KABANATA 5 RLW 101 (LEC)

BS Legal Management │ Joson – Manabat

ANG PAGHARAP SA PANGANIP AT KADAKILAAN NI JOSE • Kalihim: Deodato Arellano

RIZAL • Ingat-Yaman: Bonifacio Arevalo
• Piskal: Agustin Dela Rosa
ARALIN 1
ARALIN 2
SI DR. RIZAL AT ANG LA LIGA FILIPINA
BUHAY SA DAPITAN, MINDANAO SA LOOB NG APAT NA
Mga dahilan sa kaniyang pagnanasa na makabalik sa TAON
kaniyang Inang Bayan:
Dapitan
• muling makita ang bansang kaniyang nililiyag
→ isang liblib na bayan na matatagpuan sa Kamindawan
• maisakatuparan ang kaniyang mga iniwan na balakin
→ bahagi ito ng ngayo’y lalawigan ng Zamboanga del
• makausap si Hen. Despujol upang ilatag ang kaniyang
Norte
planon na pagtatayo ng kolonisasyon ng mga Pilipino
→ mayaman sa kasaysayan
sa Hilang Borneo.
→ natuklasan ng mga Kastila noong 1629 sa pamumuno
Hunyo 26, 1892 ng isang misyonerong Heswita na si Fray Pedro
Guitierrez
→ umuwi si Rizal ng Pilipinas kasama ang kapatid na si → naging lungsod ang bayan ng Dapitan sa bisa ng
Lucia at nanuluyan sa Hotel de Oriente Batas Republika Blg. 3811
→ nagtungo din si Rizal sa Palacio de Malacañan upang → naging lungsod sa ilalim ng administrasyon ni
makausap si Hen. Despujol Pangulong Diosdado Macapagal noong Mayo 12,
1963
Hindi sinang-ayunan ni Hen. Despujol ang balakin ni Rizal
→ makasaysayan ito dahil dito namalagi si Rizal mula
na magtayo ng kolonya ng mga Pilipino sa Hilagang
noong Hulyo 17, 1892 hanggang Hulyo 31, 1896
Borneo.
Hulyo 17, 1892
Hunyo 27, 1892
→ nang gabi na ang oras ay dumating si Rizal sa Dapitan
→ bumisita si Rizal sa kaniyang mga kaibigan sa Malolos,
lulan ng Barkong Cebu
Bulacan; San Fernando, Pampanga; Tarlac, Tarlac; at
→ si Rizal ay nakatakdang manuluyan sa isang kumbento
Bacolor, Pampanga
kapalit ng ilang mga kondisyon na iniutos na gawin sa
→ hinikayat niya ang mga ito na maging kasapi ng isang
kaniya
samahan na itatatag niya na ang layon ay ang
→ sa halip, siya ay tumuloy sa tahanan ni Cap. Ricardo
pagbabago.
Carcinero (pinuno ng pulitiko-militar ng Dapitan)
Hulyo 3, 1892
Mga Kondisyong Ipinagagawa kay Rizal:
→ nagsagawa si Rizal ng isang pagpupulong sa tahanan
• pagsisisihan ni Rizal ang lahat ng kaniyang ginawa at
ng kaniyang kaibigan na si Doroteo Ongjunco
sinabi laban sa relihiyong Katoliko at magpahayag siya
→ ipinaliwanag niya ang layunin at mithiin ng samahang
na magiging tapat sa pagsunod sa lahat ng kautusan
itatatag niya, ang La Liga Filipina
ng Pamahalaang España
Layunin ng La Liga Filipina: • siya ay gagawa ng santo ejercicio at confesion general
sa kaniyang dinaanang buhay
• Mapag-isa ang buong kapuluan nang may lakas • maging ulirang mamamayan sa simbahang Katoliko at
• Mapangalagaan ang bawat isa sa oras ng kagipitan Espanya
• Mapaunlad ang edukasyon at komersiyo
• Maisulong ang marami pang mga pagbabago ✓ ang mga kondisyong ito ay nakasaad sa isang liham na
ipinadala kay Fray Pablo Pastells, superior ng Ordeng
Iba pang detalye tungkol sa La Liga Filipina: Heswita;
✓ ngunit para ito dapat kay Fray Antonio Obach, ang
→ bawat isang indibidwal na nagnanais maging kasapi ay
misyonero sa Dapitan
kinakailangang magbayad ng membership fee na
nagkakahalagang diyes sentimos (10 cents) Iba pang mga detalye sa naging buhay ni Rizal sa Dapitan:
→ sa pulong na iyon ay nagkita sa unang pagkakataon si
Jose Rizal at Andres Bonifacio → mapayapa ang naging buhay ni Rizal sa kaniyang
→ ang opisyal na motto ng samahan ay Vnus Instar pananatili sa Dapitan
Omnium, na ang ibig sabihin ay “pagkakaisa ng lahat.” → nagtayo siya ng sariling bahay at tinawag itong Talisay
→ hindi pa rin siya tinigilan ng kaniyang mga kaaway
Mga kawani ng samahan:

• Pangulo: Ambrosio Salvador

SECOND SEMESTER │ FIRST YEAR (A.Y. 2022-2023) PAGE 1 OF 5

KABANATA 5 RLW 101 (LEC)

BS Legal Management │ Joson – Manabat

→ nagpadala ang mga kaaway ng isang bayarang Sistema ng Patubig

mamamatay-tao at maniniktik na nagpanggap na
kaniyang pinsan upang bantayan ang bawat kilos niya → nais niya na makagamit ang mga taga-Dapitan ng
→ hindi ito naging matagumpay dahil natuklasan ni Rizal malinis na tubig na magmumula sa bundok
na isa lamang itong impostor → sinimulan niya ang paggawa ng patubig sa
pamamagitan ng paggamit ng mga kawayan
Mi Retiro
Kaalaman sa Negosyo
- tulang isinulat ni Rizal sa Dapitan na patungkol sa
kaniyang buhay-bilanggo → maging sa aspeto ng pinansyal ay mayroon siyang
- inialay sa kaniyang pinakamamahal na ina kaalaman kung paano gugugulin ang perang mayroon
siya
Himno Al Talisai → ang kasanayan sa pag-imbento ng isang makinang
kahoy ay kaniyang paraan upang magkapera
- isang awitin
→ ang makinang kahoy na ito ay may kakayahang
- inialay sa mga taumbayan ng Talisay, Zamboanga del
lumikha ng 6,000 piraso ng tisa sa isang-araw
Norte
→ ang naging kasosyo niya ay si Ramon Carreon, isang
Paaralan ni Rizal sa Dapitan negosyanteng taga-Dapitan

→ naisakatuparan ang kaniyang hiling na makapagtayo BUOD

ng isang paaralan
• hindi lamang pansariling kapakanan ang inisip ni Rizal sa
→ nagtayo siya ng isang munting bahay na nagsilbi ring
kaniyang pagkakabilanggo sa Dapitan
silid-aralan
• binigyang-halaga niya rin ang kapakanan ng mga
→ ang pagpapatayo niya ng maliit na paaralan sa Dapitan
mamamayan sa nasabing lugar sa pamamagitan ng mga
ay ayon sa kanilang usapan ni Blumentritt
pinasimulang gawain sa bayan
→ lalo niyang napaunlad ang kaniyang kaalaman sa iba’t
• apat na taon nanatili si Rizal sa bayan ng Dapitan
ibang disiplina tulad ng panggagamot, pag-aaral,
gawaing kalakal, pagsasaka, at iba pa ARALIN 3
→ natuklasan niya rin ang ibang species ng hayop na
kinalauna’y ipinangalan din sa kaniya: SI DR. RIZAL AT ANG PAGKAKASANGKOT NIYA SA
KILUSANG KATIPUNAN
1. Draco Rizali – butiking lumilipad
Kataastaasang Kagalanggalang na Katipunan ng mga Anak
2. Apogonia Rizali – maliit na uwang ng Bayan (KKK ANB)

3. Rhacaphorus Rizali – isang ‘di → naitatag noong Hulyo 7, 1892

pangkaraniwang palaka → ang samahan ay naitatag sa tahanan ni Deodato
Arellano sa Calle Azcaraga sa Tondo, Maynila
Aspeto ng Pag-ibig
→ si Deodato Arellano ang nahalal na lider ng samahan
→ nakilala niya si Josephine Bracken → kabilang din sa mga nagtatag ng samahan sila:
→ sila ay nagsama bilang mag-asawa at nabiyayaan ng 1. Andres Bonifacio
isang anak na lalaki 2. Teodoro Plata
→ naging katulong niya si Bracken sa pagtuturo sa mga 3. Ladislao Diwa
bata sa paraalang kaniyang itinayo at maging sa 4. Emilio Jacinto (Ang Utak ng Katipunan)
panggagamot → apat na taon (4) na pinaghandaan ng Katipunan ang
→ ulilang lubos si Josephine Bracken, kaya siya ay binabalak nilang panghihimagsak
pinunan ng pagmamahal ni Rizal → sa loob ng apat na taong paghahanda,
pinagsumikapan ni Andres Bonifacio na lumawak ang
Klinika sa Dapitan samahan at dumami ang maging kasapi ng Katipunan
mula sa iba’t ibang lalawigan ng Pilipinas
→ tutulong para sa lahat ng mga taga-Dapitan na → inatasan ni Andres Bonifacio si Dr. Pio Valenzuela na
nangangailangan ng atensyong medikal magtungo sa Dapitan, Mindanao upang kaniyang
→ dahil dito, dumating sa Dapitan ang kaniyang kapatid maging emisaryo o kinatawan sa layuning isangguni
na si Maria at kaniyang ina noong Agosto 1893 kay Dr. Rizal ang balakin nilang paghihimagsik
→ isinagawa ni Rizal ang pangatlong pagtitistis sa → agad pinuntahan ni Dr. Pio Valenzuela si Rizal sa
mata ng kaniyang ina na naging matagumpay naman Dapitan upang ibalita ang binabalak na
→ ngunit, nagkaroon ng implikasyon nang alisin ang panghihimagsik laban sa mga Kastila
bendang nakatakip sa mata ng kaniyang ina, isang → kasama ni Dr. Valenzuela ang isang kunwaring
bagay na hindi nalalaman ni Rizal pasyente na nais magpagamot kay Rizal

SECOND SEMESTER │ FIRST YEAR (A.Y. 2022-2023) PAGE 2 OF 5

KABANATA 5 RLW 101 (LEC)

BS Legal Management │ Joson – Manabat

→ si Dr. Valenzuela ay mula sa Polo, Bulacan (Lungsod Sr. Enrique de Alcocer

ng Valenzuela ngayon)
- mag-uusig at maghaharap kay Rizal sa lupon
→ sinabi ni Rizal kay Dr. Valenzuela na tiyakin lamang ng
- magbabasa ng kaso at magiging sentensya ni Rizal
Katipunan na sila ay totoong handa at may sapat na
armas upang labanan ang mga Kastila nang gayo’y
huwag silang mabigo sa kanilang hangarin • ginawa lahat ni Ten, De Anrade ang kaniyang makakaya
upang mapatunayan na walang sala si Rizal ngunit hindi
→ ipinabatid din ni Dr. Valenzuela kay Rizal ang balak na
nabigyan ng matuwid na paghatol ang kanyang kaso dahil
itakas siya ng Katipunan mula sa Dapitan bago
may sentensya na agad sa kaniya bago pa man ang
sumiklab ang himagsikan
paglilitis
→ ngunit, hindi ito inayunan ni Rizal at sinabing
• isang huwad ang naganap na paghatol dahil hindi man lang
kawalang-galang at ‘di pagkamaginoo sa laban ang
nabigyan ng pagkakataong maiharap ang testigo laban sa
pagtakas
paratang sa kanya
→ sa halip, sinabi ni Rizal kay Dr. Valenzuela ang balak
• lumabas agad ang hatol na kamatayan niya at pinagtibay
niyang paglilingkod bilang isang manggamot sa Cuba
ito ni Gob. Hen. Polavieja
at upang malaman na rin ang taktikang pandigma na
ginamit ng Cuba laban sa Espanya • nakatakda ang pagbitay sa Disyembre 30 na gaganapin sa
Bagumbayan, Maynila kung saan maraming tao ang
ARALIN 4 makakasaksi dahil maraming tao ang namamasyal sa pook
na iyon
ANG PAGLILITIS KAY DR. RIZAL
ARALIN 5
Nobyembre 29, 1896
MGA HULING SANDALI NI DR. RIZAL
→ sinimulan ang pangunang imbestigasyon na tumagal
ng 5 days sa pangunguna ni Col. Francisco Olive Mga dumalaw kay Rizal sa bilangguan:
→ ang resulta sa imbestigasyon ay nakarating ay Oidor
• kamag-anak
Rafael Dominguez – huwes-panghukom ng Fuerza
Santiago • naging guro
• mamamahayag
Mga ebidensya laban kay Dr. Rizal
• inalayan siya ng panalangin ng mga naging guro sa Ateneo
• tula at hinikayat magbalik-loob sa simbahan (ipinakalat ng mga
• talumpati fraile ang balitang siya at isang erehe at pilibustero)
• nota • kaunting oras na lamang ang kaniyang buhay ngunit
• mga liham sumulat pa rin soya ng liham para sa kaniyang pamilya at
mga kaibigan
→ agad na gumawa ng buod ng kaso si Dominguez na • sinulat niya ang kaniyang huling tula na sinimulan niya
isusumete kay Hen. Blanco at Huwes Nicolas dela noong Disyembre 12, 1896 at tinapos nitong Disyemre 29,
Peña 1896
→ napagdesisyunan ng korte na isailalim si Rizal sa
court marshall Disyemre 29, 1896

Court Marshall → dinalaw si Rizal ng kaniyang ina at mga kapatid

→ humingi si Rizal sa kanyang ina ng tawad sa kaniyang
- sistemang isinasailalim sa mga kasapi ng sandatahang pasakit, pag-aalala, at pagsuway sa utos at bilin ng ina
lakas o mga taksil sa Espanya → agad pinaghiwalay ng guardia civil ang kanilang
pagyayakapan
→ ipinarating kaagad kay Rizal ang resulta ng → isa-isang pinapasok ang kaniyang mga kapatid na
imbestigasyon at napili niyang abogado si Teniente babae upang ibilin ang kaniyang mga kagamitan
Luis Taviel de Andrade
→ mga kaso tulad ng sedisyon at ilegal na pagtatag ng Mga ibinilin na kagamitan ni Rizal:
isang samahan na di umano’y may balak pabagsakin
ang mga pamahalaang Kastila at Simbahang Katoliko • Narcisa – silyang yantok
• Angelika (pamangkin ni Rizal) – panyolito
Hen. Camilo Polavieja • Josefa – sapatos
• Trinidad – lutuang alcohol kung saan nakalagay sa
- puamlit kay Hen. Blanco
loob nito ang isang tulang walang pamagat at tungkol
- alinsunod sa kanya, ang susunod na paglilitis kay Rizal
sa pamamaalam ang nilalaman
ay sa Disyembre 26

SECOND SEMESTER │ FIRST YEAR (A.Y. 2022-2023) PAGE 3 OF 5

KABANATA 5 RLW 101 (LEC)

BS Legal Management │ Joson – Manabat

IKA-30 NG DISYEMBRE 1896 • pagkatapos banggitin ang mga katagang iyon ay binaril na
si Rizal
3:00 am ng umaga
• bumagsak ang kaniyang katawan sa lupa na nakaharap
→ si Rizal ay nakinig ng misa, nangumunyon at sa dakong sinisikatan ng araw
nangumpisal • lumapit ang isang kapitan kay Rizal at binaril sa dibdib
gamit ang isang revolver upang tiyaking patay na si
bandang 5:00 am ng umaga Rizal

→ dumating si Josephine Bracken kasama si Josefa eksaktong 7:03 ng umaga

→ ikinasal ni Fray Balaguer sa mga nalalabing oras
→ binawian ng buhay si Rizal
→ pinagkalooban ng regalo ang asawa ng isang aklat
→ ang mga elite at kontra-rizal ay nagsigawan ng
mag-iika 6:30 am ng umaga katagang “Viva España! Muerte a los traidores!
Viva!”
→ kailangan na magtungo ni Rizal sa Bagumbayan
→ 4 na sundalo ang nasa harapan niya at napapagitnaan ARALIN 6
siya ng kaniyang abogado at nina Fray March at Fray
ANG LABI NI RIZAL MAKARAAN ANG PAGBITAY AT
Villaclara
KANYANG BANTAYOG
→ sinuri ni Dr. Felipe Ruiz Castillo ang kaniyang pulso
at namangha dahil kalmado at normal ang pintig nito • minarapat na itago mula sa awtoridad ang labi ni Rizal
maging sa kaniyang pamilya dahil ikinababahala ng mga
Mga kahilingan si Dr. Rizal sa kaniyang pagbitay (ayon sa tala at
Kastila ang kanyang pagiging bantog
pananaliksik)
• inilibing siya sa isang sementeryo sa Paco, Maynila
1) huwag siyang patatamaan sa mukha • itinago nila ang bangkay dahil baka nakawin ito ng mga
2) huwag siyang lalagyan ng piring sa mata katipunero at gamiting propaganda sa paghihimagsik
3) huwag siyang babarilin ng nakatalikod • nung nabubuhay pa si Rizal, hiniling niya sa kaniyang ina
4) hangga’t maaari ay huwag Pilipininong voluntarios ang na hingin mula sa awtoridad ang kaniyang bangkay ngunit
babaril sa kanya bigo ang kaniyang ina
5) kalagin ang pagkakatali ng kanyang mga braso • gumawa ng paraan ang kapatid niyang si Narcisa sa
6) patatamaan siya sa puso at dibdib pamamagitan ng pagkasabwat sa isang guardia civil upang
7) ibigay ang kanyang bangkay sa mga mahal niya sa malaman ang kinahihimlayan ni Rizal
buhay • nalaman nilang nakalibing sa isang sementeryo sa Paco,
Maynila na may palatandaan na R. P. J. na baliktas na
• ipinuwesto si Rizal sa isang malawak na parisukat na inisyal na pangalan ni Rizal
naliligiran ng mga sundalo
• binasbasan siya ng Prayle at ipinahalik sa kanya ang isang Agosto 17, 1898
krus
→ naipalibing ng pamilya Rizal ang bangkay sa disenteng
• tinutulan ng isang prayle na huwad syang barilin ng
pamamaraan
nakatalikod dahil traydor or taksil lamang ang binabaril ng
→ nang kukunin na sa Paco, napag-alaman na inilibing si
nakatalikod
Rizal na walang kabaong at tila hinagis ang
• sa likod ng walong sundalong Pilipino na kikitil sa buhay ni
kanyang bangkay na pabaliktad
Rizal ay may walong sundalong Kastila na may dala ring
→ natagpuan nila itong buto na agad at inilagak sa
baril kung sakaling di magawang barilin ng mga sundalong
tahanan ng kaniyang ina
Pilipino si Rizal

sa kabila ng isang paligid na tahimik, umalingawngaw ang tinig • ang kaniyang pangalan ay isinama sa mga ibinitay noong
na nagsasabing: Enero 11, 1897 kasama ang tatlo pang miyembro ng La
Liga Filipina
“Peliton… Cargen… Apunten…”
Disyembre 30, 1912
habang binabanggit ang mga katagang iyon ay binanggit naman
ni Dr. Rizal ang mga katagang: → inilipat sa Bagumbayan ang bangkay ni Rizal kung
saan siya binaril
“Consummatum Est!” → inilayan siya ng pormal ng bantayog dahil sa kaniyang
kabayanihan
ibig sabihin ng mga katagang binitawan niya ay “naganap na”.
→ ang kaniyang buto ay nasa loob ng monumento na
Umalingawngaw naman ang tinig na:
idinisenyo ni Richard Kissling
“Ajunte… Fuego!” → ang disenyo ni Kissling ang nagwagi sa patimpalak ng
mga arkitekto na gagawa ng monumento ni Rizal, ito

SECOND SEMESTER │ FIRST YEAR (A.Y. 2022-2023) PAGE 4 OF 5

KABANATA 5 RLW 101 (LEC)

BS Legal Management │ Joson – Manabat

rin ang naging opisyal na disenyo ng mga matatayog

na monumento ni Rizal sa iba’t ibang panig ng mundo

ANG INIWANG BAKAS NI DR. RIZAL

• mula sa pagkamulat ni Dr. Rizal hanggang sa kaniyang

kamatayan ay natikman niya ang bagsik ng hustisya sa
kaniyang bayan mula sa kamay ng mga mananakop
• sunod-sunod na mga pag-aalsa ang mga naganap sa
Pilipinas ilang taon matapos ang pagkamatay ni Rizal
• dumagdag pa sa kaba ng mga Kastila ang pag-aalsang
nagaganap noong panahon na iyon sa Cuba at ang unti-
unting paghina ng kanilang pwersa laban sa mga
Amerikano

SECOND SEMESTER │ FIRST YEAR (A.Y. 2022-2023) PAGE 5 OF 5