modernisme gekom het, postmodern is.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Merriam Webster's Collegiate Dictionary 2004
  2. ↑ O' Donnell (2003), bl. 6.
  3. ↑ Prof. dr. Guido Geerts en drs. Ton den Boon (red.), Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse taal. j-r. Utrecht en Antwerpen: Van Dale Lexicografie, dertiende uitgawe, 1999, 2634. ISBN 9066484233
  4. ↑ 4,0 4,1 Van Bork et al., online.
  5. ↑ R.R. Palmer, Joel Colton en Lloyd Kramer, A History of the Modern World. Ninth Edition. Boston etc.: McGraw-Hill, 2002, bl. 1039. ISBN 0071121471
  6. ↑ Palmer e.a. (2002), bl. 1038
  7. ↑ Palmer e.a. (2002), bl. 1039
  8. ↑ O'Donnell, bl. 8
  9. ↑ Geerts en Den Boon (1999), 2634
  10. ↑ Bertens en D'haen (1988), bl. 12-13.
  11. ↑ O'Donnell, bl. 14-15.

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • Aylesworth, Gary (2015). 'Postmodernism.' Edward N. Zalta (red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Spring 2015 Edition, online.
  • Bertens, Hans en Theo D'haen (1988). Het postmodernisme in de literatuur. Synthese. Amsterdam: De Arbeiderspers. ISBN 9029502010
  • O' Donnell, Kevin (2003). Postmodernism. Oxford, Engeland: Lion Publishing plc. ISBN 0745950922
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Postmodernisme&oldid=2621246"