Hendrik van den Bergh

Hendrik van den Bergh
Gebore	Hendrik Johannes van den Bergh 27 November 1914 Vredefort, Vrystaat
Sterf	16 Augustus 1997 (op 82) Bronkhorstspruit, Gauteng
Nasionaliteit	Suid-Afrikaans
Beroep	Polisiebeampte
Bekend vir	Stigter van Buro vir Staatsveiligheid
Titel	Generaal
Politieke party	Nasionale Party

Generaal Hendrik van den Bergh (27 November 1914 - 16 Augustus 1997) was ’n Suid-Afrikaanse polisiebeampte en is bekend vir die stigting van die Buro vir Staatsveiligheid, 'n intelligensie-agentskap wat op 16 Mei 1969 in die lewe geroep is om militêre en plaaslike intelligensie vir die destydse regering te koördineer, asook om anti-apartheidsdenke te onderdruk. Hy was in volksmond bekend as Lang Hendrik of die Lang Man na aanleiding van sy lengte (6’5) (nagenoeg twee meter).

Vroeë lewe

Van den Bergh is in Vredefort in die Oranje-Vrystaat gebore en was sy lewe lank ’n Afrikanernasionalis. Sy vader was ’n poskantooramptenaar wat later ’n boukontrakteur geword het. Hendrik het sy oupa se name. Weens ’n vervreemding tussen sy ouers het sy oupa hom merendeels grootgemaak. Sy vader was ’n oudstryder van sowel die Tweede Vryheidsoorlog as die 1914-rebellie, waar hy saam met genl. De Wet geveg het en is ook saam met hom gevange geneem. Sy pa en oupa het in die Engelse Oorlog geveg en was krygsgevangenes op Ceylon.

Hy het op Vredefort skoolgegaan maar weens die depressie het hy net tot standerd nege gevorder, waarna hy sy oupa gehelp het om die gesin aan die gang te hou. In 1933 sluit hy hom aan by die Spesiale Diensbataljon (SDB) wat gedurende die depressiejare deur die Regering in die lewe geroep is om aan jong manne werk en ’n tuiste te verskaf; ook om vir hulle die grondslag te lê vir latere werksgeleenthede – gewoonlik in een of ander staatsdepartement. Die SDB is volgens militêre voorskrifte bestuur en was ingeskakel by die Verdedigingsmag se hoofkwartier by Voortrekkerhoogte net buite Pretoria. Van den Bergh is uitgekies vir moontlike opleiding as offisier in die Verdedigingsmag maar het aan die keurpaneel gesê hy wil eerder by die Suid-Afrikaanse polisie aansluit.

Polisie en internering

Nadat hy in 1934 ’n toelatingseksamen afgelê het, het hy vir opleiding na die Polisiedepot in Pretoria gegaan. Tydens die opleiding is hy aangewys as leier van sy troep (dieselfde troep het later drie generaals en ’n brigadier opgelewer). Ná opleiding is die troep in Johannesburg gestasioneer, aanvanklik by Marshall-plein. Hierna is Van den Bergh na die Booyens-polisiekantoor verplaas, toe na Orlando, en eindelik na die speurdiens. In 1938 is hy oorgeplaas na die Johannesburgse Drankafdeling. Later is hy weer terug by Marshall-plein om speurwerk te doen. Die meeste van sy tyd is in beslag geneem deur moordondersoeke in sy amp as sersant. Op 20 Januarie 1942 word hy ingeroep na die Afdelingspeuroffisier se kantoor en gearresteer omdat hy lid van die Stormjaers was. Hy was nie bewus van die feit dat sy swaer, Nicholas Vorster, hom as lid van die Ossewabrandwag ingeskryf het nie. Hy is na Koffiefontein se Interneringskamp gestuur waar hy John Vorster ontmoet het.

Na ontslag uit Koffiefontein is hy in huisarres geplaas in Vredefort. Hy kry later toestemming om in Johannesburg te gaan werk soek en het vir vyf jaar as klerk by die Suid-Afrikaanse Instituut vir Argitekte gewerk. Van sy ou Koffiefontein-polisiekollegas het hom gevra om hulle te help om hulle ou poste in die polisiemag terug te kry. In 1949 oorhandig hulle ’n petisie aan die Regering. Adv. C.R. Swart, toe Minister van Justisie het ’n kommissie van ondersoek ingestel en hulle is aangestel in hul ou poste. Van den Bergh het toe ’n eksamen afgelê wat hom in staat gestel het om vir ’n offisiersrang te kwalifiseer. Hy het geslaag en is tot luitenant bevorder. Hy is gepos na die Woodstock-kantoor in Kaapstad waar hy as speuroffisier werksaam was, benewens in Bellville, Pretoria en Bloemfontein. In 1960 word hy as majoor en afdelingspeuroffisier na Welkom in die Vrystaat verplaas. Hy word na Pondoland in die Transkei gestuur om ondersoek in te stel na die ernstige onluste wat reeds tot 30 moorde gelei het en na vier maande word hy na die veiligheidspolisie in Pretoria verplaas. Van den Bergh was nie gelukkig met die besluit nie. Eendag word hy na die kommissaris, genl. Du Plooy, se kantoor ontbied waar brig. Van den Bergh, die hoof van die speurdiens, ook teenwoordig was. Hy is meegedeel dat hy na die speurdiens teruggeplaas gaan word as brig. Van den Berg se stafoffosier. In 1962 verlaat hy die polisiediens net om kort daarna deur minister John Vorster (toe Minister van Justisie onder dr. Verwoerd) gevra te word om die veiligheidspolisie oor te neem. Op 14 Januarie 1963 het hy sy amp opgeneem as hoof van die veiligheidspolisie.

Grensoorlog

In die middel-1970’s het die Suid-Afrikaanse regering sy aandag gevestig op die Angolese Burgeroorlog tussen die pro-Sowjet MPLA en die antikommunistiese UNITA omdat hulle die toenemende groei van die Sowjetunie in Afrika probeer stuit het. Die Regering was verdeeld oor die teenvoeter wat vir die Sowjet-inmenging geskik wou wees, enersyds met PW Botha as Minister van Verdediging en genl. Magnus Malan as hoof van die weermag wat ’n algehele inval in Angola voorgestaan het en andersyds met Eerste Minister Vorster (wat pas by die vermoorde dr. Verwoerd oorgeneem het) en Van den Berg wat ten gunste was van ’n beperkte, koverte maneuver. Eindelik is besluit op die laasgenoemde en ingryping deur Suid-Afrika het in ’n mislukking geëindig toe Suid-Afrikaanse magte, binne trefafstand van Luanda, teruggedryf is deur ’n vlaag Kubaanse troepe. Die Verenigde State wat die maneuver in die geheim gesteun het, moes sy steun onttrek nadat die Ford-administrasie se versoek van befondsing vir UNITA geveto is deur die Amerikaanse Kongres. Suid-Afrika is daarna gedwing om terug te trek.

Die Buro vir Staatsveiligheid het in so ’n mate gegroei dat dit meer invloed kon uitoefen as die Departemente van Verdediging en Buitelandse Sake.

Uittrede en afsterwe

In 1979 het die Buro vir Staatsveiligheid tot ’n einde gekom nadat Vorster, wat in 1978 Staatspresident geword het, bedank het as gevolg van die Inligtingsdebakel waar regeringsgeld gebruik is om ’n Engelstalige pro-regeringkoerant, The Citizen, op te rig. Dit het aan die lig gekom dat die Buro ook hierby betrokke was. Die daaropvolgende jaar het Botha, wat vir Vorster opgevolg het as Eerste Minister, geëis dat Van den Bergh bedank en in 1980 is die Buro vervang met ’n nuwe agentskap, die Nasionale Intelligensiediens en Van den Bergh is vervang met dr. Lukas Barnard.

Van den Bergh het hom na sy uittrede tot hoenderboerdery gewend. Dit blyk dat Van den Bergh aan sy memoires geskryf het in die 1980’s, maar hy het dit laat vaar onder druk van die regering.

Van den Bergh is oorlede in Bronkhorstspruit, Pretoria in 1997 op die ouderdom van 82. Hy was twee keer getroud.