Romelova ofanziva
Romelova ofanziva je bila nemačka ofanziva protiv partizana u Istri i Sloveniji, koju je vodio proslavljeni general Ervin Romel, komandant Armijske grupe B. Poznata je i kao Oktobarska ofanziva, budući izvođena u oktobru 1943. godine. Nemačko kodno ime operacije je Provala oblaka (nem. Wolkenbruch, izgovor: Volkenbruh).
Cilj operacije bio je ponovo okupirati slobodnu teritoriju i ugušiti masovni ustanak u slovenskom primorju, Istri, Hrvatskom primorju, Gorskom kotaru, Ljubljanskoj pokrajini i Žumberku, posjednuti luke na sjevernim obalama Jadrana (spriječiti eventualni saveznički desant) te obezbijediti komunikacije severne Italije sa Balkanom.[1]
Vođena je, u nekoliko etapa, od 24. septembra do 12. novembra 1943. godine:[1]
- I etapa: Slovenačko primorje (24. septembra - oktobra)
- II etapa: Istra (24. septembra - 15. oktobra)
- III etapa: Kvarner i Gorski kotar
- IV etapa (15. oktobra do 12. novembra): Žumberak, Doljensko i Notranjsko.
Postoje različita tumačenje obima ove ofanzive. Neki Volkenbruhom nazivaju sve četiri etape ofanzive,[1] a neki samo prvu.[2]
U jugoslovenskoj istoriografiji, Romelova ofanziva se smatra delom šeste neprijateljske ofanzive.[1]
Italijanska kapitulacija iskorišćena je za razoružavanje italijanskih okupacionih snaga koje su delovale na teritoriji Slovenije. Narodnooslobodilačka vojska u Sloveniji je zaplenila velike količine naoružanja, opreme, municije i eksploziva. Italijanske jedinice, poput pešadijskih divizija "Izonco" i "Mačerata", bile su razoružane od strane slovenačkih partizana, a vojnici su dostojanstveno ispraćeni natrag u Italiju.[3] Ovaj čin ne samo da je doprineo vojnom jačanju partizana, već je predstavljao i moralni trijumf nad fašističkim okupatorom.[3]
Tokom ovog procesa, partizanski pokret u Sloveniji doživeo je skokovit rast. Slobodne teritorije, koje su partizani uspeli da oslobode, proširile su se na gotovo polovinu Slovenije. Ove teritorije su se povezale sa oslobođenim delovima Hrvatske, uključujući Istru i Gorski kotar, što je omogućilo koordinaciju između jedinica Narodnooslobodilačke vojske i Organa Osvobodilne fronte Slovenije.[3]
Vest o kapitulaciji Italije izazvala je masovni ustanak slovenačkog stanovništva, posebno u Slovenačkom primorju, koje je bilo pod italijanskom okupacijom od 1920-ih godina. Ovaj ustanak bio je rezultat dugotrajne političke aktivnosti Komunističke partije Slovenije i Osvobodilne fronte. Ustanak je omogućio nagli porast borbenih kapaciteta partizanskih jedinica u tim oblastima.[3]
Bela i plava garda, kvislinške formacije koje su sarađivale s Italijanima, bile su suočene s ozbiljnim porazom nakon kapitulacije Italije. Bez italijanske podrške, mnoge od tih jedinica su bile razoružane ili uništene, dok su se preostali borci priklonili nemačkim okupacionim vlastima, dodatno kompromitujući svoj položaj u narodu.[3]
Nemački okupator, iako unapred pripremljen za kapitulaciju svog saveznika Italije, nije bio u mogućnosti da brzo nadomesti gubitak. Nemci su uspeli da osiguraju kontrolu nad ključnim komunikacionim linijama, kao što su železničke pruge koje vode iz Slovenije prema Italiji. Međutim, zbog nedostatka snaga, njihova kontrola bila je ograničena na određene gradove i saobraćajnice.[3] U italijanskim delovima Slovenije, poput Ljubljanske pokrajine, nemački okupator je naišao na snažan partizanski otpor. Zbog toga je Nemačka morala da se oslanja na domaće kolaboracioniste elemente, ali bez mogućnosti uspostavljanja potpune kontrole, kao što je to bilo u severnim delovima zemlje (Gorenjska i Štajerska).[3]
Usled takve situacije, Nijemci su odlučili da jakim snagama preduzmu operacije u sjeverozapadnom dijelu Jugoslavije kako bi ugušili ustanak u Slovenačkom primorju, uništili partizanske snage u Istri, Hrvatskom primorju i Gorskom kotaru, obezbijedili komunikacije kroz Slovenačko primorje i tzv. Ljubljansku pokrajinu, posjeli luke i gradove na sjevernim obalama Jadrana od Trsta do Crikvenice, i spriječili eventualni saveznički desant na sjeverni Jadran.[4] Naređenje je izdao lično nemački vođa Hitler:
Očekujem da će neprijatelj usmeriti svoju glavnu operaciju iz Italije, a u datom momentu i sa delimičnim snagama iz Afrike, prema području Jugoistoka. Međutim, još se ne može sagledati da li će protivnik krenuti iz južne Italije, koju je zaposeo, prema Albaniji, Crnoj Gori, južnoj Hrvatskoj, ili nastoji da najpre potisne nemačke snage u Italiji dalje na sever, da bi time stvorio u srednjoj Italiji polaznu bazu za napad na severnu Hrvatsku i Istru.[5]
– Hitlerovo naređenje od 4. oktobra 1943. komandantu Juga i Grupi armija "B" za organizaciju odbrane Italije, Istre i Slovenije
Nijemci su, dovukavši iz Italije 2. SS oklopni korpus 22. septembra, preduzeli operaciju »Volkenbruh« (»Wolkenbruch«) u sjeverozapadnom dijelu Jugoslavije.[1] Iz Gorice, Tržiča i Trsta, ojačani njemački 2. SS oklopni korpus otpočeo je prvu fazu ove operacije kojom je, zahvatajuči područje Krasa i Vipavske doline, trebalo uništiti jedinice Primorske operativne zone NOV i PO Slovenije.[6] U oštrim borbama do 30. septembra, jedinice Primorske operativne zone povukle su se glavninom na plato Trnovskog gozda, dok su nadmoćne nemačke snage uspostavile svoja uporišta u Vipavskoj dolini i na Krasu.[7]
Dijelovi 1. SS oklopne SS divizije »Adolf Hitler«, 44. i 71. pješadijske i oklopne divizije »Herman Gering« krenuli su 2. oktobra u nastupanje pravcima: Trst—Poreč—Rovinj—Pula—Pazin, zatim Hrpelje—Buzet—Roč—Lupoglav i Trst—Rijeka, obuhvatajući Vodice, Mune i Zejane.
|
Tek formirane istarske jedinice, sastavljene isključivo od novomobiliziranih boraca, nisu mogle zadržati elitne njemačke divizije. U sedmodnevnim borbama, početkom oktobra, istarske jedinice su rasturene i imale su preko 2.000 poginulih.[4]
- Zdravko Klanjšček, NARODNOOSLOBODILAČKI RAT U SLOVENIJI 1941-1945.
- Petar Kleut: JEDANAESTI KORPUS NOVJ, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd 1987.
- Giron, Antun (2004). ZAPADNA HRVATSKA U DRUGOM SVJETSKOM RATU. Rijeka: Adamić. ISBN 9532191895.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Todor Radošević: TRINAESTA PROLETERSKA BRIGADA "RADE KONČAR" (Događaji i borbe u Žumberku za vrijeme i poslijekapitulacije fašističke Italije)
- ↑ Operation Istrien
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Zdravko Klanjšček, NARODNOOSLOBODILAČKI RAT U SLOVENIJI 1941-1945.
- ↑ 4,0 4,1 Petar Kleut: JEDANAESTI KORPUS NOVJ
- ↑ Zbornik NOR, tom XII, knjiga 3, dok. 146.
- ↑ https://www.znaci.org/00001/122_2.pdf
- ↑ HRONOLOGIJA NARODNOOSLOBODILAČKOG RATA 1941-1945, str. 561.
