Srbi u Bosni i Hercegovini
Srbi su jedan od tri konstitutivna naroda Bosne i Hercegovine, koji u najvećem broju žive u entitetu Republika Srpska. Osim u Republici Srpskoj, gdje čine preko 80% stanovništva, određeni broj Srba živi i u drugom entitetu Bosne i Hercegovine, Federaciji Bosne i Hercegovine. U Bosni i Hercegovini Srbi naseljavaju oblasti Bosansku Krajinu, Semberiju, istočni dio Hercegovine, Posavinu, a manjim dijelom i središnji i istočni dio Bosne i Hercegovine.
Čedomir Antić tvrdi da u BiH postoje nastojanja da Republika Srpska bude lišena ovlašćenja i da rastu pritisci za reviziju Dejtonskog sporazuma na štetu srpskog naroda. U Federaciji BiH nije vraćena samo imovina Srpske pravoslavne crkve. Nisu vraćeni stanovi nosiocima prava pripadnicima JNA, a u Federaciji BiH ne postoje, kako on kaže, srpske škole.[1] Dvojezični natpisi na saobraćajnim znakovima u Federaciji BiH su postavljeni 2009. godine, međutim na većini su obrisani natpisi na ćirilici, a česti su i slučajevi uvrijedljivih poruka na račun Srba.[2] Većina Srba je proterana sa teritorije Federacije BiH i njihov povratak na vekovna ognjišta je onemogućen.
U Bosni i Hercegovini živi 1.479.930 Srba, koji formiraju 33% stanovništva Bosne i Hercegovine. Srbi uglavnom žive u Republici Srpskoj, dok ih u Federacije Bosne i Hercegovine ima u Unsko-sanskom i Kantonu 10. Bošnjaci su teritorijalno najrasprostranjeniji narod u Bosni i Hercegovini. Govore Bosanskim jezikom i većinom su Islamske vjeroispovijesti. Srbi su prije rata u Bosni i Hercegovini živjeli u velikom broju u Sarajevu, ali su nakon rata odselili, mali broj Srba danas živi u glavnom gradu BiH.[3]
Među znamenitim Srbima iz Bosne i Hercegovine nalaze se pisci Jovan Dučić, Petar Kočić, Aleksa Šantić, Branko Ćopić i drugi, guslar i narodni pjesnik Filip Višnjić, Knez Ivo od Semberije, filozof i vizionar Dimitrije Mitrinović, slikar Kosta Hakman, istoričari Vladimir Ćorović i Jovan Deretić, likovni umjetnik Mirko Ilić i režiser Emir Kusturica.
Mehmed-paša Sokolović, Srbin iz Sokolovića pored Višegrada, bio je veliki vezir (predsjednik vlade) u Osmanskom carstvu. Makarije Sokolović je bio prvi patrijarh Srpske pravoslavne crkve kada je ona obnovljena kao Pećka patrijaršija 1557. godine. Luka Vukalović doprinio je oslobođenju Bosne od osmanlijske vlasti. Ubijeni premijer Srbije, Zoran Đinđić, rodio se u Bosanskom Šamcu, a bivši predsjednik Srbije Boris Tadić rođen je u Sarajevu.
Iz Hercegovine i Bosne porijeklom su vladaoci srednjevjekovne dinastije Mrnjavčevića, kao i vladaoci iz crnogorske dinastije Petrovića Njegoša.
Tokom čitavog toka rata u Jugoslaviji, 64.1% svih Partizana iz BiH su bili Srbi.[4]
U nekima od oblasti prije građanskog rata u Bosni i Hercegovini živjeli su većinom Srbi, ali su tokom rata te oblasti etnički očišćene. Isto tako, određeni broj Srba iz Bosne su morali napustiti svoje domove tokom rata od 1992. do 1995. godine. Oni su mahom izbjegli u Srbiju ili u druge krajeve BiH gde su prije njih živeli drugi narodi (Posavina, Semberija). Najviše izbjeglica je bilo iz Bosanske Krajine i centralne Bosne (Drvar, Glamoč, Grahovo, Livno, Kupres, Jajce i dr.). Istu sudbinu su doživjeli Srbi Sarajeva koji su prije Drugog svjetskog rata činili većinsko stanovnisctvo čitave BiH kao i Sarajeva, pretpostavlja se da se iz Sarajeva prisilno iselilo oko 250 000 Srba. Veliki broj Srba iz Bosne i Hercegovine se nalazi u dijaspori. Drvar i Bosansko Grahovo su opštine, koje su na popisu iz 1991, imale najveći procenat Srba, a danas se nalaze u Federaciji BiH.
Srbi iz BiH se najčešće dijele prema regionalnoj pripadnosti.[nedostaje referenca] Veće grupe Srba su: Krajišnici, Semberci, Bosanci, Hercegovci.[nedostaje referenca] Neki Srbi, najčešće iz Hercegovine u prošlosti su bili organizovani u plemena.[nedostaje referenca]
Po poslednjem službenom popisu stanovništva sprovedenom u Bosni i Hercegovini 1991. godine, broj stanovnika izjašnjenih kao Srbi, po opštinama, bio je sledeći:
- Grad Sarajevo - 157.143 (29,81%)
Po opštinama Grada Sarajeva:
- Vogošća - 8.813 (35,75%)
- Ilijaš - 11.325 (44,96%)
- Ilidža - 25.029 (36,84%)
- Novi Grad - 37.591 (27,51%)
- Novo Sarajevo - 32.899 (34,59%)
- Pale - 11.284 (68,99%)
- Stari Grad - 5.150 (10,14%)
- Trnovo - 2.059 (29,45%)
- Hadžići - 6.362 (26,28%)
- Centar - 16.631 (20,97%)
Ostale opštine u Bosni i Hercegovini:
- Banovići - 4.514 (16,97%)
- Banja Luka - 106.826 (54,58%)
- Bijeljina - 57.389 (59,17%)
- Bileća - 10.628 (80,00%)
- Bihać - 12.689 (17,93%)
- Bosanska Gradiška - 35.753 (59,61%)
- Bosanska Dubica - 21.728 (68,74%)
- Bosanska Krupa - 13.841 (23,73%)
- Bosanski Brod - 11.389 (33,36%)
- Bosanski Novi - 25.101 (60,24%)
- Bosanski Petrovac - 11.694 (74,86%)
- Bosanski Šamac - 13.628 (41,34%)
- Bosansko Grahovo - 7.888 (94,91%)
- Bratunac - 11.475 (34,13%)
- Breza - 2.122 (12,25%)
- Brčko - 18.128 (20,68%)
- Bugojno - 8.673 (18,49%)
- Busovača - 623 (3,29%)
- Vareš - 3.644 (16,41%)
- Velika Kladuša - 2.266 (4,28%)
- Visoko - 7.471 (16,18%)
- Vitez - 1.501 (5,38%)
- Višegrad - 6.743 (31,80%)
- Vlasenica - 14.359 (42,30%)
- Gacko - 6.661 (61,74%)
- Glamoč - 9.951 (79,02%)
- Goražde - 9.843 (26,19%)
- Gornji Vakuf - 110 (0,43%)
- Gradačac - 11.221 (19,83%)
- Gračanica - 13.558 (22,92%)
- Grude - 9 (0,05%)
- Derventa - 22.938 (40,60%)
- Doboj - 39.820 (38,83%)
- Donji Vakuf - 9.533 (38,84%)
- Drvar - 16.608 (96,97%)
- Žepče - 2.278 (9,91%)
- Živinice - 3.525 (6,43%)
- Zavidovići - 11.640 (20,36%)
- Zvornik - 30.863 (37,96%)
- Zenica - 22.433 (15,41%)
- Jablanica - 504 (3,97%)
- Jajce - 8.663 (19,24%)
- Kakanj - 4.929 (8,80%)
- Kalesija - 7.659 (18,31%)
- Kalinovik - 2.829 (60,55%)
- Kiseljak - 740 (3,06%)
- Kladanj - 3.952 (24,59%)
- Ključ - 18.506 (49,49%)
- Konjic - 6.620 (15,08%)
- Kotor Varoš - 14.056 (38,14%)
- Kreševo - 34 (0,50%)
- Kupres - 4.864 (50,57%)
- Laktaši - 24.176 (81,04%)
- Livno - 3.913 (11,37%)
- Lopare - 18.243 (56,06%)
- Lukavac - 12.169 (21,32%)
- Ljubinje - 3.748 (89,83%)
- Ljubuški - 65 (0,22%)
- Maglaj - 13.312 (30,68%)
- Modriča - 12.534 (35,19%)
- Mostar - 23.846 (18,83%)
- Mrkonjić Grad - 21.057 (76,86%)
- Nevesinje - 10.711 (74,13%)
- Neum - 207 (4,78%)
- Novi Travnik - 4.097 (13,33%)
- Olovo - 3.193 (18,83%)
- Orašje - 4.235 (14,92%)
- Odžak - 5.667 (18,85%)
- Posušje - 9 (0,05%)
- Prijedor - 47.581 (42,27%)
- Prnjavor - 33.508 (71,21%)
- Prozor - 45 (0,22%)
- Rogatica - 8.391 (38,17%)
- Rudo - 8.150 (70,43%)
- Sanski Most - 25.363 (42,05%)
- Skender Vakuf - 13.263 (68,30%)
- Sokolac - 10.195 (68,50%)
- Srbac - 19.382 (88,74%)
- Srebrenik - 5.308 (12,97%)
- Srebrenica - 8.315 (22,67%)
- Stolac - 3.917 (20,96%)
- Teslić - 32.962 (55,07%)
- Tešanj - 3.071 (6,33%)
- Tomislavgrad - 576 (1,91%)
- Travnik - 7.777 (10,99%)
- Trebinje - 21.349 (68,87%)
- Tuzla - 20.271 (15,40%)
- Ugljevik - 14.468 (56,54%)
- Fojnica - 157 (0,96%)
- Foča - 18.315 (45,20%)
- Han Pijesak - 3.674 (57,87%)
- Cazin - 778 (1,22%)
- Čajniče - 4.709 (52,57%)
- Čapljina - 3.753 (13,46%)
- Čelinac - 16.554 (88,46%)
- Čitluk - 19 (0,12%)
- Šekovići - 9.030 (93,77%)
- Šipovo - 12.333 (79,16%)
- Široki Brijeg - 148 (0,54%)
U granicama današnjih opština u Bosni i Hercegovini, broj stanovnika izjašnjenih kao Srbi na popisu 1991. godine, bio je sledeći:
- Brčko - 18.128 (20,68%)
- Banja Luka - 106.826 (54,58%)
- Berkovići - 2.111 (60,14%)
- Bijeljina - 57.389 (59,17%)
- Bileća - 10.628 (80,00%)
- Bratunac - 11.475 (34,13%)
- Bosanski Brod - 11.105 (32,87%)
- Višegrad - 6.743 (31,80%)
- Vlasenica - 6.396 (35,72%)
- Vukosavlje - 1.186 (40,43%)
- Gacko - 6.661 (61,74%)
- Gradiška - 35.753 (59,61%)
- Derventa - 22.938 (40,60%)
- Doboj - 39.591 (45,78%)
- Donji Žabar - 2.636 (62,52%)
- Zvornik - 27.665 (40,80%)
- Istočna Ilidža - 5.688 (71,47%)
- Istočni Drvar - 60 (98,36%)
- Istočni Mostar - 95 (17,21%)
- Istočni Stari Grad - 1.033 (92,89%)
- Istočno Novo Sarajevo - 4.047 (79,72%)
- Jezero - 1.082 (55,28%)
- Kalinovik - 2.803 (65,70%)
- Kneževo - 13.903 (89,94%)
- Kozarska Dubica - 21.728 (68,74%)
- Kostajnica - 4.041 (64,85%)
- Kotor Varoš - 14.056 (38,14%)
- Krupa na Uni - 2.697 (97,15%)
- Kupres (Republika Srpska) - 783 (98,86%)
- Laktaši - 24.176 (81,04%)
- Lopare - 16.112 (82,13%)
- Ljubinje - 3.748 (89,83%)
- Milići - 7.931 (49,45%)
- Modriča - 12.534 (35,19%)
- Mrkonjić Grad - 21.056 (79,94%)
- Nevesinje - 10.673 (76,99%)
- Novo Goražde - 772 (17,27%)
- Novi Grad - 21.060 (59,43%)
- Osmaci - 3.617 (48,43%)
- Oštra Luka - 3.263 (63,22%)
- Pale - 10.763 (74,70%)
- Pelagićevo - 7.677 (51,85%)
- Petrovac - 372 (99,20%)
- Petrovo - 10.741 (94,16%)
- Prijedor - 47.581 (42,27%)
- Prnjavor - 33.508 (71,21%)
- Ribnik - 8.644 (98,43%)
- Rogatica - 8.316 (38,00%)
- Rudo - 8.150 (70,43%)
- Sokolac - 10.195 (68,50%)
- Srbac - 19.382 (88,74%)
- Srebrenica - 8.315 (22,67%)
- Teslić - 31.690 (54,10%)
- Trebinje - 20.432 (69,91%)
- Trnovo - 1.396 (39,15%)
- Ugljevik - 14.446 (81,12%)
- Foča - 16.869 (47,53%)
- Han Pijesak - 3.424 (56,17%)
- Čajniče - 4.709 (52,57%)
- Čelinac - 16.554 (88,46%)
- Šamac - 13.307 (52,98%)
- Šekovići - 9.030 (93,77%)
- Šipovo - 12.333 (79,16%)
- Grad Sarajevo - 133.695 (27,11%)
Po opštinama Grada Sarajeva:
- Vogošća - 8.813 (35,75%)
- Ilijaš - 11.299 (45,68%)
- Ilidža - 19.367 (32,04%)
- Novi Grad - 37.194 (27,43%)
- Novo Sarajevo - 29.249 (32,12%)
- Stari Grad - 4.117 (8,29%)
- Trnovo - 663 (19,35%)
- Hadžići - 6.362 (26,28%)
- Centar - 16.631 (20,97%)
ostale opštine:
- Banovići - 4.514 (16,97%)
- Bihać - 14.391 (19,86%)
- Bosanska Krupa - 11.053 (28,63%)
- Bosanski Petrovac - 11.322 (74,26%)
- Bosansko Grahovo - 7.888 (94,91%)
- Breza - 2.122 (12,25%)
- Bugojno - 8.673 (18,49%)
- Bužim - 91 (0,53%)
- Busovača - 623 (3,29%)
- Vareš - 3.644 (16,41%)
- Velika Kladuša - 2.266 (4,28%)
- Visoko - 7.471 (16,18%)
- Vitez - 1.501 (5,38%)
- Glamoč - 9.951 (79,02%)
- Goražde - 9.071 (27,40%)
- Gornji Vakuf-Uskoplje - 110 (0,43%)
- Gradačac - 3.544 (8,48%)
- Gračanica - 2.817 (5,90%)
- Grude - 9 (0,05%)
- Drvar - 14.846 (96,76%)
- Doboj Istok - 185 (1,91%)
- Doboj Jug - 19 (0,58%)
- Dobretići - 6 (0,12%)
- Domaljevac-Šamac - 290 (4,42%)
- Donji Vakuf - 9.364 (38,42%)
- Žepče - 2.398 (7,29%)
- Živinice - 3.525 (6,43%)
- Zavidovići - 11.626 (22,19%)
- Zenica - 23.705 (16,14%)
- Jablanica - 504 (3,97%)
- Jajce - 7.582 (17,18%)
- Kakanj - 4.929 (8,80%)
- Kalesija - 4.042 (11,77%)
- Kiseljak - 740 (3,06%)
- Kladanj - 3.645 (22,84%)
- Ključ - 9.862 (34,47%)
- Konjic - 6.647 (15,01%)
- Kreševo - 34 (0,50%)
- Kupres - 4.081 (46,23%)
- Livno - 3.913 (11,37%)
- Lukavac - 11.761 (20,75%)
- Ljubuški - 65 (0,22%)
- Maglaj - 9.788 (28,49%)
- Mostar - Jug - 1.991 (24,51%)
- Mostar - Jugoistok - 944 (9,07%)
- Mostar - Jugozapad - 5.510 (12,68%)
- Mostar - Sjever - 4.945 (35,43%)
- Mostar - Stari Grad i centralna zona - 5.454 (20,97%)
- Mostar - Zapad - 4.932 (19,96%)
- Neum - 207 (4,78%)
- Novi Travnik - 4.097 (13,33%)
- Olovo - 3.372 (20,24%)
- Orašje - 1.599 (6,62%)
- Odžak - 4.796 (16,66%)
- Pale-Prača - 596 (29,15%)
- Posušje - 9 (0,05%)
- Prozor - 45 (0,22%)
- Ravno - 917 (51,77%)
- Sanski Most - 22.100 (40,07%)
- Sapna - 3.198 (23,68%)
- Srebrenik - 5.308 (12,97%)
- Stolac - 1.806 (11,90%)
- Teočak - 235 (2,93%)
- Tešanj - 1.547 (3,76%)
- Tomislavgrad - 576 (1,91%)
- Travnik - 7.300 (10,41%)
- Tuzla - 20.002 (15,23%)
- Usora - 95 (1,06%)
- Fojnica - 157 (0,96%)
- Foča-Ustikolina - 1.455 (28,77%)
- Cazin - 778 (1,22%)
- Čapljina - 3.753 (13,46%)
- Čelić - 1.918 (15,10%)
- Čitluk - 19 (0,12%)
- Široki Brijeg - 148 (0,54%)
- ↑ Politika: „Prava srpskog naroda“, autor: Čedomir Antić, 04.08.2011.
- ↑ Radio televizija Republike Srpske: FBiH - Ćirilica ne može da opstane, 04.08.2011. (sh)
- ↑ Sve manje Srba koji zive u Sarajevu BN, Pristupljeno 11. 2. 2016.
- ↑ Marko Attila Hoare. „The Great Serbian threat, ZAVNOBiH and Muslim Bosniak entry into the People’s Liberation Movement” (en). Posebna izdanja ANUBiH. str. 123. Arhivirano iz originala na datum 2021-02-01. Pristupljeno 21 December 2020.
- Nova istorija srpskog naroda Arhivirano 2013-09-04 na Wayback Machine-u, Beograd: Naš Dom 2000. (Dušan Bataković, koautori: A. Fotić, M. St. Protić, N. Samardžić)